Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 4

[p. 33]

De International Board on Books for Young People
Joke Thiel

Na de Tweede Wereldoorlog werd al gauw duidelijk dat jeugdboeken een belangrijke rol zouden kunnen spelen in opvoedkundige zin en als stimulerende faktor voor de geestelijke ontwikkeling en het verbeeldingsleven van de jonge na-oorlogse generatie. Zij, die her en der bij de jeugdliteratuur waren betrokken beseften bovendien dat boeken voor jonge mensen instrumenten bij uitstek zijn om internationaal begrip te creëeren.

Omdat ook zij daar ten sterkste van overtuigd was, organiseerde Jella Lepman, de stichter van de Internationale Jeugdbibliotheek in München, een samenkomst in diezelfde plaats in november 1951 met als thema: ‘Internationaal begrip door kinderboeken’. Het was de bedoeling om zodoende tot de oprichting van een internationale organisatie voor jeugdliteratuur te komen. Er werden 60 deelnemers verwacht, maar er namen 250 gasten uit 25 landen deel, die vele disciplines vertegenwoordigden: auteurs, illustratoren, uitgevers, bibliothekarissen, onderwijzenden en leden van jeugdorganisaties.

Jella Lepman verstond de kunst mensen van aanzien voor haar plannen te winnen. Zo werd de openingsrede van deze eerste samenkomst uitgesproken door Jose Ortega y Gasset, de beroemde Spaanse filosoof. Hij sprak over ‘De pedagogische paradox en het concept van een mythevormende opvoeding’. Hij verwierp kinderboeken die slechts informatie verstrekken, ten koste van de verbeelding. Het was zijn overtuiging dat de dichterlijke verbeelding van het kind hoe dan ook zou moeten worden aangemoedigd.

De vele toespraken door gerennomeerde uitgevers, auteurs en pedagogen werden samen met de daarop volgende discussies breeduit gerapporteerd in de wereldpers.

Deze ontmoeting in München resulteerde inderdaad in de oprichting van een kommissie die de naam ‘International Board on Books for Young People’, zou dragen. De Board had vanaf het eerste begin een internationaal karakter met leden als Oostenrijk, Duitsland, Nederland, Noorwegen, Zweden en Zwitserland.

Nederland werd in München vertegenwoordigd door J.W.B. van der

[p. 34]

Stigchel, directeur van het Haagse Museum voor het Onderwijs.

De doelstellingen en werkwijze van IBBY werden vastgelegd in statuten, die overigens door de jaren zijn bijgesteld en uitgebreid naar mate de ontwikkelingen dat vereisten.

Aanvankelijk wisselden presidenten en sekretariaten elkaar snel af. Vandaag hebben de presidenten zitting gedurende twee jaar. Het secretariaat zetelt permanent in Basel. Uit de algemene vergadering wordt een executive committee gekozen van 8 leden, die het beleid en het programma van IBBY vaststellen.

Tijdens het tweejaarlijkse congres wordt plaats gemaakt voor bestuurlijke aangelegenheden, zoals de algemene ledenvergadering en de nodige verkiezingen van bestuursleden.

Het eerste formele congres, onder voorzitterschap van Otto Binder, toenmalig secretaris/generaal van Pro Juventute, vond plaats in 1953 in Zürich.

De belangrijkste spreker was Erich Kästner, die een provocerend betoog hield over het overtollige kinderboek, dat beter niet geschreven had kunnen worden, en het kinderboek dat maar niet geschreven wordt, terwijl het net zo kostelijk is als dagelijks brood.

Een van de opvallendste discussiepunten betrof de invloed van slechte stripverhalen en de aktie die daartegen ondernomen diende te worden. IBBY reflecteerde de stromingen en vooral opvoedkundige opvattingen van die tijd, en de ‘kwalijke’ strip zou nog jaren daarna punt van discussie zijn. Het tweede congres, dat in 1955 te Wenen werd gehouden, hield zich bezig met kinderboek-illustraties en vanzelfsprekend kwam ook hier weer het stripverhaal om de hoek kijken. Congres nummer 3 was hoofdzakelijk gewijd aan organisatorische zaken. De uitgever van Astrid Lingren's boeken, Hans Rabén, werd de nieuwe president, en de Hans Christian Andersen-prijs werd voor de eerste maal uitgereikt aan de Engelse auteur Eleanor Farjeon voor haar boek ‘The little bookroom’ (in Nederland verschenen onder de titel: De kleine goudvis en andere verhalen. Van der Peet, 1955).

Jeugdbibliothekaresse Hannie Wolff was een van de vijf juryleden.

De Hans Christian Andersen-prijs was toen nog geen oeuvre prijs, hoewel een heel oeuvre, bij gebrek aan een excellerende titel in principe wel in aanmerking kon komen.

Ook was er nog geen bekroning voor illustratief werk. Deze prijs werd wel tijdens dit congres (1958) ingesteld, maar pas voor de eerste maal uitgereikt in 1966.

Het vierde congres in Florence hield zich bezig met het kinderboek en de publieke opinie. Zestien aangesloten sekties rapporteerden vrij uitvoerig over

[p. 35]

de kinderboeken-situatie in hun thuisland, waaronder Nederland bij monde van Hannie Wolff.

De Hans Christian Andersen-prijs gaat dat jaar 1958 naar Astrid Lindgren voor haar boek ‘Rasmus på luffen’ (Nederlandse uitgave: Rasmus en de Landloper. Van der Peet, 1959). Jean Dulieu als een van de 15 besten prijkt op de Honour List met ‘Francesco’ (Van der Peet, 1957).

Het zou te ver voeren alle 18 congressen de revue te laten passeren. Die van de laatste tien jaren zijn uitvoerig verslagen en te achterhalen. Referaten en gedetailleerde weergaven van prijsuitreikingen zijn o.a. te vinden in de vakkollektie van de dienst boek en jeugd van het NBLC.

Toch is het aardig om nog even stil te staan bij het 5e congres in 1960 te Luxemburg.

Zonder blikken of blozen ging het toen over de opvoedkundige taak van het kinderboek, een thema dat men vandaag de dag niet zo direct zou durven etaleren.

Toch werd het een congres waaraan een aantal landgenoten een goede herinnering bewaart.

Annie M.G. Schmidt is één van hen. Haar ‘Wiplala’ gooide met een plaats op de runner-up list hoge ogen voor de Hans Christian Andersen-prijs, maar moest het afleggen tegen Erich Kästner's ‘Als ich ein kleiner Jungen war’. Bij deze bekroning speelde ook Kästner's gehele oeuvre een rol.

Sinds die tijd was Annie Schmidt, naar eigen zeggen, kandidaat voor de zo fel door haar begeerde kroon op het werk. Dat de werkwijze wel even anders ligt, laten we voorlopig maar in het midden.

In dat jaar 1960 kreeg Miep Diekmann een Honour List diploma overhandigd voor ‘Padu is gek’.

In 1960 draaide Nederland dus nog volop mee, maar kort daarna komt een Nederlandse sektie niet meer in de annalen voor. Het aantal deelnemende landen krimpt sowieso in. In 1961 waren nog 15 landen lid, maar Nederland en België zijn er niet meer bij. Is het om bestuurlijke of financiële redenen, of omdat zoals Hannie Wolff het stelt, IBBY in de loop der jaren wat ‘vaag’ werd? Was het elan van de eerste jaren wat afgenomen?

In 1963 verkreeg IBBY de C-status van UNESCO, d.w.z. dat er een mutual information relation bestaat. Deze relatie heeft nuttige kanten gezien de soms toch wat netelige, politieke gevoeligheden. Ook wat betreft de aktiviteiten die IBBY ontplooit met en voor Derde Wereldlanden is UNESCO een gezaghebbende partner, waarop men zich kan beroepen.

Al vanaf 1964 heeft IBBY zich concreet bezig gehouden met literatuurvoorziening in de Derde Wereld. Het toenmalige congres werd bijgewoond door deelnemers uit dertig landen, waarbij ook voor het eerst een drietal Latijns-

[p. 36]

Amerikaanse sekties waren.

Het was ook in 1964 dat het IBBY-congres een resolutie aannam waarin werd aangedrongen op onderzoek en onderwijs van jeugdliteratuur aan universiteiten en instituten voor hoger beroepsonderwijs.

Met dit significante punt in IBBY's historie wil ik dit eerste algemene gedeelte afsluiten.

In eigen land ging het dus niet zo best met IBBY. Mensen als Cor Bruyn, Suus Freudenthal en Annie Moerkercken van der Meulen onderhielden enig contact, soms vanuit persoonlijke betrokkenheid, soms omdat dit mede uit hun werksituatie voortvloeide.

In 1966 lijkt het erop of Nederland zich weer in de IBBY gelederen schaart, maar daarna is het weer verrassend stil. Toch zijn er twee mensen die daar weinig vrede mee hebben, zij onderschrijven het belang van IBBY ook voor ons land.

De annalen spreken van achterstallige contributie, maar er wordt wat geld ‘gevonden’ en Dick Ouwehand, directeur van de CPNB neemt de taak van vertegenwoordiger in de IBBY op zich na overleg met Annie Moerkercken van Boek en Jeugd, in 1973.

Bij nader inziens vindt hij de CPNB niet de ‘gerede partij’ voor deze vertegenwoordiging, omdat de ideële doelstellingen van IBBY en de propagandistische technieken van de CPNB niet erg met elkaar stroken, maar hij bepleit ten sterkste een Nederlandse deelname bij Dick Reumer, directeur van het NBLC, waarvan Boek en Jeugd een dienst was en is.

Pas in 1979 is het zover. Op 30 mei komen een elftal mensen bijeen die uit hoofde van hun funktie en betrokkenheid bij het kinderboek, belangstelling voor een Nederlandse IBBY sektie zouden kunnen hebben. Met elkaar vertegenwoordigen zij een belangrijk aantal disciplines. Het voorstel van Dick Reumer wordt aangenomen: er wordt een Nederlandse sektie (zonder juridische vorm) geformeerd. Het NBLC draagt (voorlopig) de kosten. Het secretariaat wordt ondergebracht bij de dienst boek en jeugd van het NBLC. Miep Diekmann wordt de eerste voorzitter van de sektie.

Toch blijkt dat een enthousiaste kring van leden, vergaderfaciliteiten en een secretariaat onvoldoende basis zijn om succesvol te opereren.

Het ontbreekt de sectie aan tijd en aan geld om projecten te starten of uit te werken, om met resultaat voordrachten voor bekroningen te doen, of om congressen te bezoeken.

Als dan de Klasina Smelik Stichting komt in 1982 met het verzoek aan de sektie de Jenny Smelik-Kiggen prijs te willen beheren en de organisatie van

[p. 37]

jurering en uitreiking op zich te willen nemen, neemt de sectie dat met beide handen aan. Eindelijk een gelegenheid om de sectie te profileren en op enige wijze gestalte te geven aan de doelstelling van IBBY.

In 1983 werd de prijs voor de eerste maal uitgereikt aan Geertje Gort. Graag voeg ik hier aan toe dat de Nederlandse sektie de enige landelijke sektie is die een prijs met een zo specifiek IBBY-karakter onder haar beheer heeft.

Vanaf haar heroprichting verricht de sektie, zoals alle overige nationale sekties een aantal vaste taken, te weten:

-	het voordragen van kandidaten voor de tweejaarlijkse Hans Christian-Andersenprijs, alsmede het selecteren van drie boeken die een plaats verdienen op de Honour List; een titel gekozen om de tekst, één om de illustraties en één om zijn kwaliteit als vertaling. Hierbij moet worden aangetekend dat dit alleen dan kan gebeuren als de daarvoor benodigde gelden kunnen worden opgebracht.
-	het verzorgen van bijdragen aan het internationaal orgaan van IBBY: Bookbird.
-	het coördineren van de Nederlandse inzending van origineel illustratief werk naar de Biennale of Illustrations te Bratislava
-	de voordracht van een project, uitgevoerd door een groepering of instituut, dat een belangrijke bijdrage levert aan boekpromotie en leesbevordering voor de IBBY-Asahi Reading Promotion Award. Deze prijs, in het leven geroepen in 1986, wordt gesponsord door het Japanse dagblad Asahi Shimbun en bedraagt 1.000.000 J. yen.
-	het voordragen van een Nederlands jeugdliterair boek, alsmede een boek over kind en opvoeding, voor de Janusz Korczak prijs, die werd ingesteld door de Poolse IBBY-sectie.

In 1983 leidde de voordracht daadwerkelijk tot een bekroning. Miep Diekmann mocht de prijs in ontvangst nemen voor de jongerehroman ‘Ik heb geen naam’, die zij samen met de Tsjechische dichteres Dagmar Hilarova schreef.

Een jaar later was er minder reden tot vreugde. In de loop der jaren had onze sektie onvoldoende middelen tot haar beschikking om de internationale contributie te kunnen betalen. Met pijn in het hart moest het IBBY-bestuur tijdens het Cyprus-congres onze sektie wegens achterstallige betaling royeren.

Dat we toch binnenslands bleven draaien, komt volledig op het konto van het NBLC en het was door onmiddellijk toedoen van Miep Diekmann dat het Ministerie van WVC uiteindelijk in 1985 overging tot subsidiëring van de internationale bijdrage.

Niet alleen het ministerie, maar ook de Werkgroep VVL, de uitgeverswe-

[p. 38]

reld en het platform KJL geven onze sectie nu de steun die zij nodig heeft om de Nederlandse jeugdliteratuur te representeren in het internationale, ideële kader dat IBBY is. Sinds 1985 stelt WVC ons in staat om de tweejaarlijkse IBBY-congressen bij te wonen. Afgezien van het inhoudelijke programma, kunnen de Nederlandse deelnemers daar contacten leggen en gemeenschappelijke belangen verkennen en bespreken. Dit heeft met name geleid tot overleg en afspraken met enige buurlanden, zoals de Bondsrepubliek en Zwitserland. Tot dusver is er helaas van een Belgische sektie nog geen sprake.

Er zijn op dit moment allerlei kleine indicaties dat IBBY in ons hecht georganiseerde kinderboekenland een duidelijker plaats heeft verworven.

Daartoe heeft zeker de toekenning van de Hans Christian Andersenprijs 1988 aan Annie M.G. Schmidt bijgedragen. Het was een gelukkig moment in de geschiedenis van de sektie: het geld om de voordracht te doen was beschikbaar, en de tijd was rijp - ook internationaal gezien - om met zo'n verdienstelijke kandidaat te komen.

Toch hebben we niet het gevoel dat we hiermee onze hoogste troef hebben uitgespeeld. Er zijn aanwijzingen dat de toekomst ons nog interessante ontwikkelingen gaat brengen. De sektie heeft nationaal en internationaal een gezicht gekregen en met de steun van vele direct en indirect betrokkenen gaan we een actieve toekomst tegemoet.

Selectie van achtergrondmateriaal

Internationale Tagung für das Jugendbuch; Berichte und Vorträge. Zürich, 1.-4. Oktober 1953. Aarau, Sauerländer, 1954

Jugendbuch in aller Welt; Ergebnisse einer Umfrage bei 24 Nationen über den Stand des Jugendbuches. München, Juventa-Verlag, c. 1957

Children's literature and international understanding part I; report on the 8th Congress of the IBBY, Vienna 3-5 oct. 1963. Z. pt., uitg. en jr.

20 Years of the International Board on Books for Young People; ed. by IBBY. Prague, Czechoslovak Section of IBBY, 1973

How can children's literature meet the needs of modern children? Fairy tale and poetry today; papers presented at the 15th congress of IBBY, 28 September to 2 October 1976. Munich, Arbeitskreis für Jugendliteratur, 1977

Books and the Young Child; 17th IBBY congres 28.9-3.10 1980; congress

[p. 39]

proceedings comp. by Vera Součková. Praha enz., Společnost rátel knihy pro mládež enz., 1981

Story in the child's changing world; papers and proceedings of the 18th congress of the IBBY held at Churchill College, Cambridge from 6th to 10th September 1982. Powys Wales, IBBY British Section, 1982

IBBY Sectie Nederland; door Jan de Zanger en Fiel van der Veen. Den Haag, NBLC, 1983

Children's book production and distribution in developing countries; 19th congress of the IBBY, 9-14 October 1984; ed. Doros Theodoulou [et. al.] Tokyo, Japanese Board on Books for Young People, 1987

Brave new world; international understanding through books; ed. by Wendy Birman [et al.] Perth WA, The Library / Curtin University of Technology, 1988

Sectie Nederland van IBBY. Amsterdam, Stichting Landelijk Platform KJL, 1988

Zanger, Jan de. Sectie Nederland van IBBY In: Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur 2 (1988) no. 6/7, p. 58-61

Zanger, Jan de. IBBY-Nederland en de Hans Christian Andersenprijzen. In: Documentatieblad kinder- en jeugdliteratuur 2 (1988) no. 8, p. 5-7

Children's literature and the new media; 21st. congress of the IBBY, Oslo Norway, 26-30 September 1988. Oslo, Nordic IBBY Sections, 1989

Lange weg te gaan, Een; over de productie en distributie van kinderboeken in Azië en Afrika; bijdragen aan de 19e conferentie van de IBBY. Den Haag, NBLC, 1989 (Vakpublikaties over jeugdliteratuur en jeugd- en schoolbibliotheekwerk)

Thiel, Joke Presenting IBBY Netherlands In: Bookbird 28 (1990) no. 1