Literatuur. Jaargang 21

[p. 14]

Bonje in Boonland

Terwijl op 1 mei jl. Lous Paul Boons 25ste sterfdag werd herdacht, woedt onder zijn vrienden en getrouwen een felle strijd. Boons erven, het Louis Paul Boon Genootschap en het Louis Paul Boon Documentatiecentrum zijn daarin de hoofdrolspelers. Over schisma's, streken en landjepik.

joris van casteren

Aalst, zaterdagmiddag 1 mei. Op het Aalsters Kerkhof verzamelt zich een gedistingeerd gezelschap, grotendeels grijzende heren van voorbij de middelbare leeftijd, rond de sobere grafsteen van de in 1979 overleden Vlaamse romancier Louis Paul Boon. Na enkele plechtige ogenblikken treedt André Dumont naar voren en neemt, in zijn hoedanigheid van voorzitter van het Louis Paul Boon Genootschap, het woord. ‘Beste Louis,’ leest hij van een briefje voor, ‘het is, denk ik, alweer bijna 25 jaar geleden dat iemand op deze zelfde plaats luid over jou begon te spreken.’ Het Genootschap dat Boon postuum heeft aan doen zwellen bestaat, zo oreert Dumont even later, uit mensen ‘die om een of andere reden hechten aan het werk dat jij hebt nagelaten.’ Zich wendend tot de zerk: ‘Natuurlijk, jij wist dat 25 jaar geleden ook al, dat er een genootschap zou ontstaan, dat jouw werk wenste te adoreren, wilde levend houden en als beschavingswerk onder de mensen wilde brengen.’

Verderop in zijn rede deelt Dumont een sneer uit aan het aan de Universiteit van Antwerpen verbonden Louis Paul Boon Documentatiecentrum, waarmee het Genootschap de afgelopen jaren, net als met de erven Boon, frontaal in botsing is gekomen: ‘Het is niet velen vergund om postuum naamdrager te worden van een wetenschappelijk instituut voor uitsluitend bonologische wetenschap met heuse strijd en landjepik, zoals voorkomt onder professoren en literatoren.’ Dan zegt Dumont: ‘Lig je wel goed, Louis?’, en komt hij tot een montere conclusie: ‘Het gaat goed met je werk en je naam, je raakt zeker niet in vergetelheid.’ Volgens de voorzitter hoeft Boon ‘alleen Conscience’ boven zich te dulden: ‘Hugo Claus moet netjes achter jou aansluiten.’ Dumont vouwt het papier toe. Na een voordracht van een ‘woordkunstenares’ wandelt het gezelschap in de richting van het Stedelijk Museum aan de Oude Vismarkt, waar de herdenkingsplechtigheden voortgezet worden.

Schisma in de Boonkerk

Niemand weet te vertellen hoe de vete precies is ontstaan. Na Boons dood werd een Boon Vereniging opgericht, die druk maar vergeefs ijverde voor een standbeeld op de Grote Markt in Aalst, en zich in 1982 transformeerde tot het Louis Paul Boon Genootschap. Behalve ‘bekendheid’ geven aan werk en leven, het ‘bevorderen van wetenschappelijk onderzoek’ van Boons nalatenschap, gold het samenwerken met ter zake kundige ‘personen en instituties’ tot de doelstellingen van het Genootschap. Toen halverwege de jaren tachtig aan de Universiteit van Antwerpen op initiatief van de literator Paul de Wispelaere, die goed bevriend was met Boon, het Louis Paul Boon Documentatiecentrum verrees, werd die samenwerking, die tevens toegejuicht werd door de erven Boon, aanvankelijk succesvol gestand gedaan. Zo werd in betrekkelijke harmonie halfjaarlijks het blad De kantieke schoolmeester in elkaar gezet.

Ook op andere terreinen boekte het Genootschap succes. Zo verrees, mede op zijn instigatie, een Boonzaal in het Stedelijk Museum Oud-Hospitaal aan de Oude Vismarkt, kreeg Boon een onooglijke maar niettemin heuse Aalster straat naar zich vernoemd en werd Ondineke, zijn fameuze creatuur uit De Kapellekensbaan, in plastiekvorm vereeuwigd. Leden van het Genootschap organiseerden literaire wandelingen bij de vleet. Perikelen waren er in die dagen nog nauwelijks, hoewel bij het verscheiden van Dumonts voorganger in 1999, de Vlaming Karel Baert, een conflictje met de erven rees omdat bij een kaartenactie zonder voorafgaande toestemming van de uitgever citaten uit De Kapellekensbaan waren afgedrukt.

Een van de stuwende krachten achter het Genootschap is Jos Muyres, universitair docent aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij promoveerde op De Kapellekensbaan waarbij hij onder meer ontdekte, door met een mesje het opgeplakte titelblad los te snijden van het origineel, dat de roman in eerste aanleg een andere titel had. Muyres had zich fanatiek op Boons correspondentie gestort. Hij verzamelde honderden brieven en bracht in 1989 bij De Arbeiderspers een brievenboek uit. De erven, zoon Jo Boon en diens vrouw, hadden hem hiervoor toestemming verleend. Het was Muyres' bedoeling later opnieuw uitgaven te bezorgen, waarop hij druk was doorgegaan met het bijeenbrengen van brieven.

Halverwege de jaren negentig was de fut eruit bij de redactie van De kantieke schoolmeester. Muyres, die de laatste Schoolmeester in 1996 zegt te hebben geredigeerd, gaf vervolgens een tijdje Berichten uit Boonland uit, maar dat was niet meer geweest dan een ‘duivenmelkersblaadje’. Hij besloot een nieuw Boonblad op te richten: Boelvaar Poef - zoals de Aalstenaren de kleinburgerlijke Sint Annalaan, waar Boon zeven van zijn jeugdjaren sleet, smalend noemden - waarmee zowel wetenschappelijk als populair gezinde Boonvorsers aan hun trekken zouden komen.

Jos Muyres denkt dat bij de oprichting

[p. 15]

Standbeeld van L.P. Boon door Marc de Bruyn bij het Oud-Hospitaal in Aalst

van Boelvaar Poef het schisma in de Boonkerk is ontstaan. Muyres: ‘In de voorbereiding ontstond het idee aan alle universiteiten in Nederland en Vlaanderen iemand aan te zoeken die er als een soort redacteur aan mee zou werken.’ Van de Universiteit van Antwerpen, waar het met veel kennis van Boon aanwezige Centrum was gestationeerd, werd Kris Humbeeck benaderd, een gezaghebbend hoogleraar en groot kenner van het werk van Boon. Humbeeck werkt hard aan de volgend voorjaar te verschijnen biografie van Boon, die oorspronkelijk geschreven zou worden door Hans Schoots, die onder druk van allerlei belanghebbenden in Boonland evenwel afzag van het project. Tot Muyres' verbazing weigerde Humbeeck iedere medewerking.

Humbeeck, die zaterdag 1 mei vanwege het hoog opgelopen conflict - een polemisch artikel van Jan van Hattem in het septembernummer 2003 van Boelvaar Poef wierp extra olie op het vuur - ‘onder geen beding’ aanwezig zegt te zijn, licht telefonisch toe: ‘Wij hadden veel specialisten hier, maar zij kozen ervoor er slechts eentje van Antwerpen te vragen! Daardoor ontstond hier zowat direct ruzie met mijn medewerkers. Daarom heb ik ervan afgezien.’ Muyres geeft toe dat dat wellicht onhandig is gespeeld: ‘Misschien zijn we daar naïef in geweest.’

Zonder Antwerpse specialisten maar onverdroten ging Muyres c.s. met de lancering voort. Boelvaar Poef had een succesvolle eerste jaargang achter de rug toen Muyres in 2001 op het idee kwam Boons correspondentie met Gaston Burssens te publiceren. Muyres: ‘Ik heb toen opnieuw toestemming gevraagd aan de erven, hoewel ik die toestemming vanwege dat brievenboek feitelijk al had. Maar omdat het nu ging om een tijdschriftpublicatie vroeg ik het fatsoenshalve opnieuw.’ Eerst werd Muyres toestemming verleend, twee weken later werd die toestemming weer ingetrokken. ‘Ze meldden mij doodleuk dat ze de rechten drie jaar eerder verkocht hadden.’ Toen Muyres vernam dat Kris Humbeeck de opkoper was, viel hij van zijn stoel van verbazing. ‘Achter mijn rug heeft Humbeeck de rechten opgekocht,’ tiert Muyres. ‘Een ontoelaatbare, laakbare manier van handelen die in wetenschappelijke kringen niet aan de orde van de dag is.’

Omdat de toestemming tot publicatie in eerste instantie wél was verleend, besloot Muyres het Boelvaar Poef-nummer met de correspondentie Burssens-Boon gewoon naar de drukker te sturen. De ontstemde erven schakelden de Vlaamse auteursrechtorganisatie SABAM in, die een claim van 12.500 euro tegen Muyres indiende. Muyres: ‘Die claim ging van tafel omdat ik met de door de erven aan mij verstuurde brieven kon aantonen dat de toestemming wel degelijk eerder was verleend.’ In de toekomst zou Muyres evenwel geen rechten meer aan die informele afspraak kunnen ontlenen. Het gevolg is dat hij zich thans gedwongen ziet af te zien van de Boonvorserij in het algemeen en het brievenproject in het bijzonder. ‘De erven hebben zich door het geld van Humbeeck laten inpakken. Humbeeck heeft mijn project gestolen. Ik ben uitgerangeerd, het is afgelopen. Ik kan geen publicaties maken, geen brieven, geen teksten.’ De 1500 brieven die Muyres het afgelopen decennium zegt te hebben verzameld, staan in ‘plastic kratten’ op zolder.

Volgens Muyres is Humbeeck - die niet gelooft dat Muyres 1500 brieven heeft - uit op het alleenrecht op de Boonstudie. ‘Mij is ter ore gekomen dat Humbeeck mensen onder druk heeft gezet om niet langer met ons mee te werken.’ Wetenschappers als Lut Missine van de universiteit van Münster, Dirk de Geest van de Katholieke Universiteit Leuven, en Boonkenners als G.J. van Bork, Willy van Cannegem en de inmiddels overleden Herwig Leus zouden zich volgens Muyres na tussenkomst van Humbeeck van het Genootschap en Boelvaar Poef hebben gedistantieerd. ‘Als Antwerpen de initiatieven niet neemt wordt het geboycot, dat is de houding,’ zegt Muyres. ‘Het gaat heel ver. Een journalist van De Morgen vertelde mij dat hij een telefoontje kreeg van Humbeeck. Als hij over de controverse zou publiceren zouden er maatregelen volgen.’ Humbeeck zou volgens Muyres ook Knack hebben bedreigd. ‘Het blijft in België uit de pers omdat Humbeeck die mensen kent.’

Kris Humbeeck reageert verbaasd op de aantijgingen. Dan volgt zijn versie van het verhaal: ‘Wij waren in Antwerpen al een tijdje met die brieven bezig. Ik ben Jos in Nijmegen wezen opzoeken om een mogelijke samenwerking te bespreken. Ik heb hem toen, of misschien zelfs eerder al, verteld dat wij de rechten hadden opgekocht.’ Volgens Humbeeck is het niet vreemd dat wetenschappers rechten opkopen. ‘Het is heel gebruikelijk. Anders bestaat de kans dat een ander ermee aan de haal gaat, terwijl jij er aljaren aan werkt.’ Kort na Humbeecks

[p. 16]

noud cornelissen
André Dumont - voorzitter van het L.P. Boon Genootschap - houdt een rede bij het graf van Boon t.g.v. de 25ste sterfdag (1 mei 2004)

bezoek aan Nijmegen zou Muyres de Burssens-correspondentie in Boelvaar Poef gepubliceerd hebben. ‘Heel snel en slordig, als een soort primeurtje. Waarbij hij zich ten onrechte beriep op een informele afspraak die dateerde van eind jaren tachtig.’

Humbeeck zegt zich juist ‘gepakt’ te voelen door Muyres. ‘Jos wist dat wij ermee bezig waren. Wij werkten aan een mooi boekje met de integrale correspondentie met onder meer Burssens. Door die brieven snel in Boelvaar Poef te plaatsen heeft hij dat project gedwarsboomd. Het is diefstal geweest.’ Humbeeck vindt dat Muyres niet moet klagen. ‘Zonder die vuile streek van hem zaten we nu samen aan die brieven te werken.’

Vlaanderen vs. Nederland

Behalve de wetenschappers van het Booncentrum waren zaterdag 1 mei op de door het Genootschap georganiseerde ‘25ste sterfdagherdenking’ ook de erven Boon opvallend afwezig. Zoon Jo Boon: ‘Ik heb geen probleem met het Genootschap, ik heb een probleem met hun voorzitter: André Dumont.’ Dumont zou volgens Boon roekeloos en zonder toestemming ‘teksten en afbeeldingen’ uit de nalatenschap van zijn vader afdrukken. Onlangs moest Wim Dijkstra, burgemeester van Sittard-Geleen, eraan te pas komen om de gemoederen tussen het Genootschap en de erven tot bedaren te brengen. Het Genootschap ondertekende een ‘moraliteitsbrief’ waarin stond dat het zich in de toekomst netjes aan auteursrechtelijke afspraken zal houden. Jo Boon vindt desondanks dat Dumont als voorzitter af zou moeten treden: ‘Die mens doet maar en dat deugt niet.’

Dumont peinst niet over aftreden. Volgens hem heeft de onwelwillende houding van zoon Boon, en die van het Centrum, niets te maken met auteursrechten, maar met het feit dat er te veel Nederlanders bij het Genootschap betrokken zijn geraakt. Dumont: ‘Toen de vorige voorzitter wegging vonden de erven dat de binding met Vlaanderen weg was gevallen. In Het Laatste Nieuws heeft Jo Boon zelfs gezegd dat een Nederlander geen voorzitter van het Genootschap mag zijn. In december 2001 is er een mail rondgestuurd waarin gezegd werd dat ze geen omgang met het Genootschap wilden hebben zolang de Nederlander Dumont voorzitter was.’ Volgens Dumont zijn de erven daardoor naar het Centrum toegetrokken, waar vanwege de troebelen met Muyres al een ‘anti-Genootschapstemming’ heerste. Dumont: ‘Humbeeck heeft eenzelfde houding: wat Vlaams is moet Vlaams blijven.’ De voorzitter zegt het te betreuren dat Humbeeck en de erven niets meer met het Genootschap te maken willen hebben. ‘Toen onze secretaris Humbeeck belde om hem ondanks alle conflicten toch uit te nodigen voor de sterfdagherdenking, werd hij uitgescholden.’

Jo Boon en Kris Humbeeck zeggen niets tegen Nederlanders te hebben. Maar van het Genootschap en Muyres hebben beiden de buik voorlopig vol. Jo Boon: ‘Muyres heeft ons een vuile brief geschreven waarin hij dreigde met gerechtelijke stappen vanwege die brievenkwestie. Toen dachten wij: Jos, jong, als dat uw dank is voor al onze hulp aan uw proefschrift...’ En het Genootschap? ‘Het maakt mij niet uit of het Genootschap er is of niet,’ zegt Boon. ‘Hoewel ik het zuur vind voor de leden. Die zijn altijd welkom in mijn huis.’ Een zelfde laconieke houding valt bij Humbeeck te bespeuren: ‘Het Boon Genootschap, dat is een ander wereldje. Ik ga er geen energie insteken, het leidt tot ergernis en frustratie.’ Boelvaar Poef is volgens Humbeeck ‘een blad vol derdehands recensies en amechtige pogingen tot recenseren.’ En wat Muyres betreft: ‘Jos moet mij gewoon eens bellen, dan praten we het uit.’