Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 1-2

[p. 31]

Onderzoeksverslagen

T.H.A. van der Voort & M. Beishuizen, Massamedia en basisvorming. ‘s-Gravenhage: Staatsuitgeverij, 1986. 121 p.

Basisvorming - de vorming die elk kind noodzakelijkerwijs moet krijgen om later zinvol te kunnen functioneren in de maatschappij - wordt niet alleen door de school geboden. Bij de vaststelling van de omvang en de inhoud van de basisvorming in het onderwijs dient daarom ook te worden gelet op de vorming die op leerplaatsen buiten de school tot stand wordt gebracht. In deze uitgebreide en zeer gedegen studie willen de auteurs aangeven welke bijdragen radio, televisie en krant (kunnen) leveren aan de basisvorming in het funderend onderwijs (5-15 jaar). Aan de hand van onderzoekgegevens wordt een overzicht gegeven van het gebruik, de eventuele effecten en het nut van radio, televisie en krant, voorzover deze gezien worden als onderwijsmiddelen.

Na een algemene inleiding wordt in hoofdstuk 2 aandacht geschonken aan ‘radio, televisie en krant in de klas’. Het gebruik van de schoolradio blijkt zeer gering te zijn. De gemiddelde schoolradioserie wordt door ongeveer 1% van de in aanmerking komende schoolklassen gevolgd. De schoolradio wordt verdrongen door de schooltelevisie. Als aantrekkelijk aan schooltelevisie wordt door leerkrachten o.m. gezien: de veraanschouwelijking van de leerstof die televisie geeft, de onderwerpen die langs die weg in de klas worden gebracht, de variatie in het lesgebeuren die het gebruik van schooltelevisie geeft en de motiverende werking op leerlingen.

De deelname aan schooltelevisieseries is over het algemeen bevredigend en vertoont in het voortgezet onderwijs een stijgende lijn. Niettemin wordt aan de televisie op school weinig tijd besteed; een gemiddelde klas besteedt 1% van de schooltijd aan het volgen van schooltelevisie. De integratie van het schooltelevisie-aanbod in het reguliere leerplan laat volgens de studie duidelijk te wensen over. De uitzendingen zouden volgens de auteurs aan effectiviteit winnen wanneer zij nauwer op de gebruikte onderwijsmethoden zouden aansluiten en meer geintegreerd zouden worden in de door de klasseleerkracht verzorgde lessen.

De bijdrage van de krant aan de algemene ontwikkeling van kinderen en jongeren is blijkens de studie zeer beperkt. Jongeren hebben weinig achting voor de krant: het is een medium dat eerst op rijpere leeftijd ten volle gebruikt wordt. De krant wordt op incidentele basis gebruikt om via knipsels de leerstof te actualise-

[p. 32]

ren, interesse te wekken en de leerlingen te oriënteren op de maatschappij. Besproken wordt onder meer een project van de stichting Krant in de Klas dat beoogt dat kinderen dit medium kritischer gaan lezen en beter gaan hanteren.

In hoofdstuk 3 wordt aandacht besteed aan de betekenis van de genoemde media voor de buitenschoolse educatie van volwassenen. De bijdrage die specifiek educatief bedoelde programma's aan het herstellen van een tekortgeschoten basisopleiding leveren is gering, terwijl de informatieve programma's van de reguliere omroepen vermoedelijk van meer betekenis zijn. Specifieke educatieve radio- en televisie-uitzendingen voor volwassenen met een geringe basisvorming leveren een marginale bijdrage aan het opheffen van opleidingstekorten.

‘Media als buitenschoolse leerplaats’ is de titel van het vierde hoofdstuk. De radio heeft als buitenschoolse leerplaats een beperkte betekenis: de informatie die leerlingen via dit medium verwerven is gering en weinig relevant voor het curriculum van de school. Weliswaar luistert met name de leeftijdsgroep die de eerste jaren van het voortgezet onderwijs volgt graag en veel naar de radio, zij het meestal naast een andere hoofdactiviteit, maar de kennis die langs die weg wordt opgedaan beperkt zich goeddeels tot de nieuwste popnummers en hun notering op de diverse ranglijsten.

Bij de televisie is het ontspanningsgedeelte het meest in trek. De aandacht van de jeugd gaat vooral uit naar films en series, videoclips en andersoortige ontspanningsprogramma's. Aan het bekijken van informatieve programma's besteedt de jeugd gemiddeld per dag niet meer dan 10 minuten. Hoewel de televisie interesses wekt, de horizon van kinderen verwijdt en inzichten kan aanbrengen die met een breed spectrum van schoolvakken raakvlakken vertonen, leidt dit volgens de studie niet tot een directe ontlasting van het takenpakket van de school. De via de televisie verworven kennis is ongelijk over kinderen verdeeld en mag daarom niet als algemeen worden voorondersteld. Bovendien zijn de leereffecten vaak klein en hangen zij mede af van milieubepaalde stimulansen uit de directe omgeving van het kind.

Met betrekking tot het effect van veel televisie kijken stellen de auteurs dat ‘niet of onvoldoende is aangetoond dat kinderen door de televisie op een passieve manier informatie opnemen, onrustig worden, zich moeilijker kunnen concentreren, minder boeken gaan lezen en op school minder presteren’. De onderzoekers zien geen noodzaak ‘audiovisuele vorming’ als een nieuw vak in de beginjaren van het voortgezet onderwijs in te voeren. Wel achten zij het van belang dat er in het kader van de basisvorming getracht wordt kinderen tot kritische consumenten van de massamedia te vormen.

[p. 33]

(Dr. T.H.A. van der Voort is universitair hoofddocent bij de sectie Kind en Media van de Rijksuniversiteit Leiden en dr. M. Beishuizen universitair hoofddocent bij de vakgroep Onderwijskunde van diezelfde universiteit. Het rapport is verschenen in de serie ‘Voorstudies en Achtergronden/Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid’ en te verkrijgen bij de Staatsuitgeverij te 's Gravenhage. ISBN: 90-12-05181-9.)

A.W.M. Duijx, De Filantropijnen. Bibliografie van de in Nederland aanwezige boeken van J.B. Basedow, J.H. Campe en Chr. G. Salzmann. Leiden, 1985.

De Filantropijnen, een groep pedagogen genoemd naar het door Basedow in 1774 gestichtte Filantropinum of ‘school van de mensenliefde’, hebben tussen 1770 en 1800 talrijke geschriften doen verschijnen. Het zijn theoretische hervorminggeschriften, schoolprogramma's, methodische werken, hand- en leerboeken, literatuur voor volksopvoeding en voor de jeugd. De geestdrift waarmee de Filantropijnen de taak van de opvoeding in Duitsland aanvatten, alsmede het optimisme dat hen bezielde, is gebaseerd op enerzijds de tabula-rasa-theorie, anderzijds op het geloof in de oorspronkelijke goedheid van de menselijke natuur.

In deze bibliografie worden systematisch de zelfstandige werken van Basedow, Campe en Salzmann gepresenteerd, voorzover deze werken aanwezig zijn in de wetenschappelijke bibliotheken van Nederland. In totaal worden 350 werken beschreven. Eveneens wordt van elk werk de vindplaats aangegeven.

De bibliografie is verschenen in de WEP-reeks (wijsgerige en empirische pedagogiek) en, voor zover voorradig, bij de auteur verkrijgbaar.

Helma van Lierop, Ouders berichten over het lezen van hun kinderen. Tilburg, 1986. 44 p.

Als onderdeel van het onderzoeksproject ‘De rol van het gezin in de literaire socialisatie van kinderen’ verscheen een verslag van een vooronderzoek, namelijk de ouderinterviews. Een korte omschrijving van het gehele onderzoeksproject is te vinden in aflevering 1 van het documentatieblad. Een inleiding op haar onderzoek gaf Helma van Lierop tijdens de oprichtingsvergadering van het landelijk platform kinder- en jeugdliteratuur onder de titel ‘Lezergericht onderzoek’. Deze inleiding werd in haar geheel opgenomen in haar verslag van deze bijeenkomst (p. 30-36).

[p. 34]

In het verslag ‘Ouders berichten over het lezen van hun kinderen’ gaat de auteur allereerst in op de methode van onderzoek. De opzet van het half-gestructureerde interview wordt besproken, gevolgd door een beschrijving van de ouders die hebben meegewerkt en hun kinderen. Het grootste deel van het verslag wordt uiteraard ingenomen door de resultaten. Met betrekking tot de instelling van de ouders ten aanzien van lezen, merkt de auteur op ‘dat veruit de meeste ouders lezen (heel) belangrijk vinden voor zichzelf maar dat ze er - vooral wegens tijdsgebrek - niet altijd toe komen. Alle ouders (...) zijn ervan overtuigd dat lezen voor de kinderen (erg) belangrijk is’.

Na een korte beschouwing over de aanwezigheid van leesmateriaal (‘een minimale voorwaarde voor het tot stand komen van leesgedrag’), gaat Helma van Lierop uitgebreid in op de betrokkenheid van de ouders bij het lezen van de kinderen. Achtereenvolgens komen aan de orde: ‘Leesstimulerend handelen van ouders’, ‘het praten over boeken’, ‘voorlezen en verhalen vertellen door de ouders’, ‘vroegtijdig lezende en schrijvende kinderen’, ‘televisie en lezen’ en ‘de instelling van ouders ten aanzien van onderwijs’.

Van Lierop concludeert: ‘De gegevens uit dit onderzoek lijken er dus op te wijzen dat verschillen in literaire socialisatie van kinderen niet alleen voorkomen in gezinnen uit verschillende sociale categorieën, maar dat ook binnen een sociale categorie kinderen niet op dezelfde wijze gesocialiseerd worden’.

(Helma van Lierop is werkzaam bij het werkverband literatuurdidactiek van de Katholieke Universiteit Brabant (postbus 90153, 5000 LE Tilburg). Het verslag is verschenen in de serie ‘Tilburg papers in language and literature’ en (voor zover voorradig) aan te vragen bij de auteur. Van haar bijdrage in het verslag van de oprichtingsvergadering kan men een overdruk aanvragen bij het secretariaat van het landelijk platform.)

Toin Duijx