Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 4

[p. 24]

Hoe komt een boek tot stand? Symposium jeugdboekenschrijvers te Baarn^*
Toin Duijx

Van vrijdag 20 tot en met zondag 22 april vond op de Volkshogeschool Drakenburgh te Baarn het Symposium Jeugdboekenschrijvers plaats. Het symposium was georganiseerd door het Landelijk Platform Kinder- en Jeugdliteratuur en de werkgroep Jeugdboekenschrijvers van de Vereniging Voor Letterkundigen (Joke Linders, Imme Dros en Toin Duijx).

Aan het symposium hebben ongeveer dertig auteurs van kinderboeken deelgenomen. Verder waren er gasten die slechts één dag aanwezig waren. Jammer genoeg waren er maar weinig Vlaamse gasten. De PTT kan haar slogan ‘Vandaag gepost, morgen besteld’ op geen enkele wijze waar maken, een ervaring die ik het afgelopen jaar als secretaris van het Platform regelmatig ondervonden heb. De verzending van het definitieve programma aan onze Vlaamse collega's heeft erg veel tijd gekost; hierdoor waren zij te laat op de hoogte van een en ander. Gelukkig waren er toch enkele mensen uit Vlaanderen.

De accommodatie, de Volkshogeschool te Baarn, was uitstekend. De slaapgelegenheid liet weinig te wensen over, de verzorging van de innerlijke mens was erg goed en de zaal waar de lezingen e.d. werden gehouden was voor dergelijke symposia goed ingericht. De bar, die we zelf moesten bedienen, was in dezelfde zaal. Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat (soms heel erg laat) werd hiervan gebruik gemaakt, al moet gezegd worden dat er verschil was tussen hetgeen 's morgens en hetgeen 's avonds werd besteld. Het schitterende weer heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het succes van dit symposium. In de omgeving van de Volkshogeschool kun je prachtige wandelingen maken en vaak zag ik mensen dit doen. Aangezien we de enige groep waren, vonden enkele programma-onderdelen buiten op het terras plaats. Voor koffie en thee (of iets anders) werd dan gezorgd.

* met dank aan Thea Beckman, Leonie Kooiker en Anni Matti voor hun reactie op het symposium

[p. 25]

Het programma

Het was de bedoeling om een flexibel programma samen te stellen en dat is gelukt. Als buitenlandse gast is het hele symposium Aidan Chambers aanwezig geweest. Vaak werd aan hem gevraagd om bij bepaalde thema's een inleiding te geven, zodat we voldoende gestimuleerd werden om over eigen werk te praten. Het voordeel van Chambers als inleider zal duidelijk zijn. Aangezien het een buitenlander is, staat hij boven interne problemen in Nederland of verschillen tussen Nederland en Vlaanderen. Verder heeft Chambers verschillende petten op. Hij is auteur, criticus, docent aan de universiteit en uitgever. Iemand met zoveel specialiteiten is moeilijk te vinden. Toch was het geen symposium over Chambers. In allerlei andere activiteiten na het symposium is voldoende aandacht aan hem besteed. Nee, het was een symposium Jeugdboekenschrijvers, zij stonden centraal. Chambers was alleen de aangever. Dat voor veel deelnemers Chambers soms wel centraal stond, zegt vooral iets over zijn wijze van presenteren.

Vrijdag

Het symposium werd op vrijdagavond (nadat iedereen zijn of haar kamer in orde had gebracht en genoten had van een goed verzorgde koffietafel) geopend door de voorzitter van de werkgroep Jeugdboekenschrijvers, Imme Dros. Zij bracht het symposium van Oosterbeek in herinnering en hoopte dat dit weekendsymposium een succes mocht worden. Vervolgens gaf Hugo Verdaasdonk, voorzitter van zowel de VVL als het platform, een korte lezing over de wetenschappelijke benaderingswijze van Chambers. Het ijs was gebroken, Engels als voertaal voor deze avond leverde al geen problemen meer op. Op verzoek van Chambers werd er tijdens het hele symposium echter veel gebruik gemaakt van onze eigen taal. Er werd voor hem altijd een korte samenvatting gegeven.

Onder de vage titel ‘Hoe schrijf ik een tekst?’ leerden de deelnemers Aidan Chambers kennen. Een intrigerend betoog en een levendige discussie, die slechts met moeite afgebroken kon worden. In informele sfeer werd de discussie voortgezet tijdens een borrel of iets fris. Dat het voor sommige deelnemers erg laat was geworden, viel vooral de volgende morgen op aan het ontbijt. Bij een symposium waar iedereen ook 's nachts aanwezig is, valt trouwens des te meer op.

[p. 26]

[p. 27]

[p. 28]

Zaterdag

Zaterdagmorgen waren enkele deelnemers aan het ontbijt opvallend stil. Misschien zijn ze dat altijd, maar het waren vooral de mensen die het laat gemaakt hadden. Na een wandeling (bij zulk mooi weer moet je daarvan profiteren) begon omstreeks tien uur een zwaar programma, dat tot na tienen die avond zou duren.

Bart Moeyaert zou een lezing houden over verteltechnieken in het werk van Chambers. Hij ging echter meer in op allereerst een stukje geschiedenis van de ‘auteur Moeyaert’, om vervolgens aandacht te besteden aan de invloed die andere auteurs hebben op zijn werk. Chambers - en toen kwamen de verteltechnieken toch om de hoek kijken - is één van de belangrijkste invloedauteurs voor Moeyaert. De lezing was aanleiding tot een heftige discussie. Over de mogelijke invloed van auteurs op auteurs werd zeer verschillend gedacht. De gong voor het middageten moest een eind maken aan deze discussie. Tijdens het eten werd de discussie echter gewoon voortgezet. En zelfs de geplande pauze na het eten werd voor een groot deel van de deelnemers gebruikt om al wandelend in de tuin of het bos nogmaals elkaars mening te horen. 's Middags waren er twee werkgroepen. Enkele aspecten die 's morgens waren aangestipt, werden nu verder uitgewerkt.

Zaterdagavond waren er enkele extra gasten aanwezig. Om klokslag acht uur (de deelnemers hielden zich beter aan het programma dan de organisatoren) gaven de ‘zusjes Heymans’ een schitterend optreden waarin zij het ontstaan van hun nieuwe boek verwerkt hadden. Cabaret van het hoogste niveau. De geplande twintig minuten werden er meer dan zestig! De deelnemers hingen aan de lippen van Annemie en Margriet. Een hoogtepunt! Altijd moeilijk voor iemand die daarna komt. Ted van Lieshout liet aan de hand van veel voorbeelden zijn ‘tien jaar illustratorenschap’ zien. Heel duidelijk was de vooruitgang in zijn werk te zien. Ook zijn toelichtingen maakte deze (alweer uitgelopen) veertig minuten eigenlijk te kort.

De rest van de avond had weer een informeel karakter. De muziek werd verzorgd door Fiel van der Veen en zijn collegae. Er werd gepraat, gedronken, gegeten, informatie uitgewisseld, zelfs gedanst (waarbij Joke Linders en Imme Dros een dans lieten zien die menige dansschool zeker niet op het programma heeft staan, en waarbij ik het idee had dat, als het nog wat langer geduurd had, de eerste hulpdienst gewaarschuwd had moeten worden). Iedereen scheen over zijn of haar vermoeidheid heen te zijn. Het werd weer laat, de muziek wist van geen ophouden.

[p. 29]

Zondag

Zondagmorgen. Is zondag echt een dag van bezinning, of was de rust aan het ontbijt te danken aan de feestavond? Jacques Dohmen (uitgeverij Querido) en Liesbeth ten Houten (uitgeverij Leopold) zijn te gast voor de discussie omtrent de relatie auteur - uitgever. Na een korte inleiding van Chambers als uitgever (waarbij hij een kijkje gaf in de Engelse uitgeverswereld) volgde een levendige discussie. Zoals bij alle discussies was Joke Linders degene die de vragen en opmerkingen in een breder kader plaatste. Zowel Jacques als Liesbeth gingen uitgebreid in op vragen van auteurs. Uiteraard konden zij dat alleen vanuit hun visie, vanuit hun uitgeverij doen, maar uit de reacties van de deelnemers was af te leiden, dat dit steeds zeer verhelderend was. Toen de groep dan ook even mocht pauzeren voor het afscheidsetentje zou beginnen, werden veel ervaringen uitgewisseld en werden even zoveel suggesties om met je uitgever om te gaan doorgegeven.

Tijdens het middageten komt de rode wijn op tafel. Voor het laatst samen eten. Dan moeten de kamers ontruimd worden en kan iedereen nog even genieten van het heerlijke weer en de mooie omgeving van Drakenburgh. Om twee uur is iedereen weer in de zaal om te genieten van een concert van een violiste en een celliste. Het publiek is doodstil, de muzikanten doodzenuwachtig, want ze hadden verwacht achtergrondmuziek te spelen. De muziekstukken worden steeds ingeleid met enige achtergrondinformatie. Het applaus gaf de waardering van het publiek goed weer. Een mooie afsluiting van een succesvol weekend. Rond de klok van drie uur sluit Imme Dros het symposium en neemt iedereen afscheid van elkaar. Er worden afspraken gemaakt voor nieuwe ontmoetingen. Er zijn vriendschappen ontstaan. De auteurs van kinder- en jeugdboeken hebben elkaar weer beter leren kennen. Ook zijn enkele meer, of op een andere manier, over hun werk en natuurlijk dat van anderen gaan nadenken. Een week later ontmoette ik één van de deelnemers. Zij had bij het corrigeren van de tekst voor haar nieuwste boek naar aanleiding van iets dat ze op het symposium had gehoord, nog een en ander veranderd. Misschien dat de uitgever daar niet zo blij mee was (correcties die te ingrijpend zijn kosten gewoon geld), maar ze was ervan overtuigd dat het moest. Een klein voorbeeld van succes van een symposium.

Enkele reacties

In de wandelgangen heb ik bij veel deelnemers geïnformeerd naar hun reactie op het symposium. Deze waren allen zeer positief. Vooral het informele karakter (terwijl het toch vooral de deelnemers waren die zich zeer netjes aan

[p. 30]

[p. 31]

[p. 32]

de tijden van het programma hielden) werd vaak genoemd. Verder was een woord dat steeds werd genoemd ‘gezellig’. De accommodatie en het mooie weer hebben daar zeker toe bijgedragen. Tenslotte werd vaak opgemerkt dat het symposium leerzaam was, al werd dit woord zelden gebruikt. Het beluisteren van elkaars bevindingen, het bediscussiëren van stellingen door derden naar voren gebracht, en de lezingen (waarbij het optreden van Annemie en Margriet Heymans veelvuldig als voorbeeld werd gebruikt) waren een wezenlijk onderdeel van het symposium.

Leonie Kooiker gaf de volgende reactie:

Het symposium heeft me geïnspireerd. Zeker. Waardoor precies vind ik niet zo gemakkelijk aan te geven. Ik pleeg dit soort bijeenkomsten nogal gevoelsmatig te beleven. Juist om er inspiratie uit op te doen en bekommer mij liefst niet over de oorzaak daarvan, want je brengt haar gemakkelijk om zeep. ‘Hoe komt een boek tot stand?’ Ik verwachtte geen opzienbarende nieuwe inzichten en die heb ik eigenlijk ook niet gehoord. Toch zijn alle voordrachten de moeite waard geweest, heel open en eerlijk. En zo waren de gesprekken, voorzover ik ze heb meegemaakt, ook. We waren onder elkaar, een gezellig kliekje jeugdauteurs. De uitgevers die er later bijkwamen hebben zich uitstekend aangepast.
Bovendien was er de zon, persoonlijke zorg in de organisatie en een gunstig aantal deelnemers. Theoretische beschouwingen en betogen over het belang van ons werk heb ik met genoegen gemist.’

Natuurlijk waren er ook wel enkele kritische geluiden te horen. Het ontbreken van veel Vlamingen werd door iedereen betreurd. Over de oorzaak hiervan is veel nagepraat, maar dat lost niets op. Over de plaats die Aidan Chambers innam tijdens een Nederlands/Vlaams symposium voor jeugdboekenschrijvers werd vooraf verschillend gedacht. Na het symposium was dit voor bijna alle deelnemers vanzelfsprekend geweest. Je moet iemand hebben die een discussie kan opstarten, die een visie op iets kan geven, zonder direct als collega aangevallen te worden.

‘Tot leering ende teedre vermaeck’ is de korte samenvatting van de kritische reactie die ik van Thea Beckman kreeg:

Tijdens het lange studieweekeinde in Baarn heb ik me inderdaad kostelijk geamuseerd. De sfeer was ontspannen, het weer goed en vooral de vele informele ontmoetingen deden mijn hart weer eens goed. Het is altijd bijzonder fijn mensen terug te zien met wie je goed kunt opschieten en die je toch maar twee of drie keer per jaar ergens tegenkomt.

[p. 33]

Jammer alleen dat er zo weinig collega's waren. Ik begrijp dat niet. Wel klagen dat er ‘niets gebeurt’ en àls er dan iets op touw wordt gezet, komen ze niet. Ik heb er wel eens ronduit naar gevraagd, maar dan zeggen ze met een verontschuldigend gezicht: ‘Ik houd niet zo van groepsgebeuren, ik ben een individualist’. Wat volgens mij flauwekul is. Ze zijn ergens bang voor...
Bij alle symposia gebeurt hetzelfde. Je luistert braaf naar alle referaten, maar het meest leer je toch van de informele contacten, de onderlinge gesprekken, de roddels, etc. Daarvoor was volop gelegenheid en dat maakte het juist zo leuk. De bedden waren prima, het eten goed, de ambiance uitstekend. Kortom: zeer geslaagd... al laat Aidan Chambers me nog steeds siberisch. Maar dat is een kwestie van smaak en niet jullie schuld.’

Tenslotte de reactie van Anni Matti. Zij probeert telefonisch aan één van de niet aanwezige jeugdboekenauteurs, waarover Thea Beckman al een opmerking had gemaakt, uit te leggen hoe het symposium was.

‘Hoe was dat symposium in Drakenburgh?’ vraagt een jeugdboekenschrijver me door de telefoon.
‘Prima, je hebt heel wat gemist’.
‘Kun je me er in het kort een impressie van geven?’
Ik voel me enigszins overvallen. Het is alweer een maand geleden.
‘Ja. De Engelse auteur Aidan Chambers heeft indruk op me gemaakt. Hij sprak over het ontstaan van een verhaal. Volgens hem gelden er geen regels voor auteurs. Ik dacht toen nog bij mezelf, dat dit voor hem als ex-monnik, die jarenlang onder strenge regels heeft geleefd, wel bevrijdend moet zijn. De enige regel die telt is de vraag, wat is goed voor jou. Hij sprak o.a. over zijn schrijfproces. In het begin wil hij weten, wat er moet gebeuren. Maar als hij verder gaat, beginnen de dingen vanzelf te gebeuren. Het gaat een bepaalde richting uit. Hij denkt er dan ook minder over na. Dan treedt hij zelf terug. De vraag is wat gebeurt tussen wie, waar en wanneer. Hij vindt naam, plaats en tijd belangrijk. Karakters ontstaan door wat je ze laat doen. Je moet het als auteur in een vorm gieten en je afvragen, vanuit welk gezichtspunt je het verhaal vertelt.’
‘Was je het eens met alles wat hij zei?’
‘Op het eind vroeg hij zich af of schrijven een mannelijke of vrouwelijke activiteit is. De pen penetreert het papier. Maar de auteur ontvangt passief het verhaal. Hij kwam er niet uit. Ik bleef met de vraag zitten hoe het heet als je met een computer werkt’.
‘Was Chambers de enige die een voordracht hield?’
‘Nee, 's morgens sprak Bart Moeyaert, een jonge Vlaming, over vertel-

[p. 34]

technieken. Zijn debuut was een bestseller. Dat boek ging over zijn eerste verliefdheid. Hij maakte zich toen zenuwachtig over de ontvangst van zijn tweede boek. Ze verwachtten weer een verliefdheidsverhaal. Maar hij kwam met “Terug naar af”. Hij is gefascineerd door Chambers. Hij vertelde hoe Chambers' “Je moet dansen op mijn graf” op hem was overgekomen’.
‘Ging het daar alleen maar ernstig aan toe?’
‘Nee, nee. We hebben ook gelachen. Vooral tijdens de voordracht van de gezusters Heymans. Annemie en Margriet gaven samen een performance. Een informele samenspraak over het illustreren en schrijven van hun gezamelijke producties. Ted van Lieshout gaf een uiteenzetting over zijn illustraties’.
‘Kwam het zakelijke aspect ook aan bod?’
‘Ja, Joke Linders leidde een discussie met Chambers over de relatie tussen auteur en uitgever. Ook enkele andere uitgevers namen daaraan deel. Chambers trad nu op in zijn functie als uitgever. Wat verwacht de uitgever van een auteur? Een uitgever geeft niet een boek, maar een auteur uit. Chambers vindt het vak editor moeilijk. Hoe bind je een auteur aan een uitgever? Hoe moet je als uitgever een boek promoten? Hoe houd je contact met de boekhandelaars? Etentjes organiseren vinden sommigen omkopen. Imme Dros klaagde erover dat na al die zorg om een boek uit te geven er nonchalant wordt omgesprongen met het van de hand doen van de restanten. soms ligt het boek al binnen een jaar in de ramsch. Sommige auteurs vinden dat er te ruw met hen wordt omgesprongen. Ze halen je in triomf binnen en laten je weer geruisloos door de achterdeur verdwijnen als een boek het niet doet. Auteurs hebben aandacht nodig. Schrijven is eenzaam werk’.
‘Zo is dat. Ik weet er alles van’, zei de telefoonstem. ‘Maar snap jij hoe een auteur en een uitgever samengaan in één persoon? Chambers moet toch een gespleten persoonlijkheid zijn?’
‘Goeie vraag. Die vraag werd ook aan hem gesteld. Chambers heeft er geen moeite mee.
Hij vindt het meer een probleem van tijd’.
‘Hoe was het contact met collega's?’
‘In de kleine uurtjes kwamen de verhalen los. Ik heb genoten van het samenzijn, de voordrachten, de muziek en het schitterende lenteweer. Halil vertelde tijdens een wandeling over Turkije. Ik proefde de nostalgie in zijn woorden’.
‘Hoe verliep de organisatie en de leiding?’
‘Toin Duijx en Imme Dros lieten het soepel verlopen. Ze hielden niet krampachtig vast aan de planning. Toen iedereen buiten van de zon genoot, terwijl het tijd werd voor de werkgroepen “Hoe schrijf ik een tekst?” liep Imme met de mare rond, dat we konden blijven zitten, want het “nu” ging voor het plan.

[p. 35]

Het symposium is geslaagd. Ik heb niets gemist, behalve enkele auteurs die niet kwamen opdagen. Het heeft me geïnspireerd’.
‘Bedankt. De volgende keer hoop ik erbij te zijn. Tot ziens’.’

Slot

Het symposium jeugdboekenschrijvers was een groot succes. Hopelijk zullen er in de toekomst meer ontmoetingen tussen auteurs van kinder- en jeugdboeken en de anderen uit het wereldje georganiseerd kunnen worden. De Noord-Zuid ontmoeting (een begrip langzamerhand) in november zal weer velen bijeen brengen. Na de zomervakantie krijgt iedereen hiervoor een uitnodiging.