Literatuur Zonder Leeftijd. Jaargang 1-2

[p. 18]

Boekpromotieprojecten

Inleiding

Boekpromotie is een verzamelnaam voor alle activiteiten die de aandacht vragen voor lezen in het algemeen of voor bepaalde boeken in het bijzonder, en wordt ook wel omschreven als ‘tot lezen stimuleren’, respectievelijk ‘het bevorderen van de leesmotivatie’.

In aansluiting op de vragen uit het veld die op de oprichtingsvergadering van het Platform naar voren zijn gebracht, wil de redactie van het Documentatieblad in een aparte rubriek ‘Boekpromotieprojecten’ informatie verzamelen over boekpromotie en met name over de effecten daarvan. Omdat dat laatste een tamelijk pretentieus plan is, hebben we eerst maar eens geïnventariseerd op welke wijze en in welke gebieden boekpromotieprojecten te vinden zijn. Middels een systeem van correspondenten en door uw reacties hopen we u dan regelmatig op de hoogte te kunnen houden van activiteiten die als leesstimulerend waren opgezet en die ook aantoonbaar resultaat hebben gehad.

Van oudsher is boekpromotie een belangrijk aspect in het jeugdbibliotheekwerk. Een van de redenen voor het oprichten van het Bureau Boek en Jeugd in 1952 (inmiddels de dienst boek en jeugd van het NBLC) was de behoefte een bredere basis te vinden voor professionele boekpromotie. Maar ook in het onderwijs blijken allerlei leesmethodes en organisaties als Schrijvers School en Samenleving of de Stichting Landelijk Onderwijs steeds meer ruimte in te bouwen voor boekpromotieprojecten. Heel aarzelend zien we hetzelfde, in een nog niet al te duidelijk gestructureerde vorm, gebeuren bij media als radio en televisie (NOT, Teleac, VARA, VPRO), terwijl in kranten en tijdschriften eerder sprake is van een conservatief beleid: wat geregelde of terloopse rubrieken over kinderboeken en aandacht voor de kinderboekenweek. Vanuit het boekenvak zorgt de CPNB middels de traditionele kinderboekenweek, de griffels en penselen en het leesfeest in de Meervaart voor veel lees- en boekprikkels.

In dit nummer kunt u een korte samenvatting verwachten van traditionele boekpromotieprojecten in de jeugdbibliotheken en in het onderwijs zoals die door Annerieke Freeman en Jacques de Vos in het Lexicon van de jeugdliteratuur zijn geformuleerd. Als correspondenten voor deze deelgebieden zullen optreden: Anneke Roelsma (NBLC) en Jan de Zanger (SLO). In het volgende nummer komen de media en het boekenvak aan bod. Voor deze deelgebieden zullen Ineke Frederiks (NOT) en Joke Linders als correspondenten fungeren.

[p. 19]

Maar ook los van dit correspondentennet bent u van harte uitgenodigd ervaringen of plannen met boekpromotieprojecten te melden aan: Joke Linders-Nouwens, Perseusstraat 9, 2024 VW Haarlem.

Boekpromotie in de jeugdbibliotheek

De doelstelling en de vormgeving van boekpromotie-activiteiten in het jeugdbibliotheekwerk is drieledig:

-	het opwekken van interesse voor het lezen door het aanbrengen van algemene kennis omtrent kinderboeken, aansluitend bij de bestaande leeservaring van jeugdige lezers;
-	het onder de aandacht brengen van boeken waar kinderen uit zichzelf niet zo makkelijk mee in aanraking komen;
-	via gericht aanbod en begeleiding kinderen tot meer waardering en beter begrip van de tekst laten komen.

De volgende activiteiten kunnen daarin een rol spelen:

-	gesprekken van de jeugdbibliothecaris met kinderen (vraag: is daar nog tijd voor tegenwoordig?);
-	leesprogramma's voor speciale groepen kinderen, gericht op het lezen en verwerken van bepaalde boeken;
-	een leesclub of leeskring waarin kinderen met elkaar spreken naar aanleiding van de boeken die ze gelezen hebben, hetgeen kan uitmonden in allerlei vormen van creatieve presentatie;
-	klassebezoek: de bibliothecaris gaat in de klas vertellen over de bibliotheek en nodigt die klas vervolgens uit voor een tegenbezoekje;
-	tentoonstellingen over alle mogelijke onderwerpen, genres of auteurs;
-	kinderjury's;
-	gebruik van audiovisuele middelen als geluidsbanden, dia's, video-opnames van televisieprogramma's etc.

In Infobulletin, 1986: 45 (NBLC) heeft Afke van der Linden-Bergstra een lijst samengesteld van bibliotheekmaterialen die gericht zijn op boekpromotie en van activiteiten die tussen maart en oktober 1986 hebben plaatsgehad. In deze lijst zijn naast diverse materialen en lijsten ook verslagen vermeld van gerichte activiteiten, onder andere in Kampen, Oude Pekela, Rotterdam en Tilburg; kinderboekenweekactiviteiten in Den Haag, Capelle aan de IJssel en Rotterdam; klassebezoek in Amstelveen en Den Haag. Aan te vragen bij dienst boek en jeugd, NBLC, Den Haag.

[p. 20]

Boekpromotie op school

Boekpromotieprojecten op school hebben in de eerste plaats betrekking op activiteiten die het leesplezier van leerlingen kunnen bevorderen, maar we moeten ons realiseren dat ook van boeiende verwerkingsvormen van het gelezene een stimulerend effect kan uitgaan. Ook moet gedacht worden aan de effecten van de aanwezigheid van veel boeken in het lokaal, een leeshoek, een bibliotheek, van tentoonstellingen, posters of van het bezoek van een schrijver, of zelfs van comfortabele leessituaties als kussens, banken, gedempt licht, rustige muziek, etc.

Als gerichte projecten worden onderscheiden:

-	vrij lezen: leerlingen kiezen zelf een boek uit, thuis, in de schoolbibliotheek of elders, en mogen dat boek in de klas lezen en er tenslotte met elkaar over praten;
-	voorlezen: door de docent of door een groepje leerlingen die dat hebben voorbereid, eventueel met behulp van technische middelen;
-	schoolradio en schooltelevisieprogramma's, waarna het begeleidende materiaal door de leerlingen wordt verwerkt;
-	schriftelijke of mondelinge verwerkingsvormen, zoals illustraties maken, boekomslagen, reclamespots, verkoopgesprekjes, artikelen schrijven voor de schoolkrant, collages maken, of het gelezene dramatiseren;
-	bezoek van een auteur op school: de SSS bemiddelt bij het bezoeken van schrijvers op school (wie heeft aantoonbare positieve resultaten daarmee?);
-	verkoop van boeken via school: de Stichting Boekwinkel op School tracht middels de verkoop van boeken op school de drempelvrees te verlagen (zijn daar resultaten van?).

Je verpest je ogen nog

Er is een uitstekende brochure uitgebracht door zes Nederlandse instellingen die zich bezighouden met Leesbevordering, te weten BZZTôH, Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek, Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum, Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, Schrijvers in Beeld en Schrijvers School Samenleving.

[p. 21]

Elk van deze instellingen stelt zichzelf voor en dan volgt een beschrijving van de speciale activiteiten en publikaties van de respectievelijke instellingen. Er wordt ook nog verwezen naar de Stichting Plint en de Stichting Leerplanontwikkeling. Een beknopte literatuurverwijzing en een adressenbestand completeren het geheel.

Het is voor het eerst dat de genoemde instellingen een samenwerkingsverband zijn aangegaan en het ligt in de bedoeling in de toekomst vervolgdeeltjes uit te brengen, onder andere over de technische kant van het boekenmaken (1987), het literaire bedrijf en met name de rol van uitgeverijen en recensenten (1988) en de artistieke produktie van een auteur (1989). Alle publicaties zijn gericht op een breed lezerspubliek.

Je verpest je ogen nog is geschreven in heldere taal en ziet er aantrekkelijk uit. Het wordt gratis verspreid.

Werken met boeken in het kader van Vredesopvoeding

Kerk en Vrede heeft een brochure uitgebracht ter ondersteuning van gespreksgroepen die zich willen bezighouden met vredesopvoeding.

Met name voor de thema-bijeenkomsten over ‘Geweld op de televisie’, ‘Vredesopvoeding in kinderboeken’, ‘Macht en machteloosheid’, is intensief gebruik gemaakt van wat kinderboeken te bieden hebben op dit punt. Op die manier wordt zowel aandacht gevraagd voor het eigenlijke thema als voor kinderboeken.

De brochure Praten over Vredesopvoeding is te bestellen door overmaking van f 7,50 + f 2,50 porto op gironummer 435382 t.n.v. Kerk en Vrede, Amersfoort onder vermelding van ‘praten over vredesopvoeding’.

Ook de leesgroep Secundair Onderwijs van Pax Christi in Vlaanderen heeft een brochure samengesteld in het kader van jeugdboeken en vredesopvoeding: Tevreden Lezen? (bedoeld voor gebruik in het voortgezet onderwijs). In deze brochure worden jeugdromans als invalshoek gebruikt om na te denken over vrede. Van elk gekozen boek worden fragmenten gegeven. Er is toelichtend materiaal en veel suggesties voor verwerkingsvormen, onder andere naar aanleiding van Ik heb geen naam van Dagmar Hilarova en Miep Diekmann, Uitverkoren van Beccy de Vries en Alan en Naomi van Myron Levoy.

De brochure kost 250 BF en is op te vragen bij Omega, uitgeverij en verspreidingsdienst van Pax Christi, Kerkstraat 150, 2008 Antwerpen.

Joke Linders-Nouwens

[p. 22]

De boekenkring, een vorm van boekpromotie

Het SLO-project ‘Werken met boeken; lees- en literatuuronderwijs aan vier- tot twaalfjarigen’, streeft naar een vorm van onderwijs waarin de leerling tot lezen gemotiveerd wordt. Dat dient enerzijds te gebeuren door de leerling te laten ervaren dat zowel fictionele als zakelijke teksten hem persoonlijk iets te zeggen kunnen hebben, dus door hem in de school te laten lezen en hem steeds weer te confronteren met boeken die hij zou kunnen lezen; anderzijds is daarvoor een leesonderwijs nodig waarin zo weinig mogelijk de-motiverende momenten voorkomen.

Een van de manieren om leerlingen met boeken te confronteren, is de zogenaamde boekenkring. In onze opzet zijn wij er als projectleiders van uitgegaan dat de boekenkring de ontmoetingsplaats is van lezers en niet-lezers, waar de lezers hun klasgenoten in een ongedwongen situatie vertellen welk boek zij op een bepaald moment gelezen hebben, waarom zij dat boek al of niet waarderen en of zij het hun klasgenoten zouden aanraden het ook eens te lezen.

De achterliggende gedachte was deze: in een afgebakende groep (de kinderen in een klas, de leners uit een schoolbibliotheek) blijken bepaalde boeken in bepaalde perioden plotseling heel populair te zijn. Dat kan alleen maar komen doordat die lezers elkaar kennen en elkaar vertellen dat dát zo'n goed boek is! Van dat verschijnsel wilden wij gebruik maken in de boekenkring.

We hebben het in de afgelopen jaren geprobeerd in drie projectscholen. Van dat ontwikkelwerk hebben we verslag uitgebracht in twee katernen in het ‘groeiboek’ Werken met boeken, en wel in deel 5, ‘De boekenkring in de praktijk’, en deel 6, ‘Het deelschoolwerkplan leesbevordering’, die allebei begin 1987 zullen verschijnen. Het onderstaande is aan die katernen ontleend.

In de praktijk blijkt de boekenkring niet zo gemakkelijk te realiseren als wij gedacht hadden. Waarschijnlijk blijft de boekenkring in het besef van de leerlingen toch een schoolse activiteit (schools in die zin, dat ze denken dat er een prestatie van hen verwacht wordt, die meer of minder gunstig beoordeeld wordt door de leerkracht). Achteraf bezien kan dat misschien ook niet anders door de opzet die wij ervoor gekozen hadden.

Als een boekenkring op een vast tijdstip in het rooster wordt opgenomen (en daarvoor hadden wij bij onze projectscholen gepleit), gaat daarvan op de leerlingen toch een zekere dwang uit; de leerling die ertegen opziet in de klas het woord te voeren of die niet van lezen houdt, kijkt zo nu en dan angstig om zich heen en realiseert zich: ‘Nu is de helft van de groep al aan de beurt geweest, eigenlijk

[p. 23]

moet ik nu ook een keer!’ Bijgehouden lijsten van leerlingen die al eens een boek in de boekenkring gebracht hebben, versterken dat gevoel.

Leerkrachten blijken er moeilijk genoegen mee te kunnen nemen dat leerlingen bij het praten over een boek dat ze gelezen hebben, niet veel verder komen dan aanduidingen als ‘leuk’ of ‘mooi’ of ‘spannend’. Als de leerkracht dan probeert wat meer lijn in de gesprekken te brengen, leidt dat veeleer tot een vorm van boekbespreking dan tot een werkelijke uitwisseling van leeservaringen; de boekenkring krijgt een vast patroon en daarmee is het boeiende eruit verdwenen.

De leerkrachten die dat vaste patroon juist hebben willen vermijden en de leerlingen gewezen hebben op andere manieren om hun leeservaringen te uiten, hebben ongewild bereikt dat de aandacht voor de verwerkingsvorm de aandacht voor het boek verdringt: kinderen kunnen geweldig leuke toneelstukjes opvoeren, die niets meer met de inhoud of de strekking van het oorspronkelijke boek te maken hebben.

Daar staan bijzonder positieve ervaringen tegenover, bijvoorbeeld de sterk vergrote belangstelling voor het boek in kleuterklassen, waar de boekenkring een heel spontaan karakter heeft. De kinderen brengen hun liefste boeken mee van huis, de leerkracht leest het voor en het boek blijft een poosje in de boekenhoek of gaat van hand tot hand.

In sommige hogere groepen blijkt van de boekenkring positieve werking uit te gaan op het leesgedrag van de leerlingen; er zijn leerlingen die thuis nooit lazen en dat nu wel doen.

Uit de positieve èn de negatieve ervaringen met de boekenkring in projectscholen zullen we onze conclusies moeten trekken.

Uit twee jaar praktijkervaring in één projectschool en één jaar ervaring in twee andere scholen mogen we niet zomaar concluderen dat de boekenkring dus niet functioneert. Leerlingen moeten niet alleen aan nieuwe werkvormen wennen, ze moeten er als het ware ingroeien. Als de boekenkring het spontane karakter dat hij in de kleuterklassen heeft, in hogere leerjaren kan bewaren, kan hij werkelijk een ontmoetingsplaats voor lezers en niet-lezers worden.

We zullen daarom moeten proberen de boekenkring van het schoolse karakter te ontdoen, bijvoorbeeld door er geen vaste plaats op het rooster voor in te ruimen en de leerlingen niet het gevoel te geven dat ze een beurt krijgen.

Heel geschikt lijkt de oplossing die in een van de projectscholen bij toeval gevonden werd: als de groep naar de openbare bibliotheek gaat met de boeken die ze daar de vorige keer geleend hebben om ze enige tijd in de klas beschikbaar te hou-

[p. 24]

den, praten de leerlingen met de leerkracht over hun ervaringen met het boek dat ze tóen uitgekozen hadden. Ze hebben het boek dan bij de hand, het hoeft niet altijd heel vers in het geheugen te liggen en ze kunnen eerlijk zeggen dat het is tegengevallen of dat het juist heel mooi is. De voorwaarden voor spontane uitingen lijken hier gemakkelijker aanwezig dan bij een regelmatig terugkerende activiteit in de klas, die toch al gauw een vast patroon aanneemt.

Die voorwaarden kunnen echter ook in de klas geschapen worden:

-	De leerkracht kan op een gegeven moment tijd uittrekken om de leerlingen te vragen welk boek ze het laatst uit de klasse-, school- of openbare bibliotheek geleend hebben en wat ze daarvan vonden. De kans is groot dat andere leerlingen uit de groep één van de genoemde boeken ook gelezen hebben, waardoor er gemakkelijker een uitwisseling van leeservaringen tot stand komt.
-	De leerkracht kan de leerlingen vragen welk boek (of wat voor soort boek) ze het liefste zouden krijgen. Een opsomming van soorten boeken op het bord - waarbij informatieve literatuur beslist niet mag ontbreken - kan de leerlingen op leesideeën brengen.
-	De leerkracht kan een ‘hitlijst’ van bij de leerlingen favoriete boeken in het groepslokaal ophangen en die op gezette tijden (laten) aanpassen, waardoor leerlingen gedwongen worden hun keuze te motiveren.
-	De leerkracht kan in samenwerking met de openbare bibliotheek een aantal boeken selecteren en de leerlingen als ‘jury’ laten fungeren bij het bepalen van een volgorde van die boeken.

Het belangrijkste blijft dat leerlingen telkens weer geconfronteerd worden met boeken die ze zouden kunnen lezen en dat ze de meningen van groepsgenoten over die boeken horen. Dat kan in een georganiseerde boekenkring, maar daarop zijn ook tal van varianten te bedenken.

Jan de Zanger