Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 1-2

[p. 69]

Reacties van kinderen op historische verhalen
Jessy Marijn

Er werd een vragenlijst aangeboden aan 240 kinderen, verdeeld over drie scholen, nl. het secundair onderwijs uit Blankenberge, een college uit Lier en een college uit Schoten, telkens de tweede technische, middelbare en Latijnse klas. In ieder van deze scholen had ik ongeveer een week ervoor, een lezing gehouden. Omdat hierdoor hun aandacht speciaal op historische verhalen was gevestigd geworden, vertroebelt dit wellicht enigzins de uitslagen. Om de kinderen ongedwongen te laten antwoorden werd gezegd geen naam bovenop het blad te zetten, wel hun klas en geslacht. Er werd ook gezegd dat de antwoorden niet voor de school bestemd waren, maar wel voor Jessy Marijn, wat weer het gevaar met zich meebracht dat zij mij met bepaalde antwoorden plezier zouden willen doen.

De vragenlijst

1.	Lees je graag een historisch verhaal (een verhaal dat zich in het verleden afspeelt)? Ja? Nee? (onderstreep je antwoord)
2.	Verkies je een historisch verhaal, met veel geschiedkundige wetenswaardigheden? met weinig geschiedkundige wetenswaardigheden?
3.	Welk soort boeken lees je het liefst?

Houden kinderen van Historische Verhalen?

De meerderheid van de kinderen antwoordt positief, nl. 153 op de 240 of 63%. We weten dat het aanbod historische verhalen voor de jeugd, groot is en dus, zoals we hier zien, in evenredigheid met de vraag. Daartegenover antwoorden 58 kinderen of 24% negatief, zij hielden niet van historische verhalen. Tussen die beide polen is er een groepje kinderen, wat antwoordt ‘ja, we houden van historische verhalen, als...’

Wat zijn dan de voorwaarden? ‘Als het verhaal maar spannend is’, ‘als er maar niet teveel beschrijvingen in staan’, ‘als het maar niet te saai of te langdradig is’, ‘als er maar niet teveel geschiedenis in staat’, of ‘teveel data’, of ‘als er maar actie in zit’. Zij stellen nog andere voorwaarden: Zij lezen wel graag historische ver-

[p. 70]

halen ‘maar enkel over Vikingen’, ‘over de riddertijd’, of ‘niet over ridders, koningen en keizers, daar heb je toch niets aan’. Anderen willen alleen verhalen ‘over het nabije verleden’ of ‘houden niet van de Middel-Eeuwen’. En één jongen houdt van ‘gevechten in de oude tijd, met kanongebulder en veel geweldadigheid’.

Interessanter klinken deze voorwaarden: kinderen vragen naar historische verhalen ‘waar de sfeer van de tijd goed in is weergegeven’, of zeggen historische verhalen te waarderen ‘als het verhaal actueel geschreven werd’, of ‘als het maar een goed verhaal is’, of ‘als de hoofdpersoon maar iemand van mijn leeftijd is.’ Een meisje drukt het goed uit: ‘ik hou van historische verhalen als er een echt goed verhaal onder de geschiedenis zit.’

Waarom worden historische verhalen graag gelezen?

De helft van de kinderen, welgeteld 50%, verklaren historische verhalen graag te lezen omdat ‘je er iets uit kan leren’. Zij vertellen ‘dat zij het prettig vinden zò iets te weten te komen over het verleden’, dat ‘zij zo een beeld kunnen vormen van hoe de mensen vroeger leefden’, dat ‘het boeiend is iets te leren kennen wat jezelf niet hebt kunnen meemaken’, dat ‘het prettig is dat het historische verhaal je verplaatst in een vroegere wereld van gebeurtenissen en gedachten’, dat ze zo ‘begrijpen dat de wereld van vroeger de wereld van nu zo gemaakt heeft’, ‘dat de ervaringen van mensen van vroeger ons zoveel leren’. Daarbij kunnen we deze kinderen voegen die de historische verhalen waarderen omdat ‘zij de geschiedenis op een prettige manier vertelt’, en stijgt hun aantal tot 55%. In dezelfde lijn liggen ook de kinderen die graag historische verhalen lezen omdat geschiedenis hun lievelingsvak is, (10 kinderen of 4%). Deze antwoorden over ‘de zo leerzame historische verhalen’, doen erg schools aan en ik weet niet of ik ze wel helemaal kan vertrouwen. Plezier doen ze mij eigenlijk ook niet omdat ik geen historische verhalen schrijf om hen iets te leren.

De volgende antwoorden integendeel zijn welkom: wij lezen graag historische verhalen omdat ‘die verhalen vlotter, spannender en boeiender zijn’, ‘meer actie vertonen en zelfs avontuurlijker zijn’ (43 kinderen of 18%).

Kinderen identificeren zich graag met bekende figuren uit het verleden en zouden graag in het verleden terug wil kruipen om er te vinden wat zij zelf zo graag zouden willen. Een zekere irreële drang dus. Antwoorden die luiden als: ‘in de historische verhalen kan ik mij het beste inleven’, of ‘het heden is zo saai, er valt niets in te beleven’, ‘we worden iedere dag met allerlei problemen geconfronteerd’, ‘het heden kennen we tot vervelens toe en zo ben ik eens uit het alledaagse’, heb ik vrijwelijk in die richting geïnterpreteerd. Eén jongen zegt het beeldend:

[p. 71]

‘ik lees graag historische verhalen, vooral over horden, als het opperhoofd woedend uitvliegt en doodenge bevelen geeft ... Ik schrijf er zelf over...’!

Mijn verwachting en hoop dat kinderen zouden zeggen graag historische verhalen te lezen om de sfeer die er in ligt, vielen in duigen. Enkel 6 kinderen of 2,5% omschrijven wat deze jongen goed uitdrukt: ‘Ik lees graag historische verhalen omdat je er wat bij kan leren en er meestal een sfeervolle achtergrond aanwezig is’. Eén van de redenen waarom ikzelf juist historische verhalen schrijf is nl. dat ik in dergelijke verhalen meer sfeer kan brengen. Een andere reden waarom ik historische verhalen schrijf is dat zij op echte gebeurtenissen zijn gebaseerd. Enkel 6 kinderen waarderen dit samen met mij. Twee kinderen, dit wil ik u toch even meedelen, lezen graag historische verhalen omdat ‘zij gruwelijk geweldadig en griezelig zijn’. Op het eerste gezicht kan ik mij niet voorstellen welke boeken zij dan wel gelezen hebben! Ook één meisje heeft een heel vreemde kijk op de zaak. Zij schrijft: ‘Het is tof personages waarover je in je geschiedenisles hebt moeten leren, terug te vinden in een boek en te toetsen of het wel waar is, wat de lerares zei, of te zien of de schrijfster wel goed op de hoogte is van haar geschiedenis’. Vleiend klinkt het als een paar kinderen zeggen dat ‘zij graag historische verhalen lezen omdat deze vaak een goede inhoud hebben en vaak door goede schrijvers werden geschreven’! Eén jongen zegt het kernachtig: ‘ik hou van historische verhalen omdat zij fantasie en geschiedenis samen zijn en dat maakt ze aantrekkelijk’!

Waarom lezen andere kinderen historische verhalen niet graag?

Het meest voorkomende antwoord is wel: ‘ik hou niet van geschiedenis’, soms ‘ik haat geschiedenis’. Een beetje genuanceerder uitgedrukt klinkt het: ‘de geschiedenis van vroeger interesseert me niet’, of ‘de geschiedenis van vroeger is ouderwets en voorbij’, ‘ik hou meer van het heden’, of: ‘ik hou meer van fantasie dan van echt gebeurde geschiedenis’, of: ‘ik interesseer me meer voor de toekomst’ of, ‘ik lees liever over nieuwe technieken’ en één kind vindt dat je met historische verhalen ‘niets nieuws leert’.

Hoewel er veel stemmen opgingen voor de avontuurlijkheid van - en de spanning in historische verhalen, toch krijgen we hier kinderen die niet graag historische verhalen lezen juist omdat zij ze ‘weinig spannend en weinig avontuurlijk’ vinden, of nog, zij vinden ze ‘te saai’, ‘te langdradig’, ‘te serieus’, ‘vaak met te lange uitleg’.

Sommigen, en daar kan ik inkomen, klagen omdat zij historische verhalen te moeilijk vinden, of anders uitgedrukt, zij ‘de tijd niet goed begrijpen’, zij ‘zich niet goed die vroegere wereld kunnen voorstellen’, ze vinden die boeken ‘niet ontspan-

[p. 72]

nend genoeg’, ‘moeten er teveel moeite voor doen’, ‘begrijpen die of die tijd niet goed’ en ‘voelen er zich helemaal niet in thuis’.

Op de vraag of zij een historisch verhaal met veel of weinig wetenswaardigheden kiezen, geven de kinderen een ander antwoord dan ik verwachtte. Ik dacht nl. dat de grote meerderheid zou kiezen voor weinig geschiedkundige bijzonderheden, maar 42% (of 103 kinderen) kiest voor veel wetenswaardigheden, waarbij jongens de bovenhand hebben, en 56% wil liever niet zoveel détails.

Als auteurs van historische verhalen dus hun best doen om zoveel mogelijk informatie te geven en de geschiedenis zo getrouw mogelijk weer te geven, wordt dit toch door velen gewaardeerd. Op schoollezingen merk ik daar nooit iets van. Het blijft bij heel enkele gevallen die me vragen of ik wel eens in één of ander land geweest ben en bij die ene jongen die me vroeg of ik er wel zeker van was dat men in de 19^o eeuw kinderen met rijtuigen probeerde te ontvoeren.

Ik las dat de jeugd zich weinig zorgen maakt om de historische juistheid van het verhaal en zij het verhaal enkel lezen om het verhaal en om het plezier dat het hun verschaft, maar dit blijkt dan toch niet helemaal waar te zijn. Zij waarderen historiciteit: ‘geef maar veel wetenswaardigheden, dan kunnen we ons beter inleven in die tijd’, of ‘het helpt ons het verhaal goed te situeren’, ‘het is zo leerzaam, al die détails’, en ‘met al die détails onhoud je het boek zoveel langer’ of nog ‘een historisch verhaal moet hoe dan ook volledig zijn, dus veel wetenswaardigheden asjeblieft’. Anderen remmen wat: ‘goed, geef maar informatie, maar niet langdradig uitgespannen’, ‘het wordt te geleerd en het boek is als ontspanning bedoeld’, ‘enkel genoeg om het verhaal te kunnen volgen’.

Een meisje geeft uitgebreid uitleg: ‘een schrijver moet een goed evenwicht kunnen vinden: het boek moet nl. boeiend blijven met die nodige geschiedkundige elementen, maar deze moeten zo handig verwerkt worden, en er niet persè ingeperst, want het is geen geschiedenisboek’. Een ander: ‘het mag de lezer niet gaan vervelen’, of ‘niet teveel détails, anders zal de verveelde lezer die stukken gewoon overslaan en weinig schrijvers zouden dat op prijs stellen’, aldus een meisje.

Een opmerkelijk verschil is er ook in de antwoorden naargelang de soort schoolopleiding de kinderen krijgen: de technische en middelbare klassen vragen minder informatie dan de latijnse.

Welk soort boeken lezen de kinderen het liefst?

In de antwoorden is er tegenstrijdigheid. Vele kinderen antwoordden immers dat zij graag historische verhalen lazen, zelfs met veel wetenswaardigheden en ver-

[p. 73]

telden hoe leerzaam zij ze vonden, maar als zij hun favoriete soort boeken moeten opnoemen, komen daar vaak helemaal geen historische verhalen meer in voor. Eigenlijk had ik die derde vraag als een contrôle bedacht, om te zien hoe betrouwbaar hun antwoord op de eerste vraag wel was en dit kwam dan ook goed uit: hun ja was niet zo betrouwbaar. Natuurlijk kan men zeggen, er is een verschil tussen: ‘ja, ik lees graag historische verhalen’ en ‘wat ik liefst lees is ...’, maar toch. Hoe zien de cijfers er uit? De meest verkozen boeken zijn: boeken met spanning, avontuur en actie 157 of 65%. Als tweede: geweld, misdaad, detective en spionnage 59 of 24%, direct gevolgd door: historische verhalen 55 of 23%. Daarop volgen romantische verhalen, oorlogsverhalen enz. Als we oorlogsverhalen onder historische verhalen laten ressorteren, zouden er 94 kinderen historische verhalen kiezen wat het percentage aanzienlijk verhoogt tot 39%.

Toch heb ik de indruk dat een niet gering aantal kinderen historische verhalen wel opnoemen, maar ze eenvoudig niet als historisch verhaal herkennen. De historische verhalen zonder een uitdrukkelijk historisch karakter worden vaak niet herkend als historische verhalen. Dit wordt trouwens bewezen door 15 kinderen die beweren niet graag historische verhalen te lezen, als antwoord op de eerste vraag, en als liefste boek zonder aarzelen, de boeken van Thea Beckman of Terlouw, oorlogsverhalen, Tonke Dragt, en bv. het boek Boris van Jaap ter Haar opnoemen.

Ik vraag mij af of zij, wanneer ze spannende boeken opgeven als hun liefste soort van boeken, daarmee naast zuivere avonturenverhalen, ook niet onbewust, spannende historische verhalen bedoelen? Vele kinderen beweren immers dat zij juist historische verhalen lezen om de spanning er in. Daarbij spelen ook traditionele avonturen een grote rol in historische romans.

Men beweert dat kinderen onder de elf hoofdzakelijk spanning en avontuur vragen. Natuurlijk zijn leeftijdsgrenzen niet zo nauw af te bakenen en is het niet te verwonderen dat kinderen van 12, 13 en 14, ook nog spanning in een verhaal opeisen. Hierin ligt tevens de bevestiging van wat auteurs van historische verhalen al wisten, nl. dat, als zij hun historische verhalen maar spannend en avontuurlijk maken zij op een enorm lezerspubliek mogen rekenen. Langs de andere kant, zo lees ik, zullen auteurs van historische verhalen zo boeiend mogelijk trachten te schrijven, omdat zij beseffen dat dit nodig is om de vaak moeilijke inhoud van hun boeken gemakkelijker te laten assimileren. Deze poging sluit dus ook aan bij de vraag naar spannende verhalen.

Men beweert dat de historische verhalen van ‘betere kwaliteit’ hoge eisen stellen aan de leesbereidheid van de kinderen. Alleen goede en verstandige lezers zullen er dus met plezier naar grijpen. Is dit niet in tegenstrijdigheid met het grote

[p. 74]

percentage van Ja-antwoorden, waar ik vroeg of ze graag historische verhalen lazen? Ik denk dat onder die vele ja-antwoorden er maar een klein percentage echte genieters van serieuze historische verhalen te vinden zijn. Ik citeer: ‘Ik lees vele boeken graag, maar een historisch verhaal, daar beleef je voor jezelf steeds weer een avontuur aan, omdat het je verplaatst naar een wereld die er vòòr jou was, een wereld van gedachten en gebeurtenissen, die me zo onnoemelijk veel leert ...’. Hier herkent men de echte liefhebster! Men beweert ook dat wij in een a-historische tijd leven met enkel belangstelling voor het heden, waarin zoveel wonderlijks gebeurt, en een grage blik op de toekomst. In mijn enquête zie ik 20% voorkeursstemmen voor realistische verhalen en 9% voorkeursstemmen voor toekomstverhalen, tegenover 39% voor verhalen uit het verleden. Dit klopt dus niet helemaal. Langs de andere kant hoort men dat de jeugd, in deze crisistijd vol problemen en met onzekere toekomst voor ogen, meer en meer zou grijpen naar fantasieverhalen. Onze cijfers daaromtrent zijn: slechts 3% vragen naar fantasie- en magische verhalen. Kan het niet dat zij om dezelfde reden nu graag naar het ‘goede’ verleden teruggrijpen? Onze enquête zou eerder in die richting wijzen...

Tot mijn besluit denk ik dat de jeugd in Vlaanderen graag historische verhalen leest, als ze maar spannend zijn en dat zij de historische informatie, die het boek eventueel bevat, meestal in dank afneemt.