Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 4

[p. 16]

Wat is de Biennale
Lidia Postma

Volgens haar statuten wil de Biennale voor Illustraties Bratislava een open democratisch forum zijn voor de tentoonstelling en confrontatie van illustraties voor kinderboeken; een actieve en vormende houding vertegenwoordigen t.a.v. de evolutie en de waarden van het illustreren van kinderboeken over de hele wereld.

In de loop van de nu twaalf manifestaties is dit uitgegroeid tot een cluster van activiteiten, die recht doen wedervaren aan dit principe.

In het afgelopen jaar, 1989, waren dit:

-	De tentoonstelling van 2500 werkstukken van 350 artiesten uit 52 landen over de hele wereld, tezamen een adequaat beeld van het kunstaanbod op kinderboekillustratiegebied uit alle landen waar op dit moment kinderboeken worden uitgegeven en geïllustreerd.
-	Tentoonstelling van het werk van de Grand Prixwinnaar van de vorige Biennale, dit jaar was dat Hannu Tainu uit Finland
-	Tentoonstelling van de winnaar van de Hans Christiaan Andersen Prijs, Dušan Kallay uit Tsjechoslowakije
-	Nevenmanifestaties: symposium rond het thema kinderboeken en visuele communicatie - het beeld in het boek in relatie tot het beeld in de tekenfilm
-	Een workshop voor illustratoren uit ontwikkelingslanden, m.m.v. illustratoren uit overige landen, i.s.m. UNESCO
-	en een nieuw vast onderdeel sinds dit jaar: een internationaal festival voor animatiefilms voor kinderen. Dit jaar was het festival toegespitst op films geïnspireerd op het boek van Lewis Carroll: Alice in Wonderland, een thema waarin nog duidelijk verwantschap is te vinden met de illustratiewereld.

Iets over de samenstelling van de jury

In de loop van de jaren zijn de IBBY-secties een steeds belangrijker factor geworden in de organisatie van de voorbereidingen van de Biennale. Zij zorgen voor een zorgvuldige selectie van het illustratie-aanbod in hun land en

[p. 17]

dragen namen voor van potentiële juryleden. In Nederland, u weet dat, belichaamt Joke Thiel deze belangrijke factor, zij heeft mij als opvolgster van Fiel van der Veen voorgedragen, en dit jaar behoorde ik bij de 15 uitverkoren juryleden. Twee van de vijftien konden niet komen, toen waren er nog maar dertien. Vijf daarvan waren afkomstig uit de Oostbloklanden, vier uit West-Europa en vier uit de rest van de wereld.

Iets over de praktijk van het jureren

Hoe beoordeel je: 2500 werkstukken van 350 deelnemers uit 52 landen. Het mechanisme van het jureren.

De specifieke omstandigheid dat het hier altijd om originele kunstwerken gaat betekent een rechtstreekse confrontatie met de artiest. De wijze waarop iets gemaakt is, de sfeer die het ademt van een wereld die het vertegenwoordigt, het land, de streek waar de artiest woont of vandaan komt.

Ik kan u verzekeren, kunst beoordelen is een kunde, een vaardigheid waarin je systeem dient aan te brengen in de veelheid van indrukken teweeggebracht door zo zorgvuldig mogelijk bekijken, ondergaan van de prenten.

Systeem dus, een ervaren jurylid als Jeanine Despinette van Loisirs Jeunes uit Frankrijk werd onze voorzitster en zij nam op zich de moeilijke taak om ons, van wie verschillende dit voor het eerst deden, door de rijstebrijberg heen te loodsen binnen een strak tijdschema. Weliswaar kregen wij vooraf een uur om elk voor zich de eerste persoonlijke indruk op te doen, denkt u zich in: één uur om 2500 werkstukken te bekijken...maar toen begon de afvalrace. Ja blijft, nee valt af. Minstens drie stemmen is ja, minder is nee. Wij waren koppensnellers. Dat moesten wij zijn wilden we van 350 tot 20 prijswinnaars komen van één Grand Prix, vijf gouden appels, tien plaketten en vier eervolle vermeldingen.

Zo hielden wij een lijst over van blijvers. Maar de blijvers van vandaag zijn de gevallenen van morgen...Nog eens, ja- blijft nee- valt af. Jamaar, déze dan, die doet zulke fantastische dingen; kíjk dan. Discussiëren, soebatten. De democratie doet haar werk. Het moet wel.

Derde dag. Deze lijst moet terug naar 30 namen. Favorieten, sterren, veelbelovenden vallen af, want zij bedragen alles bij elkaar - gelukkig - veel meer dan 30 namen. En van die 30 vallen er democratisch nóg 10 af.

Zo de twijfel al niet eerder was gerezen, paniek slaat nu toe: waar is zus-en-zo gebleven, is die afgevallen, hoe is dat mogelijk. Kunnen we niet even recapituleren, evalueren, discussiëren, terughalen? Kan niet. Tegen de regels. Gekweld ronddwalen voor de zoveelste keer langs het werk dat je aangrijnst. Kiezen, ook uit namen die niet op je eigen lijst stonden, maar die overbleven

[p. 18]

d.m.v. het democratisch systeem van waaruit wij opereren. Dan de onvermijdelijke berusting. Het zij zo, we slaan ons er zo goed mogelijk doorheen.

Zijn we democratisch genoeg? Natuurlijk niet, in elk van ons, hoe deskundig en integer ook, huist een subjectief individu, dat geleid wordt door persoonlijke smaak en voorkeur, zijn oordeel baseert op zich wellicht totaal verschillende belevings- en ervaringswerelden en invloedssferen, en elk van ons probeert al of niet op bescheiden wijze zijn mening ook op anderen over te brengen. Het is menselijk - en niets menselijks is ons vreemd.

In geen geval wil ik wie dan ook van onzorgvuldigheid betichten, het is mij wel een persoonlijke behoefte om u iets van onze strijd gewaar te laten worden, ook om aan te tonen, dat de keuze die uiteindelijk kwam vast te staan een grote betrekkelijkheid in zich bergt.

En natuurlijk was er niet alleen strijd, integendeel.

Men kon rondwandelend, zich koesteren in de overtuiging dat er blijkbaar over de hele wereld mensen zijn, die zich op hun eigen, soms hoogst individuele wijze bezig houden met de innerlijke wereld van kinderen of het kind in zichzelf, en die het als een eer en noodzaak beschouwen dat zo goed mogelijk te doen.

Hierin schuilt wat mij betreft ook de grote kracht van een dergelijke manifestatie. De confrontatie tussen de verschillende landen is evident en er is een aspect van concurrentie wat daar aan vast zit. Maar veel evidenter nog is het aspect van de verzameling, het bonte en opwindende beeld van al die mensen die dóór hun prenten zelf aanwezig ons iets van hun gulle warmte geven. Daar, neem me niet kwalijk, kan nooit een boek met reprodukties tegen op. Dit aspect laat ook niet na een gevoel te stimuleren van respect en verantwoordelijkheid voor elkaars eigenheid en de noodzaak zich open te stellen voor het andere.

Een dergelijk klimaat geeft ook een kans aan het uitwisselen van gedachten over het verschijnsel kinderboeken zelf in relatie tot moderne massacommunicatiemiddelen t.v., film, video, computer.

Het boek, eens een massacommunicatiemiddel bij uitstek, neemt nu een ietwat ouderwetse plaats in. Ik heb geluiden gesignaleerd die wezen op angst voor de toekomst en het zich vragen stellen over functie en noodzaak van kinderboeken.

En wandelend langs de werkstukken met deze vragen in mijn achterhoofd, realiseerde ik me in wat voor benarde positie illustratoren zich vandaag bevinden. Weliswaar kan de manier, waarop in een boek gestalte kan worden gegeven aan een visie op de wereld, een geheel eigen karakter hebben, het is maar zeer de vraag of die speciale ambiance nog door velen op prijs zal worden gesteld. Het geïllustreerde boek als massamedium heeft die massa nog

[p. 19]

maar nauwelijks bereikt of het dreigt al overbodig te worden door de hapklare produkten van de nieuwste technische vindingen. Ik kan mij voorstellen dat menig illustrator zich in een hoek gedrukt voelt als hij wordt geconfronteerd door het publiek, wat ook zijn publiek zou kunnen zijn, met zijn voornaamste tekort: zijn beelden bewegen niet!

Hij kan tegensputteren, dat de verbeelding van de mens hem in staat stelt zich dingen voor te stellen, die alle eventuele tekorten aanvullen, en dat zijn werk bedoeld is om de verbeelding te stimuleren...dat is allemaal niet echt genoeg.

Tekort dus. Animatiefilms, videobeelden illustreren ook én bewegen nog op de koop toe. Beter en voordeliger dus.

De illustratie, door de eeuwen heen een gerespecteerd, onmisbaar onderdeel van de visuele overdracht van vele soorten kennis, vaak van grote artistieke en menselijke waarde, een cultureel erfgoed van de eerste orde, zou hebben afgedaan. Men acht het geen kunst meer, laat staan top-kunst en het beweegt niet. Uitstervende ambachten horen op de braderie, de krant wordt toch ook niet meer met de hand gezet. Illustreren doe je maar in je vrije tijd.

Dit jaar is het laatste van de afdeling Illustratie aan de Gerrit Rietveld Academie, wij: de studenten, mijn collega's en ik zijn boventallig lees: overtollig verklaard, komt u deze laatste der Mohikanen alstublieft opzoeken op hun eindexamententoonstelling, dat kan van 29 juni t/m 4 juli in de GRA. Zoals we hier bij elkaar zitten, onder elkaar zijn, betrokken geïnteresseerd en bibliofiel, kunnen we ons veilig wanen, maar buiten wordt het steeds kouder.

Rondwandelend in Bratislava, meende ik te kunnen merken dat illustraties daar nog in aanzien staan, in een land waar cultuur laag over laag leeft in mensen zelf, en waar het in zijn unieke geconcentreerdheid langzaam en grondig genoten wordt. Maar wie ben ik, een buitenlander die er even aan kan ruiken, tijdens een gelegenheid waarbij haar bovendien een uitgelezen ruiker wordt voorgehouden van culturele activiteiten. In september '89 wisten wij nog niets van wat stond te gebeuren; er was nog geen lachende Havel, de jury is nog officieel ontvangen door ongelooflijk ernstige mannen in grauwe pakken. De catalogus van de Biennale is ook grauw, d.w.z. in zwart-wit gedrukt.

Al het voorgaande in ogenschouw genomen, is de Biennale voor Illustraties Bratislava een unieke kans om te vergelijken, traditioneel met grensverleggend, dienstbaar werk met nieuw wild en al dat gene wat zich niet zomaar laat stigmatiseren.

Het is wonderbaarlijk, hoe naast de gedoodverfde favorieten er nieuw werk is, dat opvalt, van tot dan toe volslagen onbekende artiesten, met een finesse en frisheid, die ontroert. Ongeacht waar het vandaan komt en waar degenen die er naar kijken vandaan komen, is er verstaanbaarheid. Ik vond het een

[p. 20]

voorrecht erbij te zijn toen dit gebeurde met het werk van Willemien MIN. Zij was één van de vele anderen met voortreffelijk werk, maar iets - IETS heeft er voor gezorgd dat men jou niet heeft laten vallen. Dat iets, waarvan jij het geheim bij je draagt is bekroond met een gouden plaket, als teken van dankbaarheid en erkenning. Van Harte Gefeliciteerd!