Literatuur. Jaargang 20

[p. 23]

Februarizon Paul Claes

Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open
het straatgebeuren komt uit witte verten lopen
arbeiders bouwen met aluinen handen aan
een huis van trappen en piano's zonder raam.

De populieren werpen met een schools gebaar
nijgend een bal vol vogelstemmen naar elkaar
en héél hoog schildert een onzichtbare machine
helblauwe bloemen op helblauwe mousseline.

De zon speelt aan mijn voeten als een ernstig kind.
Ik draag het donzen masker van de lentewind.

Claude Monet, Route à Louveciennes, neige fondant, soleil couchant, 1869-1870

Rijmrecepten

februarizon paul rodenko (1950)
Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open
het straatgebeuren zeilt uit witte verten aan
arbeiders bouwen met aluinen handen aan
een raamloos huis van trappen en piano's.
De populieren werpen met een schoolse nijging
elkaar een bal vol vogelstemmen toe
en héél hoog schildert een onzichtbaar vliegtuig
helblauwe bloemen op helblauwe zijde.

De zon speelt aan mijn voeten als een ernstig kind.
Ik draag het donzen masker van
de eerste lentewind.

(1)	Wie vrije verzen wil berijmen, moet rekening houden met het metrum. ‘Februarizon’ van Paul Rodenko is het eerste experimentele gedicht dat ik ooit las. Ik vond het toen (1960) heel nieuw klinken. Nu valt me vooral de traditionele jambische maat op: vier van de tien verzen zijn alexandrijnen, vier andere pentameters, de laatste drie verzen vormen samen zeven jamben. Als we bij het berijmen het metrum regulariseren, ligt de alexandrijn voor de hand.
(2)	Wie vrije verzen wil berijmen, kan gebruik maken van de bestaande rijmen. Het gedicht geeft één rijm cadeau: kind - lentewind. Als je het weinigzeggende ‘eerste’ schrapt, krijgje twee alexandrijnen: De zon speelt aan mijn voeten als een ernstig kind. Ik draag het donzen masker van de lentewind. Die verzen suggereren voor de rest van het gedicht een gepaard rijm.
(3)	Wie vrije verzen wil berijmen, kan uitgaan van bestaande verseindes. Vers 1 kan als alexandrijn blijven staan: Weer gaat de wereld als een meisjeskamer open Ik sla het rijmwoordenboek van Jaap Bakker open op... open. Het rijm ‘lopen’ is het meest aantrekkelijke. het straatgebeuren komt uit witte verten lopen
(4)	Wie wil rijmen, kan ook halfrijmen gebruiken. Vers 3 is weer een alexandrijn. Ik zoek een rijm op ‘aan’ voor vers 4. Neen, een raamloos huis waar trappen en piano's staan klinkt wat onhandig. Dan maar liever een licht assonerend rijm: een huis van trappen en piano's zonder raam.
(5)	Wie geen passend rijm vindt op een bepaald woord, moet het woord zelf vervangen.

[p. 24]

	Vers 5 heeft het moeilijk rijmende ‘nijging’ (dreiging, stijging?) en ook ‘toe’ in vers 6 geeft weinig mogelijkheden (ik verwerp het mooie ‘froufrou’: te ver van het origineel). Er moet dus een heel nieuw rijmpaar komen. Als ik vers 6 herschrijf als werpen een bal vol vogelstemmen naar elkaar, kan vers 5 worden: De populieren nijgend met een schools gebaar. Maar nog mooier is met een beeldend enjambement te schrijven: De populieren werpen met een schools gebaar nijgend een bal vol vogelstemmen naar elkaar
(6)	Een woord zonder rijm kan door een synoniem vervangen worden. Het woord vliegtuig heeft geen rijm. Als ik hier een ouderwetse vliegmachine uit 195O zet, vind ik in vers 8 misschien een soort zijde op -ine. Het geluk is met de rijmers: lustrine, popeline en mousseline zijn zijden stoffen. Mousseline is de mooiste. en héél hoog schildert een onzichtbare vliegmachine helblauwe bloemen op helblauwe mousseline.
(7)	Een berijming kan het origineel poëtischer maken. Er staat jambisch een lettergreep te veel in ‘onzichtbare’. Moet ik ‘onzichtb're’ schrijven? Neen, als ik gewoon ‘machine’ schrijf, klinkt dat suggestiever dan ‘vliegmachine’ of ‘vliegtuig’: en héél hoog schildert een onzichtbare machine

Misschien had Rodenko zijn gedicht beter van meet af aan berijmd?