Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 7

[p. 51]

De Gemaskerde wreker
Els de Jong-van Gurp

Ik ben het afgelopen jaar nogal wat met pesten bezig geweest. Geen paniek, ik heb niet gepest en ik was er ook niet het slachtoffer van.

Allerlei instanties om mij heen waren bezig het thema pesten onder kinderen aan de orde te stellen. Waarschijnlijk kreeg ik hierdoor een extra waakzame blik, want het ene kinderboek over pesten na het andere kwam onder mijn ogen. Of misschien kregen ook de schrijvers een tik van de molen en bogen zich eensgezind over het gepeste en het pestende kind.

De gemaskerde wreker van Klaas van Assen was een van die pestboeken. Het viel overigens niet alleen vanwege z'n thema op. Toen mij werd gevraagd welk boek naar mijn idee ontbrak op de lijstjes der keurtroepen, kwam De gemaskerde wreker mij onmiddellijk voor ogen.

De gemaskerde wreker is het tweede boek van Klaas van Assen. De hoofdpersoon uit zijn eerste boek Gwinnie komt als bijfiguur terug in De gemaskerde wreker.

De titel klinkt als een klok: De gemaskerde wreker en roept beelden op van spanning en sensatie. De omslag remt deze verwachtingen weer een beetje af. Zonder de flaptekst zou je eigenlijk niet weten wat je in het boek te wachten staat. De flaptekst zelf levert wel veel informatie.

Het verhaal

Dani is lelijk: modderkleurig plukhaar, een neus waar een bochtje in zit (en die altijd snotverkouden is), zeiloren, gele tanden

[p. 52]

Illustratie uit De gemaskerde wreker van Juliette de Wit

[p. 53]

met een beugel, een bril op en zo nog het een en ander. Bovendien heeft hij een vader die in tweedehandspullen handelt, en wonen Dani en zijn ouders op een woonboot. Alsof dat allemaal nog niet genoeg is, heeft Dani ook nog eens een heel bijzondere manier van denken en redeneren, een aparte humor en vreemde invallen.

Kortom, meer dan genoeg om een buitenbeentje te zijn en dus... gepest te worden. Zijn klasgenoten en andere kinderen pesten hem en schelden hem uit. Ze schelden ook op zijn vader en dat kan Dani nog het minst verdragen. Op een dag wordt het hem allemaal teveel. Iedereen let altijd maar op zijn uiterlijk, maar niemand neemt de moeite te kijken naar wie hij echt is. Dani knipt uit een modetijdschrift een verschrikkelijk mooi jongenshoofd, plakt dat op een papieren tas en zet die tas op zijn hoofd. Hebben ze geen last meer van zijn lelijke hoofd. En de ergste pestkop ramt hij woedend in elkaar. Dat is het begin van de grote ommekeer. Tot zover de verhaallijn van Dani zelf.

Maar er gebeurt nog meer in het boek. Dani's vader en de oude meneer Grobbels, bij wie Dani en zijn vader de rommelzolder hebben opgeruimd, hebben zo hun eigen ontwikkeling in het verhaal. Dani's vader is bezig zijn eigen zekerheden te vinden en meer naar Dani toe te groeien. Meneer Grobbels komt steeds genuanceerder uit de bus en sluit uiteindelijk vriendschap met Dani. Geen starre types, maar mensen in beweging, die voor de lezer in de loop van het verhaal goede bekenden worden. Het is knap hoe Van Assen hoofd- en zijlijnen tot een fraai sluitend geheel weet te smeden.

Waardering

Wat maakt een boek naar mijn idee tot een goed boek?

Het boek moet boeiend van inhoud zijn, moet iets met de lezer doen. Je moet je na het lezen altijd nét even anders voelen dan voor het lezen. Het moet ook duidelijk merkbaar zijn dat een schrijver creatief met zijn taal gewerkt heeft. Dus geen zouteloze boekentaal of kale spreektaal. Tenslotte moet het, zowel naar inhoud als naar stijl, de potentie hebben kinderen aan te spreken.

[p. 54]

Een enigszins griezelig argument, want wie zijn ‘de kinderen’? De grote massa zonder andere leeservaring dan serieboekjes? Of het kleine selecte gezelschap van de literaire fijnproevers? Ik laat het maar in het midden. Een boek moet niet zoveel drempels opwerpen dat het ontoegankelijk wordt en ook niet zo geëgaliseerd zijn dat er niets meer aan te beleven valt.

Karakters en situaties

Mijn gemaskerde wreker scoort op alle punten.

Dani en de zijnen lopen als boeiende wezens door het verhaal. Dani en zijn vader zijn geen doorsnee mensen, maar ze zijn er niet minder echt om. Intrigerend is de relatie tussen die twee. Ze zijn enorm gek op elkaar, maar echt begrijpen doen ze elkaar niet. Dat levert nogal wat misverstanden op, die pijnlijk zijn omdat ze zoveel om elkaar geven.

Het mooie van Dani is dat hij niet het prototype van het pestslachtoffer is. Niet een zielig en sloom typetje dat bang wegduikt. Dani heeft een sterk karakter en probeert zich op een heel eigen manier te verweren tegen de aantasting van zijn eigenwaarde. (Galge)humor en creativiteit zijn zijn wapens. Toch loopt hij tegen zijn grenzen aan.

Dani's vader, Jo, heeft het niet makkelijk. Eens was hij beroepsmilitair, nu heeft hij een diepe afkeer van oorlog en geweld, met name hoe het zich op de televisie aan hem voordoet. En steeds vraagt hij zich af wat de mensen ‘er wel niet van zullen denken’. Jo is duidelijk een beetje op drift.

De oude meneer Grobbels is ook zo'n mooi mens. Eerst een ouwe chagrijn, maar bij nadere kennismaking een eigenzinnige oudere man die bewust voor een eigen manier van leven kiest.

De meester van Dani is waarschijnlijk vooral voor volwassenen interessant. Volwassenen die de goedbedoelde, doch jammerlijk falende pedagogische benaderingen van dichtbij kennen. Och och, hij doet ook werkelijk alles fout. Op de zware klompen van de theorie klost hij over de gevoelige praktijk van zijn leerlingen heen. Wanneer Dani luid en duidelijk in de klas vertelt dat hij altijd getreiterd wordt, reageert hij zenuwachtig (zoals altijd

[p. 55]

wanneer er iets gebeurt waar hij geen antwoord op geleerd heeft). In het volgende citaat schetst van Assen in enkele zinnen prachtig het tekort van de meester: ‘Wie van jullie zit Dani te pesten? Weten jullie dat je elkaar niet mag uitschelden! Vorig jaar hebben jullie er nog een project over gedaan.’ Al die karakters en typeringen dragen bij aan Dani's eigen verhaal.

Daarnaast staan boeiende situaties en gebeurtenissen op school, op straat, thuis, waar kinderen zich gemakkelijk in kunnen herkennen, maar die een ander licht op het leven werpen. Klaas van Assen voert zijn verhaal meerdere malen naar een climax.

Een zwakke passage vind ik Dani's ‘droom’ aan de voet van de eik, waar de eik tegen hem praat en hij op het paard Paradijsvogel een tochtje door de lucht maakt. Deze fantasie harmonieert niet goed met de rest van het verhaal.

Zoals in een goed kinderboek betaamt, ziet alles aan het einde er een stuk beter uit dan in het begin. Dani is nog steeds even lelijk, maar meneer Grobbels vindt dat ie zo lelijk is dat ie er mooi van wordt. Toch een vooruitgang.

Stijl

De taal klinkt goed wanneer het wordt voorgelezen. Persoonlijk klinken mij dan de vele vloeken en krachttermen als ongewenste kanonschoten in de oren. Je maakt me niet wijs dat dat realistisch is of nodig om het verhaal boeiend en creatief te maken.

Creatief is Klaas van Assen zeker in zijn taal. Zijn typeringen zijn onomwonden en verrassend treffend. Zijn woordkeus is beeldend en verrassend zonder te bloemig of wollig te worden. Hij gebruikt levende taal in concrete beelden, waar velen zich iets bij voor kunnen stellen. Het is juist de combinatie, de associatie die het verrassend maakt.

‘Dani vond het ook heel vervelend dat hij vaak verkouden was. Alsof de griep verliefd op hem was. Alsof de griep maar het liefste bij hem was, om hem nattig af te lebberen.’ (p. 6)

[p. 56]

En over een pestkop:

‘De grootste had kortgeknipt stekeltjeshaar. Hij keek alsof hij nooit in zijn leven een baby was geweest. Alsof hij kant-en-klaar was geboren, met brede gebaren en bespijkerd jek, en alsof hij ook altijd zo zou blijven.’ (p. 11)

‘De lucht begon al een beetje te trillen, alsof de huizen van het dorp in de verte op ribbeltjeskarton waren geschilderd.’ (p. 29)

Laat ik niet meer bewijsmateriaal aanslepen. Klaas van Assen heeft met De gemaskerde wreker het aanbod verrijkt. Hij krijgt dan wel geen officiële onderscheiding en niet de griffel, maar wel een zoen van deze juffrouw. Gefeliciteerd Klaas!