Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 7

[p. 101]

Bibliofiel van het zuiverste water
Lieke van Duin in gesprek met Fiel van der Veen

Op een schildersezel staat het in olieverf gepenseelde omslag voor De soldatenmaker, het nieuwste boek van Paul Biegel dat in het voorjaar van 1994 uitkomt. Een stoet loden soldaatjes op paarden galoppeert met de ik-figuur door een oerwoud van grassprieten en bloemen. Een slak kan net op tijd wegkomen. Het geheel is, op basis van een reeks oefenschetsen, met zorg gecomponeerd en fijnzinnig, min of meer natuurgetrouw geschilderd. Op een uitgekiende papiersoort uit een van de vele papierfabriekjes in Europa waar illustrator Fiel Van der Veen (48) zijn papier vandaan haalt. In zijn atelier, in de Haarlemse binnenstad, vertelt hij over zijn werk en zijn samenwerking met Paul Biegel.

‘Ik wou dat omslag wel eens stevig in de verf zetten, op een klassieke manier met een klassiek soort verf. Holbein schilderde ook zo. Het wat vettige, dikke van die looien soldaatjes zit al in die verfsoort.’

‘Biegel heeft een gigantisch ambachtelijk vermogen. Zijn teksten zijn sterk en dat maakt het voor mij zo aantrekkelijk om ze te illustreren. De tekst geeft bij hem veel momenten aan die je in beeld kunt brengen: hij timmert de boel niet dicht. Hij bepaalt wel wát er te zien is, maar niet hóe. In de ban van de ring vind ik bijvoorbeeld een onillustreerbaar boek, omdat elke grasspriet staat beschreven. Maar als Biegel het over een herberg heeft, of over tuinen, zoals in De soldatenmaker, zegt hij er niet bij hoe die er precies uitzien. Dat kun je zelf invullen.’

Van der Veen illustreerde eerder van Biegel De rode prinses, waarvoor hij in 1988 een Zilveren Penseel ontving, en het Kinderboekenweekgeschenk 1989 Het eiland daarginds. Wie goed kijkt ziet dat hij daarin soms op subtiele wijze tekstblokjes, wit in de tekst of regels laat meespelen als element van zijn illustraties.

‘Ik ga uit van het boek als organisch geheel van inhoud (tekst en beeld), materiaal en vormgeving. Het gaat om één verhaal, dat over een aantal pagina's is verdeeld, en dus zie ik de illustratie van dat

[p. 102]

Werktekening van Fiel van der Veen voor omslag van De Soldatenmaker.

[p. 103]

verhaal in principe ook als één geheel, dat zich over die pagina's uitstrekt.’

Van der Veen is afgestudeerd als grafisch ontwerper aan de kunstakademie in Arnhem. Hij heeft veel tijdschriften en boeken getypografeerd, onder meer voor De Arbeiderspers. Technisch werk, met behulp van speciale computers, dat hij nog steeds graag doet. Momenteel werkt hij aan een opdracht voor Rijkswaterstaat: tekenen hoe ecoducten (oversteekplaatsen voor wild, over of onder snelwegen) in een landschap eruit zouden kunnen zien. Die technische achtergrond bepaalt mede zijn visie op het illustreren van kinderboeken.

‘Ik doe zelf de vormgeving en de lay-out. Een uitgever moet mij niet vragen: hier zijn nog zes regels blanco, kun je die even voltekenen. Dat is meer behangen dan illustreren.

Ik begin met het verdelen van de complete tekst over het vastgestelde aantal pagina's. (Hij laat een stapel vellen zien vol lijntjes, voor illustraties uitgespaarde ruimtes, en cijferreeksen.) Uitgaande van de dubbele pagina - want dát is wat je ziet als je een opengeslagen boek voor je hebt - brei ik mijn illustratieve ideeën in de tekst. Dat is een heel nest van technische aspecten, maar wel de manier om je illustraties heel dicht op de tekst te krijgen. Zo kun je soms ook tekstgedeelten als beeldend element gebruiken. Daarbij hang ik niet op één uitgangspunt. Als het boek maar een homogeen, compact geheel wordt, een soort mens, een organisme waarin alles een functie en reden heeft. Dat hoeft niet allemaal begrepen te worden, als het maar gevoeld wordt.’

‘De illustraties maak ik meestal met pen en inkt. Niet omdat dat mijn favoriete materiaal is, maar omdat pentekeningen binnen het grafische productieproces vrijwel onverwoestbaar zijn. Ik heb er het meeste greep op. Lidia Postma heeft bijvoorbeeld prachtig tere zwartwit aquarellen gemaakt voor Nachtverhaal, maar dat zie je er in het boek niet aan af. Het drukprocédé is niet gevoelig genoeg om al die grijsnuances te kunnen afdrukken, zeker als je ook nog op een goedkope papiersoort afdrukt. Stel dat je 50 verschillende grijstinten kunt maken, dan blijven er misschien 20 over in het boek. Dat ligt niet aan haar, maar dat weet bijna niemand en dus schaadt het je reputatie als illustrator toch. Dat wil ik vermijden.’

Het wordt schemerig in het atelier en Van der Veen gaat ‘even een zootje lampen aandoen.’

Of hij ook vrij werk maakt, is de laatste vraag.

[p. 104]

Werktekening van Fiel van der Veen voor omslag van De Soldatenmaker.

[p. 105]

‘Vrij werk? Ja, maar dat blijft bij mij toch altijd het maken van een boek. Het boek is een fantastische uitvinding! Je kunt er veel lekkerder in bladeren dan in computers.’

Dan laat hij een stapeltje dunne, bibliofiele uitgaafjes zien, die sterker dan al het andere werk zijn opvatting over het ideale boek laten zien. Juweeltjes van ambachtelijk liefdewerk. Archaïsch en modern tegelijk. Klein maar fijn, gemaakt voor vrienden in oplagen van dertig, veertig stuks. Met de hand gekalligrafeerde droogkomische en filosofische tekstjes, over een scheur die een ponsgat ontmoet; over twee deurklinken die van elkaars bestaan weten maar elkaar nog nooit gezien hebben; over de geboorte en jeugd van ‘Mijnheer Prikkebeen’. De teksten zijn zo regelmatig geschreven dat het haast machinaal lijkt. Schitterende, ikoonachtige miniatuur-prentjes. Een manier van binden die bij het verhaal past: het boekje over deurklinken heeft bijvoorbeeld scharniertjes.

Misschien te bijzonder, te exclusief om op commerciële basis uit te geven. Maar toch: als een uitgever, Moon Press bijvoorbeeld, Fiel van der Veen eens volledig de vrije hand zou durven laten bij het maken van een prentenboek vanuit deze boekopvatting zou er iets heel moois geboren kunnen worden.

[p. 106]

Werktekening van Fiel van der Veen voor omslag van De Soldatenmaker.