Literatuur. Jaargang 21

[p. 37]

Ik ben een goede jongen Rap als uitlaatklep en modeverschijnsel

Rap begon op straat: in The Bronx in New York. Marginale jongerencultuur met subversieve teksten. Rap was al snel ook in Nederland populair. Maar wat bleef er over van de oorspronkelijke straatcultuur? Is rap louter commercie of is het ook nog van de straat. Jürgen Leckie, die de Amsterdamse rap-scene onderzocht, praat met Kiddo Cee en Ali B.

Jürgen Leckie

I said a hip hop the hippie the hippie
to the hip hip hop, a you dont stop
the rock it to the bang bang boogie say up jumped the boogie
to the rhythm of the boogie, the beat

Toen bovenstaande raptekst van Sugar Hill Gang in 1979 de wereld overging, betekende dat het begin van een nieuwe jongerensubcultuur: hiphop. Het betoverde ook Nederlandse tieners en al snel was ook hier het hiphophek van de dam. Van breakdancen op het Leidseplein, het spuiten van graffiti en het rappen (verbaal ritmisch rijmen) op de toen nog minimale drumcomputerbeats tot nu: een gevestigde cultuur die diep is doorgedrongen in onze samenleving. De commercie weet er raad mee, de media smullen ervan en andere creatieve cultuurvormen hebben het innig omarmd. Rap is overal. Maar ligt de essentie van rap, het belangrijkste element van hiphop, dat begon als uitlaatklep van arme Amerikaanse jongeren, ook bij ons nog op straat? Twee Nederlandse rappers vertellen over hun teksten en wat hen bezighoudt.

Waar ik woon

Rapper Chander Peroti oftewel Kiddo Cee (1975) groeide op in de Amsterdamse Bijlmermeer. Sinds zijn vijftiende is hij serieus met rap bezig en heeft hij de droom om met rapmuziek zijn brood te verdienen. Na veel optredens in buurthuizen en op lokale Amsterdamse podia komt voor Kiddo Cee in 2002 een doorbraak. Zijn nummer Waar ik Woon doet stof opwaaien en bezorgt de rapper een hoop media-aandacht. In het nummer ventileert hij ongenuanceerd zijn visie op zijn woonplaats, de Bijlmer:

Niemand geeft een fuck om z'n buren of de buurt waar ik woon
Dus het is niet echt schoon waar ik woon
Bankstellen, wasmachines en oude telefoons
Tv toestellen en poepluiers groeien in de boom
Zelfs de autochtonen zijn zo waar ik woon
Trekken ook socia^*, associaal to the bone
De Jerry Springer show live op straat waar ik woon.
Een nacht zonder sirene van po-po is raar waar ik woon
Daar waar ik woon gaan er veel mensen dood elke dag
Het RIAGG lacht zich dood waar ik woon
Ze maken mad dough^** aan de spanning waar ik woon
El AL boeing maakt een noodlanding waar ik woon
Zien m'n flat aan voor een landingsbaan waar ik woon
Zelfs Sinterklaas slaat het graag over waar ik woon

Wanneer vertegenwoordigers van Stadsdeel Amsterdam Zuid-Oost Waar ik woon horen, krijgt Kiddo Cee de vraag het nummer niet langer uit te voeren. Men is namelijk druk bezig om de naam van de Bijlmer op te vijzelen en Kiddo's woorden dragen daar geenszins aan bij. Maar juist in die periode gaat het, mede dankzij Waar ik woon, goed met de carrière van Kiddo Cee. Hij behaalt een finaleplaats bij de Grote Prijs van Nederland en voor een uitverkocht Paradiso steelt hij de show, met achter zich een groot videoscherm waarop hij beelden van zijn buurt toont.

‘Zij vonden dat ik te veel de negatieve kanten van de Bijlmer belicht, terwijl ik Waar ik woon juist als een ode aan de Bijlmer zie. Voor mij hoeft een ode niet per se positief te zijn. Je hoeft niet alles rooskleurig te brengen, je moet gewoon de waarheid brengen. Liefde maakt blind, als je eenmaal van iets houdt accepteer je ook de negatieve dingen. Ik schilder een plaatje van wat ik heb gezien en meegemaakt en als jij het niet herkent, nou lucky for you

* hebben een uitkering

** verdienen veel geld

[p. 38]

dan. En tuurlijk, met al die verbouwingen wordt de Bijlmer wel mooier, maar het betekent niet dat de mensen veranderen. Als mensen nou eenmaal gewend zijn om dingen gewoon uit het raam te gooien, zullen ze dat ook in die nieuwbouwwoningen doen.’

In tegenstelling tot veel andere Nederlandse mc's [mc = master of ceremony/mic controller = rapper], beperkt Kiddo Cee zich in zijn lyrics niet tot de Nederlandse of Engelse taal. Zowel de inhoud als de taal van zijn raps weerspiegelen zijn multiculturele omgeving. ‘Als je je erin verdiept is rap een verrijking van de taal. We mixen Surinaams met Antilliaans, met Marokkaans, Turks en plat Amsterdams. Er worden dus vanzelf nieuwe woorden aan de taal toegevoegd. Of woorden die al bestaan krijgen een andere betekenis. Als wij zeggen “moeilijk” denkt de doorsnee Piet “het is niet makkelijk”, maar met “moeilijk” bedoelen wij dope, goed, strak. En strak is dan niet nietlosjes, het is goed. Vaak worden onze woorden ook overgenomen in bijvoorbeeld reclames. Wij zeggen bijvoorbeeld “phat” [goed, mooi], zij maken er “vet” van. En als we je phat vinden, gaat het niet om kilo's, we geven je juist een compliment.

Dat rap aanzet tot creatief omgaan met taal bewijst een bezoekje aan populaire Nederlandse internetfora over hiphop. Op www.theboombap.nl en www.hiphopinjesmoel.nl laten bezoekers hun eigen spitsvondige rapteksten achter. Omdat de stem en de beat ontbreken beoordeelt men elkaar hier puur op woord-, zin- en rijm-constructies. In wezen kan men hier spreken van gedichten. Kiddo Cee over de scheidslijn tussen rap en poezie: ‘Veel jongeren denken dat gedichten soft zijn. Vroeger associeerde ik gedichten ook met dromerige figuren. Maar 2Pac was ook een dichter, hij schreef zelfs hele gedichtenbundels. Als je gedichten leest ontdek je ook hedendaagse rijmpatronen d ie je terugvindt in hiphop. Dat is niet soft, dat is creatief. En net als hiphop touchen gedichten ook verschillende topics. Inhoudelijk kunnen ze soms heel diep gaan. Sommige van mijn teksten ontstaan eigenlijk als gedichten. Bijvoorbeeld het nummer Dat ding was in eerste instantie een in opdracht van Radio 3 geschreven gedicht over liefde waarin het woord liefde niet mocht voorkomen. Daar heb ik later een beat onder gezet en ik had een rapnummer. In feite zijn al mijn teksten bladzijden uit mijn persoonlijke bio. Ik laat ze rijmen zodat het een beter verhaal wordt.’

Wanneer is een raptekst goed? Los van de rijm- en uitspraaktechniek (flow) worden rappers vaak beoordeeld op de inhoud van hun teksten. Teksten die niet bewust onzinnig of grappig zijn, moeten ergens over te gaan. Er moet een boodschap in zitten. Ook Kiddo Cee, die bij velen bekend staat als een typische old skool rapper, denkt er zo over: ‘Die nieuwe gasten rappen om het rappen, zo van kijk eens hoe mooi ik woordjes aan elkaar kan plakken. Natuurlijk maakt een goede flow het prettiger om naar te luisteren, maar ik ben opgegroeid met rap waarvan je iets kon leren of die je iets gaf om over na te denken. Het heeft ook te maken met je leeftijd en je buurt. Als jij opgroeit in Wassenaar of Lutjebroek maak je toch andere dingen mee. Je krijgt dan niet zo snel te maken met vooroordelen of discriminatie. Vanzelf zijn je teksten dan luchtiger.’

Lotion in the motion

Allesbehalve luchtig zijn de teksten van rapper Ali Bouali, oftewel Ali B (1982). Deze in Amsterdam-Oost opgegroeide rapper geniet momenteel landelijk grote bekendheid, onder meer door zijn hits Waar gaat dit heen en Leven van de straat. In 2002 stond ook hij in de finale van de Grote Prijs van Nederland. Sindsdien verschijnt Ali B veel in de media, treedt hij veel op, begeleidt hij rap-workshops en is hij druk bezig met opnames van zijn debuutalbum dat binnenkort uitkomt. Ali B valt op als rapper vanwege zijn afkomst. Na Raymzter, bekend van het nummer Kutmarokkanen, is Ali B de tweede Marokkaanse rapper die flink gewaardeerd wordt binnen en buiten de hiphopscene. Maar het zijn vooral zijn maatschappij-kritische teksten die aandacht trekken.

Ali B vertelt dat hij in aanraking kwam met Nederlandstalige rap dank zij het nummer Moordenaar van rapper Def P van de Osdorp Posse, destijds in 1991 de eerste rapgroep die succesvol in haar ‘moerstaal’ rapte. Hoewel voor veel rapfans duidelijk was dat Moordenaar een parodie was op Amerikaanse gangstarap (‘luister trut, met je rimpelkut, Def P zit hier en ik ben blut. Dus geef je geld of ik gebruik geweld, toen kwam de controle aange- sneld’) zagen velen het nummer als misplaatste stoerdoenerij. Ali B hierover: ‘Hoe kun je satire brengen op een entertainende manier? Ik vergelijk raps altijd met films. We houden allemaal van films zoals Seven, met zo'n psycho killer in de hoofdrol. We vinden hem eigenlijk een held omdat hij zo slim psycho is. In het echt zou je zo iemand natuurlijk nooit respecteren. In mijn eigen raps neem ik je ook mee in een film. Ik zeg bijvoorbeeld “ik ben lotion in the motion [zie er goed uit], maar psycho als Hannibal, hou niet van kinderen, plaats een bom onder

[p. 39]

Kiddo-Cee

Prenatal”. Dat zou ik natuurlijk nooit doen, maar ik speel gewoon de psycho! Het refrein gaat van “Wanneer ik op je schiet zeg ik neem 't me niet kwalijk, de maatschappij verklaarde me gevaarlijk. Zodra ik kill, ja dan ben ik echt een vakman, ik hoef geen microfoon, geef mij een shotgun”. Het is leuk om mensen mee te nemen in die fictie.’

Vol vuur vertelt Ali B verder over zijn debuutalbum. ‘Het zijn vooral reacties op dingen die me overkomen in het dagelijks leven. Eén nummer gaat over mensen die me bekritiseren, terwijl ze zelf niks bereiken. Die gasten spuien hun gal op internetfora vanachter hun computer-schermpje, terwijl ik in een uitverkocht Ahoy in het voor-programma van Marco Borsato aan het chillen ben. Een ander nummer gaat over mijn ex-vriendin, echt zo'n huppelkut. Ik zeg bijvoorbeeld: “Sorry lieve schat, maar ik moet je nu verlaten. Ik vind het best wel jammer, ik kon altijd met je praten. We waren met z'n tweeën, zo verenigd als de Staten, maar achterom mijn rug zat je te flirten met mijn maten.” Dat nummer komt op voor de mannen omdat ze altijd worden aangevallen in songteksten. Ik heb ook een nummer genaamd Helemaal leip over mensen die helemaal de pan uit zijn geflipt. Ik ken best veel van dat soort gevallen. Zo rap ik over een jongen wiens vader zo'n geile motherfucker is die naar de hoeren gaat. Z'n moeder komt daar achter en wil vervolgens scheiden. Die vader wordt gek van de fout die hij heeft gemaakt. De boodschap die ik wil overbrengen is: probeer jezelf te blijven ook al maak je dingen mee die enorme impact hebben op je leven.’

Geef de mensen hoop

Het negatieve beeld over Marokkaanse jongeren komt ook aan bod in de raps van Ali B. Hij wil de stem zijn van de Marokkaanse jongeren die het wél goed doen, maar de dupe zijn van wat anderen hebben gedaan. In het nummer geweigerd.nl rapt hij bijvoorbeeld hoe hij als ‘gezellige Marokkaan’ de discotheek niet inkomt: ‘Even lekker stap-

Wat is dat ding dat vaak leidt tot verkering, verhouding, verloving
of zelfs een trouwring, een kind of een uitbreiding van 'n gezin,
nauw verwant met bewondering of verering
Wat is dat ding dat 'n vrouw zich laat voelen als 'n koningin en 'n kill^* als een king
Dat ding waar men 't meest over zingt, waar men 't meest op drinkt, dat ding maakt blind
Dat ding waarvan men zegt dat God 't heeft uitgevonden, zelfs z'n zoon heeft gezonden
om ons te safen van onze zonden
Wat is dat ding dat men kan scheiden van sex
Maar dat leidt tot niets als men het scheidt van respect
Dat ding dat veel mensen alleen hebben voor geld, slechts hebben voor zichzelf
Wat vaak leidt tot geweld
Supporters voelen 't voor hun held op 't veld; voor sommigen is 't hemels
Voor sommigen is 't 'n hell
Dat ding dat groupie-chicks voelen voor hun idol
Dat ding dat junkies voelen voor heroïne en coke
Dat ding dat ik voel voot muziek, m'n familie en kliek, rhymes en beats, chieng-meids^** en weed
Dat ding is soms tragisch, vaak uniek, soms maakt 't je tranga, vaak maakt 't je weak
Soms brengt 't vreugde, vaak ook verdriet, omdat 't nergens op rijmt zeg ik 't woord niet

* jongen, man

** (kleine) meisjes

[p. 40]

Ali B

pen had voor hem geen zin, was de reden waarom hij ook altijd buiten hing, lekker chillen met z'n maties [vrienden], hij deed z'n ding, ging niet naar een discotheek, want hij kwam er niet in’. ‘Zie je die portieren met die kogelvrije vesten en die serieuze blikken en je hoeft ze niet te testen. Ik ben een goede jongen, wil voor iedereen het beste, maar toch ben ik de dupe omdat anderen het verpesten. Ik vraag me zelf af of ik eruit zie als een slechte, ben gekomen om te dansen, niet gekomen om te vechten. Maar toch word ik geweigerd ook al is het onrechtvaardig, durf te wedden als ze me konden, dan vonden ze me aardig.’ Het opvijzelen van de reputatie van Marokkaanse jongeren ziet de rapper vooral als taak van de media: ‘Er is een veel grotere groep Marokkaanse jongeren die wel goed bezig is, alleen daar wordt de loep niet op gelegd. Ik zou zeggen leg niet de loep op deze jongeren, maar leg een normale lens op ze. Laat de juiste verhouding zien. Geef de mensen hoop, laat ze denken: o, zijn het er maar zo weinig die slecht bezig zijn? Alles draait om beeldvorming en vooroordelen.’

Ali B vertelt vol passie over boeken die hem boeien: Stupid White Men van de Amerikaan Michael Moore dat volgens Ali B corruptie in de V.S. aan het licht brengt, hoe bijvoorbeeld Bush op frauduleuze wijze president werd en hoe de media manipuleren. En Regeren vanuit het duister van Jim Marrs, dat vertelt wat er nog verder achter de schermen gebeurt. Enthousiast haalt hij het te voorschijn. De allereerste zin vergelijkt Ali B met een punchline (een verbale klap uitdelen, typisch element van zogenaamde battle rhymes in hiphop): ‘Wees gewaarschuwd. Als u volkomen gelukkig en tevreden bent met de manier waarop u tegen de mensheid, religie, geschiedenis en de wereld aankijkt, lees dan niet verder.’

Vindt hij dat ook in Nederland de berichtgeving tekortschiet? ‘Jazeker. Vooral bij het Midden-Oostenconflict is de berichtgeving eenzijdig. Bijna niemand die de nadruk legt op hoe het Palestijnse volk ongelofelijk wordt onderdrukt en hoe zijn rechten worden geschonden. Iedereen praat over massavernietigingswapens, maar niemand zegt iets over de massavernietigingswapens van Israël. En ik weet hoe dat komt. Ik heb van journalisten gehoord dat veel Nederlandse massamedia in handen zijn van joodse mensen en die zijn pro-Israel. Met de globalisatie krijg je te maken met wat er in andere landen gebeurt. Het zijn de multinationals, de Rockefellers, die een grote vinger in de pap hebben. Ik weet dat dit allemaal vaag klinkt, mensen zullen wel denken waar heeft hij het nou weer over. Maar als ze eens wisten, je wordt er zo machteloos van. Als je het eenmaal weet, zie je het ook gebeuren.’

Het zijn onderwerpen die de rapper erg bezighouden. Maar teksten schrijft hij er niet over, sommige issues zijn volgens hem te moeilijk, ze verdienen een hele tekst waarin hij er gedetailleerd op ingaat, wil het goed overkomen. ‘Misschien doe ik dat nog weleens’, zegt Ali.

Iedereen rapt maar wat

Over de toekomst van rapmuziek in Nederland maken Kiddo Cee en Ali B zich wel eens zorgen. Het gaat goed, maar het lot ligt in de handen van rappers zelf. Volgens Ali B moeten Nederlandse rappers meer samenwerken om rap hier volwassen te maken: ‘Er zijn nu veel te veel tegenwerkingen. Het is verdeeld. Iedereen denkt volgens mij dat de taart te klein is om te delen. En dat gaat ten koste van de hiphopscene in Nederland. Zolang de rappers verdeeld blijven, blijven de fans, de platforms, ook verdeeld en zo blijft rap klein.’ En Kiddo Cee zegt: ‘Ik hoop niet dat rap de kant op gaat van rock-'n-roll. De rappers die nog origineel zijn komen maar moeilijk op de markt en dat is echt zonde. Dan heb je zo iemand als Eminem die wel origineel probeert te zijn en hij komt ermee weg. Over tien jaar hoor je dan misschien “de beste rapper ooit was Eminem”, net als de lof die Elvis kreeg in rock-'n-roll. Ik vrees dat het die kant opgaat. Ik zie rap naar beneden zakken, het dut in.’

Ergens op straat in de New Yorkse achterstandswijk The Bronx klonken eens de eerste raps. Rap werd het lied van de straat, ook in Nederland. Maar is rap nog van de straat? Ali B: ‘Veel jongeren die op straat zijn luisteren heel veel naar rap. Rap vertelt nog altijd wat er op hun straat gebeurt.’ Kiddo Cee: ‘In Nederland heb ik daar een zwaar hoofd in. Iedereen rapt maar wat, weinigen hebben echt iets te melden, ik vind de straat er niet in terug. Slechts bij enkelen en die hoor je niet op de radio en zie je niet op tv. Het is sneu, maar de straat is nu ondervertegenwoordigd in rap.’