Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 1-2

(1986-1988)– [tijdschrift] Literatuur zonder leeftijd– rechtenstatus

‘Ik teken wat ik denk te zien’; verslag van een studiedag

Eind november kwamen ongeveer 150 mensen afgereisd naar Amsterdam, om aldaar in het Instituut voor Theaterwetenschappen de najaarsstudiedag over ‘Illustraties in kinder- en jeugdboeken’ bij te wonen. Het aantal deelnemers was groter dan vorige jaren, de locatie minder sjiek dan de Koninklijke Bibliotheek, maar zeker niet minder geschikt voor een studiedag.

Het programma beloofde een algemene inleiding, de gebruikelijke huishoudelijke vergadering, een voordracht van Margriet Heymans en Lydia Postma, twee forumbijeenkomsten en een afsluitende borrel.

Door omstandigheden was prof. Gerda Smets verhinderd haar algemene inleiding te houden. Haar vervanger ging in op het waarnemen van vormen in het algemeen. De voordracht was niet eenvoudig, en naar aanleiding van verschillende vragen moesten aspekten nader uitgelegd worden. Niet voor iedere deelnemer aan de studiedag bleek de lezing even interessant. Gelukkig is prof. Gerda Smets later bereid geweest op verzoek van het bestuur van het platform een bijdrage te leveren voor het documentatieblad (zie dit nummer).

Het tweede programma-onderdeel was de huishoudelijke vergadering. Onder voorzitterschap van Hugo Verdaasdonk werd dit verplichte onderdeel in een zeer korte tijd afgehandeld. Hieronder nu een officieel verslag van deze vergadering.

Verslag huishoudelijke vergadering Stichting Landelijk Platform Kinder-en Jeugdliteratuur / november 1987.

Het dagelijks bestuur van de stichting wordt gevormd door: Hugo Verdaasdonk (vrz.), Lieneke Aangenendt (penningmeester), Tom Baudoin, Anne de Vries en Toin Duijx (secr.).

In het algemeen bestuur hebben verder zitting: Margriet Heymans, Tonny Meelis-Voorma, Jant van der Weg-Laverman, Joke Linders-Nouwens, Karel Eijkman, Kees Fens, Henk Kraima en Jan de Zanger.

Hugo Verdaasdonk opent de vergadering en heet iedereen nogmaals van harte welkom. Hij merkt op dat het toenemend aantal deelnemers aan de studiedagen en de stijging in het aantal donateurs een bewijs zijn van het succes van het Landelijke Platform. In de korte tijd van zijn bestaan heeft het al veel verschillende activiteiten ondernomen en zijn diverse activiteiten in voorbereiding. Ook de

samenwerking met diverse instituten en instellingen die zich op een of andere wijze bezighouden met de kinder- en jeugdliteratuur komt langzaam van de grond.

In het bijzonder moeten hier de Katholieke Universiteit Brabant (de Faculteit der Letteren) en de Rijksuniversiteit van Leiden (sectie Kind en Media) genoemd worden. De eerste twee jaargangen van het documentatieblad zijn met ondersteuning van de KUB tot stand gekomen, terwijl de sectie kind en media van de RUL een belangrijke bijdrage aan de secretariaatswerkzaamheden heeft verleend.

Het secretariaat van het Landelijke Platform en de organisatie en coördinatie van de diverse activiteiten worden, vervolgt Hugo Verdaasdonk, verzorgd door Toin Duijx. Zonder zijn enorme inzet zouden veel activiteiten niet van de grond komen. De aanwezigen ondersteunen de woorden van Verdaasdonk met applaus.

Het verslag van de vorige huishoudelijke vergadering (voorjaar 1987) wordt onder dankzegging aan notulant Toin Duijx, goedgekeurd.

De voorzitter gaat over tot het presenteren van een mondeling jaarverslag:

Statuten

De statuten van de stichting zijn gewijzigd. De mogelijkheid tot het opzetten van werkgroepen is nu opgenomen. Eveneens is de plaats die voor de Stichting Bijzondere Leerstoel Kinder- en Jeugdliteratuur in het dagelijks bestuur was ingeruimd, verplaatst naar het algemeen bestuur.

Hierdoor werd het mogelijk deze dagelijks bestuursplaats door andere leden van het algemeen bestuur te laten bezetten. Anne de Vries is tot het dagelijks bestuur toegetreden.

Scholingsactiviteiten

De cursus kinder- en jeugdliteratuur, die door het Landelijk Platform wordt verzorgd, is bijzonder positief uit de evaluatie naar voren gekomen. Op verzoek van de donateurs is een tweede cursus in Zwolle gegeven. Ook deze cursus werd door veel mensen bezocht. In het voorjaar zal de cursus in het zuiden van Nederland gegeven worden.

Naast de cursus behoren de studiedagen tot de scholingsactiviteiten. Voor het voorjaar 1988 is een studiedag in voorbereiding (mei 1988). De studiedag in het najaar 1988 zal het thema ‘Kind en media’ hebben (in aansluiting op het thema van het tweejaarlijkse IBBY-congres). In het voorjaar van 1989 zal een studiedag aan Nienke van Hichtum gewijd worden.

Het bestuur is van mening dat scholingsactiviteiten van groot belang zijn. De wens om verdiepingscursussen te organiseren kan op het ogenblik nog niet vervuld worden. Ook het betrekken van ouders in diverse projecten kan nog niet ingevuld worden. Het bestuur is bezig met een scholingsplan. Dit plan zal voorgelegd worden aan diverse organisaties, met het verzoek hierin te participeren, dan wel subsidie te verlenen om delen uit dit plan daadwerkelijk uit te voeren. Hierover kunnen op het ogenblik nog geen nadere mededelingen gedaan worden.

Documentatie en informatie

Het documentatieblad begint langzaam de vorm te krijgen die de redactie graag zou zien. Aangezien alle redactieleden dit werk naast hun gewone werkzaamheden verrichten, is de verschijning van het blad enigszins onregelmatig. In 1988 zal gestreefd worden naar een oplossing hiervoor. Tot nu toe is de KUB bereid geweest het documentatieblad financieel te ondersteunen. In 1988 zal de afspraak van de vorige huishoudelijke vergadering (de donaties worden grotendeels besteed aan het documentatieblad) werkelijkheid worden. Het dagelijks bestuur buigt zich over de professionalisering van het blad.

In 1987 is op initiatief van het Platform een Annie M.G. Schmidt nummer van Bzzlletin verschenen. Zonder de inzet van Joke Linders-Nouwens was dit nooit gelukt. Het bestuur van het Platform streeft ernaar om in de toekomst meer publikatiemogelijkheden voor beschouwingen over kinder- en jeugdliteratuur te claimen. Uiteraard zal hierbij gezocht worden naar samenwerking met reeds bestaande initiatieven.

Onderzoeksactiviteiten

Ambtelijke molens gaan traag. De ingediende projectaanvragen zijn uitgebreid besproken met de subsidiegevers. Naar aanleiding hiervan zijn de aanvragen gedeeltelijk herschreven. Het bestuur hoopt op niet al te lange termijn uitslag te krijgen.

Nieuwe onderzoeksvoorstellen zijn voorlopig nog niet aan de orde. In 1988 zullen nieuwe activiteiten op dit gebied ontwikkeld worden.

Werkgroep

Een steeds belangrijker vorm om de doelstelling van het platform te realiseren is het opzetten van werkgroepen.

De IBBY-sectie Nederland is werkgroep van het Platform geworden. Het huishoudelijk reglement zal in het documentatieblad afgedrukt worden. Jan de Zanger, voorzitter van de IBBY-sectie, doet verslag van de activiteiten van het afgelopen jaar.

De modulenwerkgroep is een jonge, kleine werkgroep. Tom Baudoin geeft aan wat deze werkgroep wil gaan ontwikkelen. Kinder- en jeugdliteratuur dreigt binnen het HBO tussen wal en schip te geraken. De werkgroep wil door het aanbieden van onderwijsmateriaal (in de vorm van een basispakket en diverse modulen) trachten de kinder- en jeugdliteratuur die plaats te geven die haar toekomt binnen het HBO.

De werkgroep kinder- en jeugdboekencritici heeft een inventarisatie van mogelijke activiteiten ondernomen. Joke Linders en Toin Duijx hebben hiervan verslag gedaan. Binnenkort zullen een aantal activiteiten geëffectueerd worden. Onder meer zal een studiemiddag alleen voor deelnemers aan de werkgroep georganiseerd worden. Ook wil men als werkgroep allert zijn, en als groep reageren als de kinder- en jeugdliteratuur weer in het verdomhoekje belandt.

De werkgroep Nienke van Hichtum is opgericht ter voorbereiding van het Nienke van Hichtum jaar (1989). Jant van der Weg geeft een overzicht van de activiteiten die dan ontwikkeld zullen worden door deze werkgroep; onder meer zal een studiedag gewijd worden aan Nienke van Hichtum.

De werkgroep geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur zal in het voorjaar een oprichtingsbijeenkomst organiseren. Alle donateurs zullen hiervoor een uitnodiging ontvangen.

Een erg jonge werkgroep is de werkgroep Noord-Zuid. Deze werkgroep is opgericht naar aanleiding van de succesvolle Noord-Zuid ontmoeting in 1986. Auteurs en illustratoren uit Nederland en Vlaanderen kwamen een dag bijeen in Baarle-Nassau en Baarle-Hertog. Initiatiefnemer is Karel Michielsen. Over meer Noord-Zuid activiteiten zal in 1988 bericht worden.

De werkgroepen zijn verplicht regelmatig verslag uit te brengen van hun activiteiten in het documentatieblad. Om deze reden is in dit verslag afgezien van een uitgebreide rapportage.

Overige activiteiten

Het Landelijk Platform zal voor zover het binnen zijn doelstelling en binnen zijn mogelijkheden ligt, ondersteuning bieden bij activiteiten op het gebied van kinder- en jeugdliteratuur. Een voorbeeld hiervan is de tentoonstelling van de Nederlandse inzending van illustraties uit Bratislava. Deze tentoonstelling zal in Museum Swaensteyn te Voorburg worden gehouden van 28 januari tot en met 20 maart 1988. Ook zal het Platform in samenwerking met IBBY de uitreiking van de Jenny Smelik-Kiggen prijs organiseren. In samenwerking met de werkgroep jeugdboekenschrijvers van de VVL zal aandacht besteed worden aan het bezoek van Uspenski aan Nederland.

Rondvraag

Naar aanleiding van enkele vragen wordt een korte toelichting op het bovenstaande gegeven.

Hugo Verdaasdonk dankt de aanwezigen voor hun aandacht en wenst iedereen een interessante studiedag toe. Vervolgens sluit hij officieel de huishoudelijke vergadering.

De deelnemers hebben nu ongeveer twee uur moeten zitten. Een beetje schuifelen is nog wel mogelijk, maar lekker de benen strekken is er niet bij. Tijd voor een meer informeel onderdeel: de lunchpauze. In de hal van het universiteitstheater is een uitstekende lunch verzorgd. Op verschillende plaatsen is van alles aanwezig, en de deelnemers maken gebruik van de pauze om met elkaar van gedachten te wisselen. Deze bekende, en vaak beruchte wandelgangen, maken een essentieel onderdeel uit van een studiedag.

Na de pauze begeven de deelnemers zich naar de Oude Manhuispoort, het grote collegezalen-complex van de Universiteit van Amsterdam. De korte wandeling door oud en nieuw Amsterdam, begeleid door een voorzichtige zon, wordt op prijs gesteld. Eerlijk gezegd hadden de organisatoren de hele studiedag in hetzelfde gebouw willen laten plaatsvinden, maar door allerlei moeilijkheden was dit niet mogelijk. Maar, zoals gezegd, de deelnemers, hadden er geen problemen mee. In een van de grote collegezalen kon het middagprogramma starten. Lydia Postma en Margriet Heymans gaven een inleiding over het illustreren van sprookjes. De dia's werden door een doodstil publiek met veel bewondering bekeken. In deze aflevering is n.a.v. dit onderdeel een bijdrage opgenomen. Een woord van dank aan de vriend van Lydia Postma. Zonder zijn hulp (en technisch inzicht) hadden we nooit een dia te zien gekregen.

Nog helemaal onder de indruk van de schitterende illustraties begaven de deelnemers zich naar de grote hal van het complex om aldaar thee te gebruiken. Op deze plek wil ik twee mensen bedanken die al vanaf de eerste studiedag de organisatoren heel trouw ondersteunen. We zouden niet meer zonder ze kunnen. Tanya Oosterwijk en Jeannette Reitsma (de eerste keer nog studenten met een bijzondere belangstelling voor kinder- en jeugdliteratuur; nu ‘bevoegde’ orthopedagogen) zijn onmisbaar. Geen verzoek is te veel. Thee zetten in het universiteitstheater en vervolgens naar een ander complex brengen is geen probleem. Geen suiker, ik loop wel even. Aantekeningen maken bij een programma-onderdeel? Zullen we het uittikken? Volgend jaar zijn we weer van de partij! Jeannette en Tanya, hartelijk dank en hopelijk mogen we veel gebruik maken van jullie hulp.

Het volgende programma-onderdeel omvat een tweetal forumbijeenkomsten. De deelnemers verdelen zich over de twee zalen, om daar actief deel te nemen aan een forumgesprek.

Onder leiding van Truusje Vrooland discussieren Nannie Kuiper, Liesbeth ten Houten, Reintje Venema en Fred de Hey.

De boeken van Nannie Kuiper verschijnen bij Leopold, en eigenlijk is Liesbeth ten Houten een beetje haar baas. Nannie mag zelf de illustrator bij haar boeken uitzoeken. Bij het werken aan een verhaal heeft zij vaak al een illustrator in gedachten. Ze overlegt uitgebreid met de illustrator

hoe een en ander volgens haar vorm zou moeten krijgen. Beeld en verhaal moeten elkaar versterken is haar uitgangspunt.

Liesbeth ten Houten heeft Nannie Kuiper in Bologna leren kennen. Zij vertelt uitgebreid over het ontstaan van het boek: ‘De ijsbeer’.

Fred de Hey is ooit door Leopold benaderd om een boek voor Nannie Kuiper te illustreren. Tijdens het illustreren is er voortdurend een inhoudelijk overleg. Een illustrator heeft wel veel vrijheid, maar soms is een overleg met de auteur noodzakelijk om op een lijn te komen. Vanuit het publiek wordt gevraagd wat er gebeurt als illustrator en auteur het niet eens zijn met elkaar. Fred de Hey vindt dat de illustrator zich naar de auteur moet voegen. Hij geeft een aantal stellingen met betrekking tot het illustreren van kinderboeken:

1.	Ik teken niet speciaal voor kinderen. Ik ga niet uit van wat kinderen waarschijnlijk wel leuk zullen vinden, maar doorslaggevend is het feit of ik het zelf leuk vind. Ik hou geen rekening met wat volgens de theorie goed moet zijn voor kinderen.
2.	Hoewel ik van mening ben dat de rol van de illustrator ondergeschikt is, bepaalt de illustrator wel voor een groot deel de indruk die een boek achterlaat.
3.	Illustreren is het weergeven van hetgeen in je fantasie ontstaat bij het lezen van een tekst.

De forumleden zijn het erover eens dat het verhaal uitgangspunt is en dat de illustraties hieraan aangepast moeten zijn. Reintje Venema: ‘Als een verhaal je niet ligt, moet je het niet illustreren!’. ‘Als ik bezig ben, werk ik niet voor kinderen, maar voor mezelf. Net als Fred. Je tekent voor het kind in je zelf.’

Reintje Venema heeft ook een aantal boeken van Nannie Kuiper geïllustreerd. ‘De illustrator is de begeleider van de schrijver; het is het verhaal van de auteur.’ Ze merkt op dat de uitgever in het proces vaak een grote steun is. Ook Reintje heeft drie stellingen:

1.	Illustraties kunnen een verduidelijking zijn van hetgeen in het verhaal voorkomt.
2.	Illustraties kunnen een extra fantasie zijn bij een geschreven fantasie.
3.	Illustraties kunnen de aesthetiek van een boek verhogen.

Een levendige discussie met de deelnemers in de zaal, wordt door Truusje Vrooland toch nog enigszins gestructureerd. Aspekten als de samenwerking auteur-illustrator, sluitpost voor illustraties, het belang van de omslag van een boek e.d. komen aan de orde.

In een andere zaal wordt een forumgesprek gevoerd onder de deskundige leiding van Joke Linders-Nouwens. Paul Biegel, Carl Hollander, R. van Ulzen (uitg. Holland) en Fiel van der Veen zitten achter de tafel. Paul Biegel kiest in overleg met de uitgever een illustrator bij een bepaald manuscript. Als de keuze eenmaal gemaakt is, dan legt hij zich hierbij neer. Als de illustratie zou afwijken van de tekst dan zal hij vragen om dit aan te passen. ‘Verder ken je de stijl van de illustrator

en je hoopt er dan maar het beste van. Illustreren is een eigen vak, en daar kom ik als verhalenschrijver niet aan.’

Carl Hollander merkt op dat hij zeker niet alle opdrachten aanneemt. Hij kijkt eerst of het verhaal wel mogelijkheden biedt voor leuke illustraties. Hij is van mening dat de relatie tussen illustrator en auteur vaak een ramp is. ‘De auteur heeft zich een beeld gevormd bij de tekst en het enige wat je kunt proberen is de auteur een beetje tevreden te stellen’.

Voor Fiel van der Veen moet een tekst een bepaald gevoel in je wakker roepen. ‘Een tekst moet je aanspreken, anders kun je er maar beter niet aan beginnen. Maar als de tekst me bevalt, dan neem ik ook direct de hele regie over. Ik lees het verhaal een paar keer, en maak aantekeningen op welke plaatsen illustraties nodig zijn. Dit zijn natuurlijk vaak de hoogte- of zwaartepunten van een hoofdstuk.’ Fiel van der Veen omschrijft zijn taak als illustrator als volgt: ‘Je bouwt het decor uit, daar waar de auteur het heeft laten liggen’.

Dhr. Van Ulzen geeft aan dat een uitgever in overleg met de auteur een illustrator vraagt. Tijdens het hele proces blijft de uitgever een oogje in het zeil houden. Uiteindelijk blijft de uitgever degene die het commercieel belang in het oog moet houden. Echte problemen zijn er meestal niet.

De discussie met de zaal en tussen de forumleden onderling, roeren dezelfde aspekten aan, als in de andere werkgroep. De relatie tussen auteur-illustratoren blijkt erg persoonlijk te zijn. Het illustreren van kinderboeken als sluitpost wordt ontkend, maar wel wordt aangegeven dat de illustratoren onderbetaald worden. De functie van de illustraties is vooral tekstondersteunend.

Om vier uur wandelen de deelnemers weer naar het universiteitstheater, waar een ‘aangeklede’ borrel op hen staat te wachten. De tentoonstelling van boeken wordt door menigeen nog bezocht. De verzorging door de mensen van het universiteitstheater liet niets te wensen over.

Een studiedag die veel mensen heeft samengebracht. De inleidende lezing viel enigszins tegen, maar de rest van de dag werd door iedereen positief gewaardeerd. Meer dan 150 deelnemers gaan naar huis of gaan Amsterdam in.

Vorige Volgende