Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 7

[p. 42]

Een cyclische vertelling in honderdvierentachtig regels.
Over Een heel lief konijn van Imme Dros & Jaap Lamberton.
Joke Linders.

Een heel lief konijn begint met de magische woorden van een sprookje: Op een dag kreeg mevrouw Klein een staart en eindigt met een boedelverdeling: De meubels zijn verdeeld. De moeder van mevrouw Klein kreeg de piano met het krukje. De rest ging naar de kinderen. En naar de kleinkinderen. En naar broer Kees. Die schiet trouwens geen konijnen meer. Dat slot suggereert dat mevrouw Klein overleden is, terwijl het niet-schiet-gedrag van haar broer een aanwijzing kan zijn voor zijn rol in een aan de slotzinnen voorafgegaan drama. Hebben we hier te maken met een cultuursprookje in de traditie van Hans Christiaan Andersen of Godfried Bomans?

Het verhaal van Imme Dros en de tekeningen van Jaap Lamberton werden bij verschijning (voorjaar 1992) redelijk gunstig ontvangen. Hier en daar klonk kritiek op het krasserige, kinderlijke karakter van de tekeningen of de onkinderlijkheid van de inhoud - kinderen zouden geen boodschap hebben aan huwelijksperikelen -, maar de teneur was doorgaans positief. Nu met name de tekeningen bekroond zijn met de Libris Woutertje Pieterseprijs en de jury haar negatieve oordeel heeft uitgesproken over de afloop van het verhaal, is het misschien goed het boek nog eens op de snijtafel te leggen. Bij een veel besproken en alom geprezen auteur als Imme Dros wordt een oordeel immers maar al te makkelijk beïnvloed door omringend geruis. Terug naar het werk dus.

Op de titelpagina prijkt tegen een wit font een konijn met lange oren, een brilletje en een zwarte jurk waaruit twee stakerige

[p. 43]

[p. 44]

armen te voorschijn komen; een aandoenlijk, lief konijn met menselijke karaktertrekken. De lezer die al eens eerder vermenselijkte dieren gezien heeft, trekt zijn conclusie: het gaat hier om een dierverhaal, misschien zelfs een fabel.

De volgende pagina verstoort die verwachting meteen. Daar verschijnt geen konijn maar een mevrouw met een kaal mannehoofd en een uitgesproken plomp figuur. Een volwassene die een gedaantewisseling dreigt te ondergaan en zich daar vreselijk ongemakkelijk bij voelt. Ze schaamt zich. Zij een staart. Op haar leeftijd! Gelukkig maar dat je er nog niet veel van kon zien, want dan zouden de mensen er beslist wat van denken. Want zo'n staart krijg je niet zomaar. Daar moet natuurlijk een reden voor zijn.

Holland op z'n smalst en het calvinisme op z'n breedst. Een mens is en blijft schuldig, zondig zelfs. Wie een rare staart, rare oren, een scheve neus, rode haren of anderszins heeft, zal dat wel verdiend hebben. Eigen schuld, dikke bult.

Dan volgt een speels intermezzo. Mevrouw Klein vraagt zich af waar die staart op lijkt. Een stoet van dieren, in taal en beeld ritmisch uitgewerkt, trekt voorbij. De verbeeldingskracht van de lezer gaat aan het werk. Maar de aard van haar uitstulpsel is nog niet vastgesteld of de dood stapt om de hoek: de broer van mevrouw Klein die konijnen schiet voor zijn beroep. De afbeelding bij deze mededeling liegt er niet om. Een Hitlerachtige figuur met gevaarlijke laarzen sleept een zielig konijn met lange oren en een klein staartje achter zich aan.

Mevrouw Klein begrijpt hoe gevaarlijk haar leven geworden is. Ze zal haar staart kost wat kost moeten verbergen, ook omdat zij een nette dame is in een nette buurt, in een nette stad. En met de litanie van netheid en keurigheid valt niet te spotten. Dat blijkt wel uit de dreigende massa mensen die de lezer op deze pagina aanstaart.

Het grapje over het opvallen van dames in dameszaken gaat misschien enigszins voorbij aan wat kinderen bezighoudt, maar het verstoort de verhaallijn en de dramatiek niet: Mevrouw Klein staat er moederziel alleen voor.

[p. 45]

[p. 46]

Een tweede drama golft aan, want het blijft niet bij een staart. Mevrouw Klein krijgt ook oren en die laten zich veel minder makkelijk verbergen. Dus moet ze nu wel naar de dokter. En daarmee doemt de derde lijdensweg op. De mensendokter behandelt geen konijnen, de dierendokter heeft niet genoeg aan oren en staart, en de dokter met verstand van verstand vindt dat ze alles eens flink van zich af moet praten. Mevrouw Klein praatte alles van zich af. Maar de oren en de staart bleven zitten.

Hier ridiculiseert Dros niet alleen de neiging alles in pasklare hokjes te stoppen, ze legt ook een bom onder de mogelijkheid daadwerkelijk hulp te verlenen. Zelfs haar moeder laat haar vallen, een nogal bedreigende mededeling voor kinderen, lijkt me. Ook kinderen en kleinkinderen willen niets weten van een moeder met afwijkingen. Mevrouw Klein staat er helemaal alleen voor. Het schrikbeeld van een hol in de duinen en de dreiging van haar jagende broer duiken op. 't Wordt tijd om afscheid te nemen van haar man, maar wat zal ze hem missen.

Het hoogtepunt van het drama of, zo u wilt, het dieptepunt van ellende ontlaadt zich in het tegendeel. Meneer Klein ziet niks bijzonders aan zijn vrouw. Hij vindt haar precies goed, troost haar met lekkernijen en kusjes. Zelf is hij ook moeders mooiste niet.

Pas dan ontdekt mevrouw Klein dat haar man verdacht veel op een otter lijkt, en wel de allerliefste otter van de hele wereld. Zonder daar veel woorden aan vuil te hoeven maken vertrekken meneer en mevrouw Klein naar elders. De lamp op een overigens lege bladzijde drukt de leegte van hun huis perfect uit. Waar ze heen gaan, wordt niet vermeld en dat hoeft ook niet. Ze trekken zich samen terug uit de wereld van schuldgevoel, hokjes en vooroordelen.

In de epiloog worden de meubels verdeeld en wordt van broer Kees verteld dat hij geen konijnen meer zal schieten. Niet omdat hij de dood van zijn zus op zijn geweten zou hebben, maar misschien omdat hij zich iets heeft aangetrokken van de eenzaamheid en de ellende waarin zijn zus verkeerde? De mededeling werkt in ieder geval bijzonder geruststellend voor kinderen. Als mevrouw Klein al konijn zou worden - hetgeen bij zoveel liefde en bevestiging behoorlijk onwaarschijnlijk is - dan loopt ze

[p. 47]

[p. 48]

in ieder geval niet het risico door haar eigen broer gedood te kunnen worden.

Het einde mag dan net zo onverwacht zijn als het begin, zolang daar een logica voor is, hebben kinderen daar geen moeite mee.

Een heel lief konijn is een verhaal met tal van lagen. Een sprookje met een goede afloop; een metamorfose waaruit de lezer zelf conclusies kan trekken; een fabel waarin bepaalde aspecten van de maatschappij belachelijk worden gemaakt; een beeldverhaal waarin met name de afbeelding van de dieren en de dramatiek van het zwart op de witte pagina's mij aanspraken; een verhaal dat de lezer met afwijkende oren, ogen of tanden tot troost kan zijn; een case-study over vastliggende rolpatronen of verwachtingen en zelfs een parodie op de jager ‘in een groen, groen, groen, groen knolle knolleland’.

De laatste associatie heeft alles te maken met de poëtische vorm waarin een en ander is gegoten. Korte zinnetjes in bundeltjes van vier die niet expliciet rijmen maar ritmisch sterk op elkaar aansluiten en niet wars zijn van assonanties of halve rijmklanken. Veel korte a-klanken: van, zag, stad, ramp, arts, zand, man, krant, olifant naast heel wat lange: staart, raad, straat, gevaar, maar, daar, naar, gedaan, dame, vragen. Gaandeweg het verhaal duiken er ook meer k-klanken op: klein, konijn, kees, kinderen, kusjes, kijken, maar ook niks, drinken en krukje die in combinatie met de i's en o's een ander licht op de zaak werpen.

De spanningsopbouw is, zoals we hierboven al zagen, vrijwel klassiek, met een hoogtepunt vlak voor het einde en een catharsis tot slot.

En dus rest alleen nog de vraag of verhaal en tekeningen de mogelijkheid bieden tot communicatie met kinderen. Voor het verhaal staat dat wel vast. Kinderen herkennen de pijn van het anders en het alleen zijn. Voor zover er open plekken zijn die kinderen niet goed kunnen invullen - het al dan niet opvallen van dames in dameszaken - verstoren die in ieder geval niet de emoties van het verhaal. De lezer kan oprecht opgelucht zijn als de liefde van meneer Klein voor zijn vrouw geenszins door haar

[p. 49]

metamorfose is aangetast. Of de staart en de oren nu verbeelding zijn of werkelijkheid, is voor dat gevoel van opluchting niet belangrijk.

Een spannend boekje dus waarin alles in elkaar grijpt en dat totaal anders is dan het kale begin en eind suggereren. Een boekje dat ogen opent, werelden verkent en een genot is voor oog en oor. Een verhaal dat bestaat uit tekst én tekeningen. Zonder de tekst zijn de tekeningen vooral vervreemdend; zonder de tekeningen is de tekst maar half zo aangrijpend. In die zin is de eenzijdige bekroning van Jaap Lamberton behoorlijk raadselachtig.