Literatuur. Jaargang 21

[p. 6]

Straks eten we allemaal uit de Allerhande

Gelly Talsma, boekhandelaar te Groningen

Al meer dan twintig jaar zwaait Gelly Talsma de scepter over haar eigen ‘literaire oase’, Athena's Boekhandel in Groningen. Een gesprek over hypes, vakgevoel en zendingsdrang.

stacey knecht

Ze heeft net tien dagen in Portugal gewandeld, haar hoofd leeg laten lopen. Twintig kilometer per dag, niets dan bloemen, zee, rotsen, ooievaars, kleine dorpjes...‘Nou ja, ik ben dan nog wel mobiel bereikbaar!’ Tijdens ons gesprek is Gelly Talsma, oprichtster en al meer dan twintig jaar eigenares van Athena's Boekhandel in Groningen, ook voortdurend in de weer. Er staat een medewerker klaar, en toch blijft Talsma alert. Het is alsof er twee Gelly's zijn: een die de winkel in de gaten houdt en de andere die hier naast me zit, aan de grote, blankhouten leestafel achterin de langwerpige ruimte. Af en toe springt ze op en loopt ze kwiek naar voren, om een vraag te beantwoorden of een vertrouwde klant gedag te zeggen. Even later is ze terug aan tafel, waar ze behendig de draad weer oppakt. Op de achtergrond klinkt het strijkkwartet van Ravel. In Athena's is er altijd muziek, vanaf de eerste dag al, gewoon, wat ze mooi vindt, ze creëert zo een eigen wereldje. En inderdaad: badend in het zonlicht dat door het glazen koepeltje naar binnen stroomt, omringd door een verleidelijke keur aan boeken, lijkt de rest van de stad erg ver weg.

Athena's is een zelfstandige boekhandel met een uitgebreide collectie boeken op het gebied van literatuur, kunst, architectuur, fotografie, muziek, theater, cultuur-filosofie en geschiedenis. Het is ook een wetenschappelijke boekhandel voor de Faculteit der Letteren van de Universiteit van Groningen. Maar vooral: een literaire oase, een ontmoetingsplek voor lezers en schrijvers. Hier vinden regelmatig lezingen, discussies en concerten plaats. Dat een kleine zaak als deze al zo lang zelfstandig heeft kunnen blijven, ondanks schaalvergroting en ketenvorming elders in de boekenbranche, is te danken aan de eigenares, die betrokkenheid met nuchterheid weet te combineren. ‘De naam Athena's is om twee redenen gekozen. Athena is beschermvrouw van wijsheid en ambacht. Wijsheid is de inhoud van boeken, en ambacht is voor mij de boekdrukkunst. Dan is er nog een zakelijke overweging: de A staat altijd bovenaan.’

In 1982 verkeert Nederland in een ernstige recessie, en jij besluit een eigen boekenzaak te beginnen.

‘Ik heb altijd gezegd: met doemdenken schiet je niets op, met doen-denken wel. Ik had al twaalf jaar bij boekhandel Berghuis gewerkt en ik wilde eindelijk eens zelfstandig zijn. Ik begon met helemaal niks, nul komma nul. Tja, waarom doe je zoiets? De liefde voor het vak. Dat is je drijfveer. Ik ben nu ruim 22 jaar bezig, en in die tijd is er natuurlijk veel gebeurd, hele grote veranderingen hebben er plaatsgevonden, de wereld, de mensheid is enorm veranderd, de computer is gekomen, er zijn miljoenen boeken bijgekomen, maar als ik er nu voor zou staan om een boekhandel te beginnen, zou ik het onmiddellijk weer doen. Het is een prachtig vak, het voegt veel toe aan je leven. En ik heb echt een enorme zendingsdrang.’

Zendingsdrang?

‘Ja. Dat is altijd zo geweest. Ik heb een tijdlang in het dagelijks bestuur van de Kamer van Koophandel gezeten - dat is een heel andere wereld - en ik probeerde altijd de vergadering met een gedicht te openen. Zodat ze even wat anders in hun hoofd hadden dan alleen maar business. Trouwens, het is door de poëzie dat ik in het boekenvak ben begonnen. Mijn ouders hadden geen boeken in huis, alleen maar de bijbel, en op een of andere manier ben ik op jonge leeftijd met de poëzie van Vasalis in aanraking gekomen. Toen dacht ik: dat wil ik graag in mijn hoofd hebben. En dat zou ik ook graag bij anderen willen zien. Zendingsdrang dus. Ik denk wel eens dat het steeds sterker wordt, die drang. Je moet niets van me, maar het is zo jammer als je het niet doet! Ik geniet ook steeds meer van mijn boekhandel. Fantastisch. Dat je zo'n mooie collectie mag tonen.’

Hoe kies je wat er in de winkel komt te staan?

‘Ik bekijk alles van tevoren in de uitgeverscatalogi, ga naar boekenbeurzen, in binnenen buitenland, gebruik mijn intuïtie. En natuurlijk heb ik mijn contactpersonen onder de uitgevers. Maar ik volg ze niet blindelings. Als een uitgever tegen me zegt: “Gelly, dit is een fantastisch boek” en ik lees het en vind het niks, nou, dan ben ik heel teleurgesteld, dan stuur ik het terug! Ik probeer om een bewuste selectie te maken uit het enorme aanbod dat er ligt. Mijn boekhandel moet een duidelijk gezicht hebben. Ik wil niet de hype van nu en de hype van morgen en de hype van gisteren. Gewoon een stabiel, duidelijk assortiment. Maar ook, bijvoorbeeld: als er een belangrijk kunstboek uitkomt, dan koop ik het in, al kost het 200 euro, omdat ik juist vind dat een klant dat hier moet kunnen vinden. Dat is ook je verantwoordelijkheid. Op een gegeven moment ken je je klanten, mensen komen terug. Soms vragen ze: “Weet je nog wat voor me?” Of ze zeggen: “Ik ga op vakantie, wil je een boek voor me uitzoeken?” Of: “Wat vind je hiervan?” Soms koop ik een boek in met een bepaalde klant in gedachten. Of ik mail even als iets binnenkomt: “O, ik heb zo'n leuk boek voor je gezien!”’

Er komt een nieuwe klant de winkel binnen die er nog nooit is geweest, niet eens weet wat er staat. Wat doe je?

‘Ik laat hem vooral kijken. Er is gisteravond

[p. 7]

een mevrouw geweest, ze was hier voor het eerst, ze keek rond en zegt: “Ik kan het niet vinden.” Ik zei: “Dat is jammer. Soms heb je van die dagen. Maar misschien kan ik je helpen? Ik weet een fantastisch boek, het is net verschenen. Wil je het zien?” Nou, wat gebeurde er toen? Het werd een ontzettend leuk gesprek, ze was gewoon heel moe, en ze was een beetje dwarrelig in d'r hoofd, ze had een eigen galerie gehad, die had ze net verkocht, dus had ze zin in iets leuks maar ze kon het niet vinden...We hebben een half uur gepraat en ik heb er een klant bij.’

Wat was het boek?

‘Het nieuwste van Jacques Kruithof: Het slotfeest.’

Hoe kom je daarop? Je kijkt naar zo iemand...

‘Mensenkennis. Vakgevoel. En luisteren naar wat de klanten zeggen. Maar ook met rust laten. Ze moeten het zelf allemaal ontdekken. Ik zeg altijd: “Het is een reis. Ga maar lekker op reis, door die boeken. Dat moet je zelf voelen, dat kan ik niet voor je doen.” Toen ik voor anderen werkte, heb ik het ook op die manier aangepakt. Anders had ik het niet kunnen volhouden.’

Zijn de lezers van nu anders dan de lezers van twintig jaar terug, toen je met Athena's begon?

‘Ze zijn haastiger. Alles is sneller. Ik wil niet zeggen oppervlakkiger, maar het moet allemaal nu, en niet meer volgende week, want dan hebben we allang weer wat anders. Dat is het verschil. Alles moet binnen een dag. Als een boek in de krant staat gerecenseerd, dan wil iedereen het nu hebben en niet over een week.

Maar ja, ze blijven komen. Ook naar de verschillende lezingen die we hier organiseren. Toen ik in '82 begon, werd dat nog niet zo heel veel gedaan. Ik vond het leuk en vooral ook zinnig om een schrijver uit te nodigen, om te laten interviewen en voor te lezen. Altijd die twee ingrediënten. Het signeren, oké, natuurlijk, voor je brood, maar voor mij is het inhoudelijke altijd het belangrijkste aspect. Niet alleen heel bekende schrijvers, hoor, ook mensen die totaal nog niet bekend zijn. Het allereerste optreden van Anna Enquist was hier,



en van Carl Friedman. Ik lees dat en ik denk: Jezus! Wat prachtig! En dan nodig ik ze uit. Ook al komen er maar tien mensen luisteren, het interesseert me werkelijk niets. Vorige week hebben we hier Mijn wadden van Gerrit Jan Zwier gepresenteerd, daarvoor hadden we Maarten van Rossem, die had ik uitgenodigd voor de studenten geschiedenis. Steeds iets anders. Wat ik ook altijd erg leuk vind is ieder jaar in januari een poëzieontbijt organiseren. De deuren gaan om zeven uur open. Als men komt ligt er een lekker warm broodje klaar en staat er thee en koffie, het is dan nog donker buiten, soms ligt er een beetje sneeuw. Prachtig. Om acht uur precies beginnen we. Er is altijd een gast aan tafel, degene die het nieuwjaarsgeschenk heeft geschreven. Carl Friedman en Anna Enquist hebben ooit een nieuwjaarsgedicht voor Athena's geschreven. Maar ook Arthur Japin. Die had nog nooit poëzie geschreven, maar ik heb hem toch gevraagd, want ik vind zijn taal zo poëtisch. En dat heeft hij gedaan. De gast wordt dus geïnterviewd en daarna is er gelegenheid voor het publiek om een lievelingsgedicht of eigen gedicht voor te dragen. Om tien uur is iedereen weer weg en dan gaan wij eens even rustig beginnen met de dag.’

Wat is voor jou het grootste voordeel van het zelfstandig blijven?

‘De vrijheid voor eigen beslissingen. Het is een keuze, klein blijven, en gelukkig heb ik die keuze. Als je groot bent, dan ben je alleen maar met organisatie bezig in plaats van boekhandelaar te zijn. Het gaat mij erom dat de klant tevreden is met dat wat hij van mij koopt. En het is ook belangrijk om die diversiteit aan te kunnen bieden. Ik heb een geweldig tevreden gevoel als ik een mooi boek heb ingekocht en iemand zegt: “Wat fantastisch dat ik dit bij u kan vinden.”

[p. 8]

Dan straal ik! Als consument moet je ook goed kijken waar je je boodschappen doet, want straks eten we allemaal uit de Allerhande van Albert Heijn. We lopen straks allemaal in dezelfde jas, we lezen allemaal dezelfde boeken, en we raken allemaal net zo vlak en vergrijsd. Geschiedenis, muziek, daar weten we straks allemaal niets meer van, want de keuze wordt ons ook niet meer aangeboden. Ook al zou de consument daar behoefte aan hebben, hij kan het niet eens meer kopen. Dat is toch verdrietig? En daar zijn wij verantwoordelijk voor. Iemand vroeg me laatst: “Waar zijn jullie klassieken?” Want vroeger had je een complete kast met klassieken staan. P.C. Hooft, Huygens, noem maar op. Nou, dat hoef je niet meer in je kast te zetten, want het wordt nauwelijks meer verkocht. Ik zou graag de klassiekers compleet neerzetten, zodat het publiek daar kennis van kan nemen, maar financieel is dat niet mogelijk.’

Wat betekent Athena's voor een stad als Groningen?

‘Dat weet ik niet, kan ik niet beoordelen. Ik ben er ook niet zo mee bezig. Ik doe gewoon de dingen die ik leuk vind. Als ik ermee ophou, dan is het voorbij. Er is vorig jaar een boekje verschenen, kijk, hier heb ik het: De nachtmerrie van Steiner: over snuffelaars, snelle kopers, en toevallige struiners. Geert Mak en Felix Rottenberg schreven het in opdracht van de Nederlandse Boekverkopersbond. Ze hebben een reis door Nederland gemaakt en een aantal boekhandels bezocht, onder andere deze. Ik lees voor: “Athena's in Groningen, in de Oude Kijk in 't Jatstraat, beschouwen we als een genootschap. Het is de diepste boekwinkel die we ooit zagen. Met achterin onder een door glas overdekte voormalige binnenplaats een grote tafel waaromheen literaire ontbijten en andere bijeenkomsten plaatsvinden. De eigenares Mevrouw Talsma slaagt op zeer persoonlijke wijzen, ook door regelmatig gestuurde brieven aan Athena's bezoekers, klanten aan zich te binden alsof ze verre familie zijn. Oftewel lid van een genootschap van erudiete lezers. We troffen daar klanten die er uren rondhangen.” Volgens mij is dat ook meteen het antwoord op je vraag. Mensen komen hier om de collectie, en omdat ze de sfeer prettig vinden. Het is eigenlijk heel eenvoudig.’