Literatuur. Jaargang 20

[p. 11]

Het literaire leven op de voet gevolgd

Letterkundig Museum documenteert de ontwikkeling van het schrijverschap

Hoe ziet het leven van een literair auteur er vandaag de dag uit? Het Letterkundig Museum volgt veertig schrijversloopbanen, die één ding gemeen hebben: ze begonnen allemaal in 1999. Nu, vier jaar na hun debuut, worden ze opnieuw geïnterviewd. Zes van hen zijn binnenkort te zien in de televisiedocumentaire Schrijver van beroep.

sasja koetsier

In het laatste jaar van de twintigste eeuw debuteerden in Nederland en België 43 schrijvers met literair werk bij één van de gevestigde uitgeverijen. Allemaal werden ze door het Letterkundig Museum benaderd om deel te nemen aan het project Debutanten 1999. Volgens de werkwijze die de Britse documentairemaker Michael Apted gebruikte in zijn serie 7Up (en recent in Married in America), worden de schrijvers vanaf hun debuut met een vast interval - in dit geval vier jaar - geïnterviewd over hun leven en werk.

Net als in de documentaires van Apted gaat het over dromen, ambities, succes en teleurstelling. En met een beetje geluk wordt iets zichtbaar van de factoren die daar een rol bij spelen. Projectleider Jessica Swinkels: ‘Tijdens de opnamen in 1999 maakten de debutanten nog niet echt deel uit van het literaire bedrijf Daarom hebben we in dat eerste deel ook uitgevers en critici aan het woord gelaten. Inmiddels is de “boekenwereld” volop aanwezig in het leven van de schrijvers. Een opvallend verschijnsel is bijvoorbeeld, dat vier van de zes auteurs van uitgever zijn gewisseld, of van plan zijn dat te gaan doen.’

De documentaire, die in februari bij de NPS (Het uur van de Wolf) wordt uitgezonden, maakt deel uit van een groter project. Met in totaal veertig schrijvers (drie van de benaderde auteurs wilden niet meedoen) wordt elke vier jaar een interview gehouden, dat op video wordt vastgelegd. De banden vormen samen een beeldarchief van een lichting schrijvers. De interviews die voor dit archief bedoeld zijn, worden op dit moment opgenomen.

‘Ik denk dat het project interessanter wordt naarmate het langer loopt,’ zegt Jessica Swinkels. ‘De eerste keer stond het debuut centraal. Nu kun je daarop terugblikken: Zijn de verwachtingen uitgekomen? Wat is de invloed van recensies? Hoe ga je verder na een succesvol of na een onopgemerkt debuut? Het is nu ook makkelijker om vooruit te kijken: Welke kant gaat het op? Zijn er veranderingen in stijl, thema's, genre? Sommige schrijvers leven nu van de pen, anderen schrijven alleen in de avonduren, of zijn er intussen mee gestopt.’

Behalve een portret van ‘het schrijverschap’ in veertig facetten, levert de collectie beeldmateriaal mogelijk ooit nog iets anders op: de unieke documentatie van de geboorte van een nieuwe Grote Schrijver. Want, zo wordt in de projectbeschrijving gemijmerd: ‘stel dat er een Reve, Mulisch, Hermans of Haasse onder de debutanten zit?’ Maar ook zonder P.C. Hooftprijswinnaars biedt de ontwikkeling van de veertig schrijvers interessant studiemateriaal. Lukt het bijvoorbeeld om, niet een debutantenpool die voor ruim veertig procent uit vrouwen bestaat, de mannelijke hegemonie in de toekomstige literaire canon te doorbreken?

Geen schrijver al kan ik schrijven

Ayatollah. Musa is één van de zes debutanten die in het eerste deel van de televisiedocumentaire werd geportretteerd. In het vervolgdeel willen de documentairemakers schetsen hoe zijn leven er nu uitziet. De filmploeg ontmoet hem in café Bazar, in het centrum van zijn woonplaats Rotterdam. Hij arriveert er met zijn longboard (een groot skateboard) onder de arm. ‘Het is mijn vervoermiddel.’ De filmers hebben al met hem afgesproken dat ze een paar shots van hem willen maken, terwijl hij er de stad mee doorkruist.

Voor Musa, die al op zijn negentiende debuteerde met de dichtbundel Taj Mahal was zijn entree in het literaire leven geen onverdeeld genoegen. ‘In het begin was het wel leuk, al die publiciteit, maar het wereldje van schrijvers waarin ik terechtkwam, stond me niet aan. ik had helemaal niet het gevoel dat ik daarbij wilde horen,’ vertelt hij. ‘ik heb me eruit teruggetrokken, alle optredens afgezegd, en twee jaar lang niets meer met literatuur te maken gehad. Ik ben bijvoorbeeld een jaar bezig geweest met het ontwerpen van een sandaal. Die is in een oplage van tweeduizend exemplaren over de hele wereld verkocht. Nou ja, uiteindelijk dacht ik toen: ik zie mezelf niet als schrijver, maar ik kan wel schrijven.’ Hij is nu op een veel bredere manier met tekst bezig, onder meer door teksten te schrijven voor een groep graffiti-kunstenaars. Momenteel werkt hij aan een boek over de hiphopcultuur in Nederland, en begin 2004 wordt een aantal skateboards geproduceerd met zijn gedichten erop. Musa heeft inmiddels ook weer voldoende gedichten om er een bundel van te maken, ‘maar ik ben niet echt op zoek naar publicatie’.

Op aanwijzingen van de filmploeg zal Musa even later zijn longboard soepel over

[p. 12]

Ayatollah Musa (links) krijgt aanwijzingen van de filmploeg

de Lijnbaan en de Coolsingel sturen. Later op de dag moet er een bezoekje worden gebracht aan enkele mensen van Bad Boys Inc., zijn graffitivrienden, en aan de schoenenwinkel die zijn sandalen heeft verkocht. Voor het plaatje zet Musa zijn eigen exemplaar in de etalage, omdat ze bij Sacha inmiddels zijn uitverkocht.

Schrijver van beroep?

Het relaas van Ayatollah Musa staat niet op zichzelf. Hoewel geen van de zes schrijvers die in de documentaire geportretteerd worden, met schrijven is gestopt, hebben drie van hen in de tussentijd geen nieuwe roman of bundel gepubliceerd. De roman die Rebecca Gomperts, naast haar hectische werk voor de abortusboot Aurora, wist te schrijven, werd door haar uitgever geweigerd. Lisa de Rooij publiceert binnenkort een nieuw verhaal. Net als Musa, hield ook zij een gevoel van teleurstelling over aan de kennismaldng met de literaire wereld. Van de zes uit de documentaireserie zijn Erwin Mortier (debuutroman: Marcel) en Pauline Slot (Zuiderkruis) bijzonder succesvol gebleken. Beiden hebben in de tussenliggende jaren alweer meerdere nieuwe titels gepubliceerd. Van de dichteres Hagar Peeters verschijnt deze maand een nieuwe bundel gedichten. Ze heeft in de afgelopen jaren een stevige plaats verworven in het podiumcircuit, zodat ook zij zich met recht een ‘beroeps’ kan noemen.

De verhouding fifty-fifty komt terug in de totale groep van veertig debutanten uit 1999: van hen heeft ook ongeveer de helft opnieuw gepubliceerd. ‘Er is onderzoek gedaan naar de schrijversloopbanen van proza-auteurs die debuteerden tussen 1960 en 1965,’ vertelt Jessica Swinkels. ‘Volgens de onderzoeker, Frank de Glas, had driekwart van hen in een periode van ruim dertig jaar opnieuw gepubliceerd. Voor een kwart bleef het dus bij dat ene boek, en nog eens een kwart publiceerde in die dertig jaar ten hoogste vier prozatitels. De tijd zal leren of onze groep schrijvers het beter doet, of niet.’

Over de keuze van het jaar 1999 zijn de makers alvast niet ontevreden. ‘We hebben lang getwijfeld of we het project zouden starten in 1999 of in 2000, het begin van een nieuwe eeuw,’ zegt regisseur Jan Louter. ‘De keuze voor 1999 heeft heel goed uitgepakt: dat jaar heeft, in tegenstelling tot het jaar 2000, een aantal veelbelovende debutanten opgeleverd.’

Behalve Mortier, Slot en Peeters zijn dat bijvoorbeeld Yves Pétry, Dimitri Verhulst en Rashid Novaire. Hun debuut werd enthousiast ontvangen en alledrie hebben ze intussen opnieuw gepubliceerd. Swinkels: ‘Het aantal van ruim veertig debutanten in een jaar was al veel hoger dan ik had verwacht. Ik ben benieuwd hoeveel er uiteindelijk zullen blijven. De groep debutanten uit 1999 was zeer uiteenlopend en ik hoop dat we die diversiteit in het project behouden. Zodat we een breed beeld kunnen geven van de ontwikkeling van het schrijverschap.’

het archief van debutanten 1999 bevindt zich in het letterkundig museum in den haag. verwachte uitzenddatum van de documentaire schrijver van beroep: 20 februari (o.v.)