Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 8

[p. 86]

Een Schip met Rode Zeilen
Kinderen bekijken een toneelvoorstelling
Marja Käss

Els van der Jagt, de regisseur van ‘Een schip met Rode Zeilen’, wil graag dat er wat kinderen komen kijken naar een doorloop. Ze heeft nog een dag of tien voor de première en weet me over te halen om wat kinderen te ‘ronselen’ en uit te rukken richting Utrecht.

Met vier opgewonden kinderen in de auto vertrek ik. Niet verwonderlijk, als je bedenkt dat ze zomaar een ochtend vrij gekregen hebben van school. Ondanks de stromende regen, wordt er op de achterbank vrolijk gekwaakt en gezongen.

Vroeger was dit ‘gewoon’ een manege met paarden, weet een van de vier te vertellen voor we het Utrechtse pand betreden. De grote hal en trap maken nog wel enige indruk maar in de keuken van De PaardenKathedraal liggen ze gelijk alle vier op hun buik op de vloer. Ze loeren onder de harmonikawand door en proberen een glimp van het spel uit de aangrenzende ruimte op te vangen. Het geluid komt goed door maar het beeld blijft helaas beperkt.

Na een glaasje limonade mogen ze eindelijk zien waarvoor ze kwamen, ‘Een Schip met Rode Zeilen’ van Veronica Hazelhoff. Het viertal, drie kinderen van acht en een van zes, mag naar het repetitielokaal. Ze gaan zitten en nemen de ruimte kritisch in zich op.

Els legt uit dat er nog een aantal dingen zijn die er straks bij de echte voorstelling, anders uit zullen zien omdat nog niet alles klaar is. Als de voorstelling begint, zijn de kids stil en vol aandacht.

Ik heb het stuk gelezen maar heb niets verteld. Het gaat om twee zusjes, Nina en Winnie die op hun oudste zusje wachten. Ze is ooit weggegaan en zal hen komen halen met een boot. De twee hebben het thuis allerminst prettig en dromen van een gelukkiger leven elders, met hun zusje.

Het publiek lacht als de twee zusjes hun ouders nadoen, ze trekken een soort poppegezicht met pruilmondjes en wipneusjes. Er zijn nog een paar momenten die de lachlust opwekken: als Winnie op een

[p. 87]

gegeven moment een lied zingt en als de twee ‘zomaar’ wat schmink aan hun vingers hebben waarmee ze een paar witte strepen op het gezicht aanbrengen zodat ze opeens iets weg hebben van Indianen.

Na afloop praten we even. Het is grappig om te zien wat de kinderen uit het decor oppikken: Dat zijn allemaal palen maar dat moet gewoon riet voorstellen.

Voor de kinderen is het volstrekt helder dat het om zusjes gaat (een tweeling, wordt er zelfs gezegd). Er is enige verwarring over de vraag op wie er gewacht wordt en waarom. Hoe en wat er precies met die ouders en kinderen aan de hand is, komt niet echt naar boven.

De meningen over het slot zijn verdeeld: Ik zou het einde anders doen, in elk geval niet zo dat die twee meisjes weggaan en dat de boot niet komt. Ik zou de boot wel laten komen, misschien zonder dat zusje maar wel met een briefje of een bericht. Ik zou het zusje wel laten komen en dan zijn die andere twee toch al naar huis.

De regisseur vertelt me die avond dat ze eigenlijk geen rekening houdt met het publiek, ik wil iets vertellen en dat komt aan of niet. Je vindt het mooi of je vindt het niet mooi. Met de inhoud van dit stuk geeft Veronica Hazelhoff natuurlijk al een bepaalde richting aan, met name wat de leeftijdsgroep betreft. Het is geschreven voor kinderen van acht tot twaalf. Dat merk je aan de tekst, aan het taalgebruik. Toch wil ik gewoon een mooie voorstelling maken, daarna denk ik pas aan die kids. Dat betekent niet dat ik me niks aantrek van de reakties hoor. In feite is er onduidelijkheid over de ouders van die meisjes. De kinderen pikken er wel iets van op maar dat is volgens mij net te weinig.

Nina:
Vind jij jezelf mooi? En die zalfjes dan die mamma koopt? Zalfjes voor je pukkels? (Ze gebruikt nu ‘volwassen’ stem, terwijl ze Winnie optut met het riet en de bloemen, die daar groeien. Evt. veertjess die ze vinden.)
Je wangen lijken op gortepap met krenten. Billen als ballonnen. Waar heb ik dit toch aan verdiend?

Winnie:
(Doet hetzelfde bij Nina. Ook die stem) Met jou is ook helemaal niks te beginnen, he? Hoepelrug. Sta toch eens recht! Hoe kan ik me met jou vertonen?

[p. 88]

Nina:
Sta eens stil jij! Papzak die je bent!
(...)
Wat doe je met je haar? Smeer je er soms boter in? O, had ik maar een ander kind!

Winnie:
Een kind met blonde vlechten.

Nina:
(eigen stem) ja en blauwe poppeogen, die vindt ze pas mooi.

Winnie:
(eigen stem) Poppeogen en zo'n mondje (trekt pruilmondje)

Nina:
Een klein neusje. Ze zegt dat jij een snavel hebt.

Winnie:
Ze heeft liever dit. (Ze maakt met vingers een wipneus. Ze trekken even hetzelfde poppegezicht en dan moeten ze lachen) (Stilte)
(Fragment uit: ‘Een Schip met Rode Zeilen’)

Els van der Jagt: Je ziet dat ze moeten lachen als die zusjes gekke gezichten trekken, als ze hun ouders imiteren, dat is herkenbaar. Je moet uitkijken dat je geen cliche's neerzet. Uit de reakties van de kinderen blijkt dat de moeder nog niet helder genoeg is, daar moet ik nog even aan sleutelen, op het gevaar af dat het te duidelijk, te uitleggerig wordt. Dat balanceren op die grens is altijd het moeilijkst.

In het toneelbeeld, zie je dat de scheiding van land en water heel belangrijk is. Het water heeft een dubbele betekenis: enerzijds staat het voor gevaar, als je erin valt verdrink je, anderzijds heeft het aantrekkingskracht omdat het zusje waar ze op wachten, over het water naar ze toe zal komen. Op de oever ligt een soort boot, er ligt ook een roeispaan. Volgens de kinderen lijkt het op een houten legpuzzel. Zij zien de peddel als boot.

[p. 89]

Els: Zoiets kan konsekwenties hebben voor je enscenering. je wilt iets laten zien en je publiek haalt er iets totaal anders uit. Als dat echt niet de bedoeling is, moet je andere keuzes maken. Je personages ergens anders neerzetten of noem maar op.

In feite is de thematiek van het stuk nogal ernstig. Als je er een etiket op zou willen plakken kun je spreken van kindermishandeling.

‘Mijn’ kinderen benoemen het niet zo. Er zit een moment in de voorstelling waarop Nina haar zusjes rug streelt. Winnie springt op en zegt: auwwauwww. Kommentaar van een van de toeschouwers: Ze deed het ook wel heel hard.

Als regisseur moet je goed weten of dat genoeg is. Wil je per se laten zien dat het hier gaat om kinderen die weglopen omdat hun ouders ze mishandelen, dan moet je misschien andere registers open trekken.

Zo'n twee maanden nadat we de doorloop hebben gezien, vraag ik nog eens waar het ook al weer over ging, dat ‘Schip met Rode Zeilen’.

De jongste van zes: Over twee zusjes die wachtten op hun oudste zus, die zat op zee. Ze kwam niet. Het ene meisje was bang voor water, het andere niet. Er lag allemaal hout op het strand en daar kon je een puzzel van maken. Ze hadden onaardige ouders want als ze iets wilden vragen, moesten ze gelijk naar hun kamer. Dat ene meisje had een appeltje meegenomen want ze hadden daar niks te eten. Ze namen ombeurten een hap. Ze deden ook nog een indianendans.

De oudste van acht: Achter het achterdoek stond het decor ook in het klein, daaraan kun je zien hoe het moet worden. Het leukste vond ik het zingen en het schminken, die witte strepen op hun gezicht.