Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 3

(1989)– [tijdschrift] Literatuur zonder leeftijd– rechtenstatus

Sectie Nederland van de International Board on Books for Young people

De werkgroep sectie Nederland van de International Board on Books for Young people heeft een arbeidsintensief jaar achter de rug. Joke Thiel-Schoonebeek was weer de stimulerende kracht achter de inzending voor de grote illustratie-tentoonstelling in Bratislava. Lidia Postma heeft als jurylid alle inzendingen bekeken. In de eerstvolgende aflevering van het documentatieblad zal zij een verslag geven van haar ervaringen.

In april 1990 zal de werkgroep IBBY de voorjaarsstudiedag van het Platform verzorgen. Hierbij zal ondermeer aandacht geschonken worden aan de geschiedenis van IBBY, de taken die de sectie Nederland uitvoert en aan interculturele boeken. Donateurs ontvangen t.z.t. een uitnodiging voor deze studiedag.

Een van de taken van IBBY sectie Nederland is ‘het jaarlijks doen toekennen en uitreiken van de Jenny Smelik-Kiggen prijs’. In 1989 werd deze prijs uitgereikt aan Rafik Schami voor zijn boek Een handvol sterren. Bookbird is een internationaal tijdschrift over kinder- en jeugdliteratuur. Alle nationale secties verzorgen bijdragen aan dit tijdschrift. Co Winnips, actief lid van de werkgroep, heeft samenvattingen gemaakt van de belangrijkste artikelen die in Bookbird 1989, nr. 1 en 2 verschenen. Lezers die graag de originele tekst willen hebben kunnen deze, tegen de gebruikelijke onkostenvergoeding, bij het secretariaat aanvragen.

Waarom nog poëzie vertalen? (Bookbird, maart 1989)

Vertalen van proza, dat kan meestal goed, maar kom eens met een gedicht. Begin maar helemaal niet met een gedicht dat een politieke, een moralistische of te specifiek religieuze inhoud heeft. Maar dan, er zijn prachtgedichten in andere talen, maar die hebben vaak een overvloed aan woordvondsten en dan nog hun eigen grammatica, hun nationale of folkloristische achtergrond. Het valt niet mee om gedichten van Annie Schmidt te vertalen. Is het vertaalde dan nog typisch Annie Schmidt of het werk van de vertaler die een soms bewonderenswaardige eigen creatie presenteert?

En dan zou het vertaalde gedicht ook nog liefst in het oorspronkelijke rijmschema dienen te verschijnen?

Myra Cohn Livingstone schrijft over deze en andere moeilijkheden bij het vertalen van kindergedichten. Is het wel nuttig werk? Ja, poëzie die om zijn inhoud waardevol is in een bepaald land is dat - afgezien van het specifieke aspect - ook in andere landen. Belangrijke poëzie wordt te weinig vertaald en de poëzie heeft al zo'n bescheiden plaats op de boekenplanken.

Doorgaan met vertalen dus. Een voorbeeld: In Rusland vertaalde Boris Zakhoder de gedichten van William Jay: Laughing Times. Er werden van Malenki Enot 300.000 exemplaren verkocht en dat is meer dan de verkoop van al zijn boeken in Amerika. En dat is stof voor discussie over de plaats van de poëzie in Rusland en meer nog in Amerika...

Wie beslist of een kinderboek wordt uitgegeven? (Bookbird, mei 1989)

Voordat de schrijver met zijn boek is aangeland bij zijn lezer(es) heeft het manuscript heel wat ‘beslissende’ tussenstations gepasseerd. De uitgever heeft zijn adviseurs/lezers die hem adviseren. De adviseur heeft veelal nog andere functies die in zijn oordeel medebepalend kunnen zijn pro of contra de uitgave. En dan is er de uitgever. Een heel ‘goed’ boek dat economisch gezien risico's meebrengt zal het vaak niet halen, terwijl een boek dat ‘goed in de markt ligt’ weinig kritisch bekeken zal worden.

Alvar Wallinder onderzocht een aantal schakels in de produktie van kinderboeken. Per land verschillen de schakels in aantal en gewicht, maar een algemene trek is wel, dat kinderen nooit beslissen of een boek wordt uitgegeven. De schrijfster vroeg zich af, of kinderen geen belangrijker aandeel in de produktieketen kunnen krijgen, ook om het vaak te zware commerciële accent te verzwakken. Wat we nodig hebben is een fonds van boeken met een rijke taal, boeken die hoop en humor bieden in een tamelijk hopeloze wereld, boeken die de belangstelling voor lezen wekken en in stand houden, ook voor later.

Het kindbeeld in volwassen fictie (Bookbird, mei 1989)

Geen algemene beschouwing hier over hoe het is of zou dienen te zijn. Wel een trend die ook elders herkenbaar is en dan nu gesignaleerd door Nigeriaanse boekenvrienden die volwassen fictie ter hand namen.

Er zijn in Nigeria drie grote hoofdculturen en samen zo'n 250 talen die min of meer afspiegeling zijn van het aantal minderheidsgroepen.

Toch zijn er genoeg overeenkomsten, al is het maar dat allen weet hebben van kolonisatie en westerse beïnvloeding. En in de literatuur zijn er ook daarom identieke inhouden en aanpakken te onderscheiden. Kinderen blijken het belangrijk te vinden om naar school te gaan, zij moeten hard werken om dit te kunnen bereiken, maar zij slagen en zijn verder hun ouders en de gemeenschap tot steun.

De lees- en discussiegroep merkt op, dat de situatie genuanceerder is dan in de boeken het geval lijkt, ofwel de visie stemt niet overeen met de werkelijkheid, is althans te weinig genuanceerd.

Er is evenwel hoop. O.O. Lawal meldt, dat de belangstelling voor het schrijven en uitgeven van goede kinderboeken sterk is gestegen sinds 1975, toen jaarlijks de beste kinderboeken onderscheiden gingen worden. Ook de studiebijeenkomsten en allerlei promotie-activiteiten namen in aantal toe.

Oude Nigerianen in kinderboeken (Bookbird, mei 1989)

Zou het waar zijn, dat de oudere man (of vrouw) een groot gezag heeft in zijn even grote Nigeriaanse familie, dat hij rechtspraak uitoefent, raadsman is voor zijn familieleden, dat hij een stem heeft bij het dorpshoofd, dat hij met respect wordt behandeld, ook als hij aftands en wat in de war is, dat hij gezien wordt als een bron van wijsheid en kennis, van ervaring en vaardigheid, ook op medisch en bovennatuurlijk vlak, een man kortom, die leidsman en waakhond is en tussendoor of onderwijl rustig zijn pijpje rokend of pruimpje kauwend? Dat was en is allemaal nog zo, maar de uitzonderingen en de nuances in de omstandigheden nemen snel toe.

Na een aantal kinderboeken onderzocht te hebben komt Mabel D. Segun nu met enkele conclusies en opmerkingen:

1.	De figuur van de oudere wordt zelden uitgewerkt. Hij wordt geen levend personage.
2.	De meeste kinderboeken geven volksverhalen die bedoelen traditionele waarden over te brengen. Bibliothecarissen merken op, dat kinderen wel graag naar deze vertellingen luisteren, maar lezen doen zij deze niet. Segun verklaart dit gedrag uit de omstandigheid dat deze verhalen tot de orale cultuur behoren en vindt het niet-lezen daarom wel begrijpelijk. (Wij zouden zeggen: ‘Kinderen lezen toch ook graag over dingen die ze eerder alleen maar gehoord hebben en nu zelf kunnen lezen?’)
3.	Veel boeken zijn in de jaren zestig geschreven en houden geen rekening met de sociaal-economische en politieke veranderingen en de gewijzigde plaats van de oudere in dat geheel.

4.	De houding tegenover bijvoorbeeld toverij en seniliteit is in sommige boeken nog als voorheen. De rol van opvoeding, onderwijs en medische zorg krijgt weinig aandacht.
5.	De medische zorg voor de oudere wordt vrijwel volledig genegeerd.

Bij Mabel Segun komt nu de vraag op, of de boeken de visie van de schrijvers of die van de jeugd weergeven. Nostalgie blijkt ook in Nigeria hoge ogen te gooien, maar het pijpje in de tandeloze mond van opa is nu vaak (nog) een sigaret in een mond met kunstgebit. De toenemende technische ontwikkeling, zo besluit de auteur vraagt een houding van interesse en onderzoek en niet van gelaten toezien. Zou de Nigeriaanse kinderliteratuur deze veranderingen mogen weerspiegelen?

Tips voor leespromotie (Bookbird, mei 1989)

Barbara Scharioth uit Duitsland somt leespromotie-activiteiten op uit verschillende landen. Er is wel een centrale hulp-, organisatie- en/of subsidie- instantie, maar het eigenlijke werk gebeurt in kleine kring en in verschillende landen ook steeds anders:

‘Home libraries’

Doel: kinderen in contact brengen en leren omgaan met boeken.

Hoewel er beleidslijnen zijn, zijn de thuisactiviteiten van de thuisgroep zeer informeel geregeld. Iemand die enige ervaring heeft met het begeleiden van kinderen leest voor, laat lezen en voert naar aanleiding daarvan allerlei bezigheden uit. Door het informele is men niet spontaan in de ondersteuning van dit soort groepen. Aangedrongen wordt op institutionalisering: een contract, enig salaris kunnen kwaliteit en continuïteit van deze clubs bevorderen. Er zijn er nu zes in Zimbabwe. Het idee is uitvoerbaar in elk land, in Frankrijk bestaat ook zo'n groep. Olievlekken beginnen ook zo... ‘Beginning with books’

Doel: ondersteunen van ouders die niet gewend zijn aan kinderen voor te lezen.

Uitgaande van onderzoeksresultaten verzorgt men centraal informatie, een boekenpakket en ondersteuning aan ouders in gezinnen waar om welke reden dan ook niet of weinig wordt gelezen. Hardop lezen aan kinderen beneden de leeftijd van 5 jaar is de beste methode om het lezen en het omgaan met boeken te bevorderen, zo is gebleken.

Het programma begon in Pittsburg, wordt gesubsidieerd en bereikt momenteel ongeveer 4000 gezinnen die via verschillende instanties de suggestie ontvingen, zich aan te sluiten.

‘Reading Club’

Doel: kinderen leren, zelf hun boeken te kiezen en samen te lezen.

Volwassenen - zegt Barbara Scharioth - letten meestal niet zo erg op de kwaliteit van kinderboeken. Informatie vinden ze belangrijk en een goed sociaal gedrag, ‘nuttige’ boeken dus... in een bepaalde zin. Daar komt bij - en onze lezers (lezeressen) zal de terminologie bekend voorkomen - dat volwassenen menen dat kinderboeken geschreven moeten zijn in kinderlijke taal, dat zij een eenvoudige inhoud en stereotiepe illustraties moeten/- mogen hebben. Vaak genoeg zijn kinderboekschrijvers mislukt als schrijver voor volwassenen, zegt zij. De vaak matige kwaliteit van het kinderboek hangt daarmee samen.

Het gevolg is wel, dat het kind zijn interesse verliest. Vandaar de hulp om kinderen tot een eigen keuze te brengen.

De ‘Club de Lectura’ lijkt vooral te mikken op individuele benadering van kinderen met mogelijk hulp van ouders of onderwijsgevenden. De kinderen die meedoen zijn tot twaalf jaar oud en zij ontvangen een clubblad waarin twaalf boeken besproken worden. Daarnaast ontvangen zij een ‘leespaspoort’, een soort dagboek waarin de lezers hun commentaar schrijven na lezing van elk boek. Verder zijn er allerlei promotieactiviteiten voor de inmiddels 3500 aangeslotenen.

De auteur schrijft over deze mogelijkheden, omdat zij als juryvoorzitter van een IBBY-commissie te maken heeft met boekpromotie en graag nieuwe inzendingen ontvangt voor de uit te reiken Rising Sun Prize die al eerder is uitgereikt voor projecten in respectievelijk Venezuela en Thailand, waar het ‘leeskofferproject’ werd bekroond. De prijs waar het over gaat heeft inmiddels een andere naam en heet nu in zijn meest officiële gedaante de IBBY-Asahi Reading Promotion Award.

Vorige Volgende