Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 7

[p. 93]

De toekomst van het kinderboek
Imme Dros

Wie baren moet, ziet buiken, wie praten moet over Toekomstige ontwikkelingen in de Nederlandse jeugdliteratuur ziet berichten over toekomstige ontwikkelingen. Het is slecht gesteld met het sperma van de doorsnee man; volgens de uitkomst van een diepgaand onderzoek dat enkele weken geleden de pers haalde, gaat de kwaliteit razend snel achteruit.

Wat is er in het licht van deze doorwrochte conclusie te zeggen over de toekomstige ontwikkelingen in de Nederlandse jeugdliteratuur? Waar moet het heen met het kinderboek? Wat moet en doet de doorsnee kinderboekenschrijver als de jongste sterveling ter wereld nog vóór de jongste dag boven de zestien is?

Om te beginnen hangt dat af van wat er in het werk van die kinderboekenschrijver centraal staat: de lezer of de literatuur. Is de schrijver een kleine slaaf van poëzie of een kleine slaaf van oplagecijfers.

De kinderboekenschrijver die zich uitsluitend richt op een publiek kan zich omscholen - waar een wil is, is een doelgroep -, maar wat gebeurt er met een schrijver die belijdt: alleen in mijn kinderboeken kan ik wonen en nergens anders vond ik onderdak? Het boek van zo'n schrijver is nooit voor kinderen alleen, het is een boek voor ten minste één volwassene - de schrijver zelf. In

[p. 94]

absolute zin is de toekomst van het kinderboek gegarandeerd zolang er een kinderboekenschrijver in leven is.

Waarin onderscheidt een kinderboek zich vooral van een damesen herenboek? Het kan gelezen worden door kinderen.

Waarin onderscheidt een kinderboekenschrijver zich van een damesenherenboekenschrijver? Hij kiest in zijn werk de visie van een kind. De schrijver van boeken voor volwassenen zal hoogstens de visie van een kind analyseren.

Op de woelige zee van taal en literatuur zit de kinderboekenschrijver met de rug naar de voorsteven, de volwassenboekenschrijver met de rug naar het achtersteven. Ze schrijven vanuit een verschillend perspectief. Het hoeft niet te betekenen dat de vaart en de stijl van een roeier onder zou moeten doen voor die van bijvoorbeeld een kanovaarder. Goed schrijven is niet voorbehouden aan de schrijver van boeken voor volwassenen, slecht schrijven niet aan de kinderboekenschrijver en het werk van allebei kan literair interessant zijn voor de aandachtige lezer.

Hoe dan ook, de toekomst van het kinderboek in absolute zin is verzekerd zolang die ene volwassene, de kinderboekenschrijver, er geen afstand van kan doen en die ene sterveling zou een Nederlandse kunnen zijn.

De nabije toekomst van het Nederlandse kinderboek is net zo ongewis als die van de Nederlandse roman, de Nederlandse taal en de Nederlandse gulden: woorden en munten van de eenentwintigste eeuw zijn in Europese nevelen gehuld.

De stand van zaken op dit moment belooft niet op alle punten evenveel goeds. Nederland is een klein land met een kleine literaire traditie en binnen het kaboutergebied van de Nederlandse letteren wordt het kinderboek zo klein mogelijk gehouden; eigenlijk hoort het niet eens tot de vaderlandse letterkunde, het is een speeltje van taal of op zijn best een hulpmiddel voor onderwijzers en opvoeders. Als een authentiek literair genre wordt het niet gezien, de literaire kritiek wijst het kinderboek af. Ongefundeerd. Ongelezen.

Toch wagen zich de laatste tijd steeds meer gerenommeerde dichters en prozaïsten aan het schrijven van kinderboeken. Dat is

[p. 95]

nog geen garantie voor meesterwerken in het genre, maar het wijst wel op een kentering in de waardering bij schrijvers van literatuur. De gerenommeerde recensenten van literatuur zijn voor de toekomst van het kinderboek van nul en gener waarde: zelfs de kinderboeken van door hen bewonderde schrijvers worden doodgezwegen; de hoop is dan ook gevestigd op een nieuwe generatie literaire critici met belangstelling voor de literaire mogelijkheden van het kinderboek. Door het genre serieus te nemen, zal de literaire kritiek een gunstige invloed uitoefenen op de kwaliteit van het Nederlandse kinderboek.

Het is voorlopig te danken aan de gezamenlijke inspanningen van de kinderboekenschrijvers, hun uitgevers en de kinderboekenrecensenten dat het Nederlandse kinderboek op dit moment het grootste en meest gevarieerde aanbod levert voor de buitenlandse markt. Als er, zoals kort geleden, sombere artikelen in kranten staan over gebrek aan belangstelling vanuit het buitenland voor Nederlandse boeken, geldt dat niet voor de kinderboeken, die natuurlijk in het hele verhaal niet voorkomen. Nederlandse kinderboeken worden heel veel vertaald.

Het is dus relevant om wat de toekomstige ontwikkelingen betreft een onderscheid te maken tussen het Nederlandse kinderboek en het Nederlandstalige kinderboek.

De toekomst van het Nederlandse kinderboek ziet er rooskleurig uit: een groot aantal boeken wordt vertaald; om te beginnen in het Duits en het Zweeds en steeds vaker in het Engels en het Frans. Is het in één van de grote talen uitgegeven, dan volgen er meestal meer vertalingen. Voor het Nederlandse kinderboek in vertaling groeit de belangstelling nog steeds.

Het Nederlandstalige kinderboek zal op zijn best geen terrein verliezen. Als de inzet van schrijvers, uitgevers en recensenten vermindert, als de aandacht en waardering in Nederland terugloopt en het accent in recensies en bij bekroningen weer uitsluitend komt te liggen op het doelgroepgerichte boek, wat let een schrijver dan om direct in het Duits te publiceren? Of in het Zweeds, het Engels, het Frans.

[p. 96]

De kinderboekenschrijver hoeft zich al lang niet meer in een Hollands hoekje of hokje te laten drukken. Max Velthuijs, de laatste winnaar van een Gouden Griffel, geeft zijn boeken eerst in het Duits uit en dan pas in het Nederlands. Wim Kan zei het al: Wij hebben het kleinste land, maar ons buitenland is het grootst. Wat er ook gebeurt in de lage landen, voor het Nederlandse kinderboek in het Duits, Engels, Frans, Japans, Zweeds, Deens, Noors, Fins, Spaans is de toekomst begonnen.

En overigens ben ik van mening dat er een universitaire leerstoel kinder- en jeugdliteratuur moet komen.