Literatuur. Jaargang 20

‘Mensen willen wat van je. Altijd’ Nieuwe directeur Literair Produktiefonds wil zijn geestelijke vrijheid behouden

Sinds 1 september bevindt neerlandicus, criticus en schrijver Henk Pröpper (1958) zich volop in de schijnwerpers als nieuwe directeur van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds. Zesenhalf jaar bevond hij zich meer in de luwte. Hij verbleef in Parijs waar hij, na anderhalf jaar adjunct-directeur te zijn geweest, vijf jaar lang directeur was van het Institut Néerlandais. Bij het Produktiefonds volgde hij Rudi Wester op, die op haar beurt naar Parijs vertrok om ‘het in’ te gaan leiden.

marja pruis

Over zijn Parijse tijd wil hij graag praten, over wat hij in Amsterdam gaat doen iets minder. Toen in juni de naam van de nieuwe directeur van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds bekend werd, liet die zich verleiden tot een globale intentieverklaring. ‘Pröpper wil een diepere dimensie geven aan de Nederlandse literatuur in het buitenland door ook minder bekende auteurs, poëzie en oudere werken onder de aandacht te brengen’, zo viel in een klein krantenbericht te lezen. ‘Ik kreeg onmiddellijk op m'n donder van Rudi,’ vertelt Henk Pröpper lachend, inmiddels zetelend op zijn nieuwe werkplek, met uitzicht op de Universiteitsbibliotheek en de komende en gaande trams op het Koningsplein. ‘Want dat ambieerde zij natuurlijk óók. De minder bekende en minder commerciële auteurs.’

In tegenstelling tot de meeste veertigers met hoog-culturele functies, is Henk Pröpper niet bepaald dikker geworden met de jaren. ‘Ik merk dat ik mezelf in een bepaalde fase in Parijs toch licht gesloopt heb.’ Hij vertelt dat een deel van zijn elan voortkwam uit het verlangen écht met kunst bezig te zijn. Zoals hij zich ook écht in kwesties wilde verdiepen en écht een rol wilde spelen tussen Frankrijk en Nederland. Zo heeft hij van meet af aan zijn cultureel ambassadeursschap opgevat. Bij zijn werkzaamheden voor het Institut Néerlandais kon hij naar eigen zeggen profiteren van de opener houding van Frankrijk jegens andere landen en culturen. In de jaren negentig waren de betrekkingen tussen Frankrijk en Nederland danig bekoeld ten gevolge van de verschillende visies op het indammen van de drugsproblematiek. Een goede aanleiding voor het Institut Néerlandais om juist over alle hete hangijzers discussies te initiëren; behalve over drugs werden er symposia en colloquia georganiseerd over euthanasie, werkloosheid en integratie.

Pröpper: ‘Aan beide kanten wilde ik beweging tot stand brengen. Anderzijds heb ik me ingezet voor cultuur met een grote C. Disciplines zoals grafische vormgeving, architectuur, design en oude muziek heeft

[p. 9]

het Institut Néerlandais neergezet op een manier die beantwoordde aan de vraag vanuit de Franse samenleving. Tentoonstellingen waren daardoor zo succesvol, dat ze doorreisden naar Spanje, Canada en de Verenigde Staten.’

Hoe heb je dat met literatuur gedaan?

Pröpper: ‘ik wilde niet alleen maar van die literaire avonden waarop een Nederlandse auteur een stukje komt voorlezen, omdat hij net toevallig een vertaling uit had of iets dergelijks, ik ben het thematischer gaan aanpakken, waardoor ik ook Franse auteurs kon presenteren, ik heb bijvoorbeeld over kolonisatie en dekolonisatie een aantal conferenties georganiseerd, waarbij ik historici, cineasten en schrijvers uitnodigde, uit Algerije, Marokko, Frankrijk en Nederland. Daarnaast heb ik veel met poëzie gedaan.’

Omdat je zelf een liefhebber bent van poëzie?

Pröpper: ‘Ook. Maar ook omdat er in Frankrijk behoefte is aan dat soort avonden. Ik ben begonnen poëzieavonden te organiseren met een Chileense dichter die ik in Parijs ontmoette. We hebben “de verdwaalde dichters van Parijs” voor het voetlicht gebracht, een programma met vluchtelingen. Daarnaast heb ik me heel erg ingespannen voor de Nederlandse poëzie, samen met Erik Lindner. Nederlandse dichters lieten we naast Franse dichters optreden. Dit leverde een heel interessante confrontatie van stijlen op. Alle dichters die de afgelopen vijf jaar in het instituut zijn geweest, zijn inmiddels, inclusief vertaling, in een bloemlezing uitgegeven.’

Lees het land

Een van de eerste dingen die Pröpper te doen staat in zijn nieuwe functie, is het concipiëren van een beleidsplan. Het vorige dateert van vier jaar geleden. Het Kunstenplan van staatssecretaris Medy van der Laan vormt daarbij een richtlijn, al wordt hierin alleen in algemene zin over de verschillende fondsen gesproken. Van overheidszijde wordt de nadruk gelegd op beheer, doelmatigheid en efficiency.

Pröpper: ‘Wij hebben het geluk dat voor een deel de effecten van ons werk goed zichtbaar zijn in de hoeveelheid publicaties en vertalingen. Er is een duidelijke groei waarneembaar. Maar andere zaken zijn moeilijker meetbaar. Bijvoorbeeld: Wat is de waarde van die vertalingen? Wat wil je daarmee?’

Het Literair Productie- en Vertalingenfonds werd in 1991 opgericht met als doel interesse in het buitenland te kweken voor Nederlandstalige literatuur. Het doet dat onder meer door ten behoeve van de buitenlandse markt tweejaarlijks een Engelstalige nieuwsbrief samen te stellen, waarin een selectie van ‘10 Books’ wordt gepresenteerd met behulp van recensies en korte auteursbiografietjes. Daarnaast is een uitgebreid netwerk gecreëerd van uitgeverijen en critici in diverse landen, worden er speciale manifestaties georganiseerd - het meest recent in St. Petersburg - en wordt er fiks gelobbyd op internationale boekenbeurzen. Dit alles opdat zo veel mogelijk Nederlandse en Vlaamse auteurs in vertaling nieuwe lezers vinden. Of gaat het daar niet om?

Pröpper: ‘Het is ongelooflijk wat dit fonds binnen betrekkelijk korte tijd voor elkaar heeft gekregen. Ik heb de lijsten gezien van de vertalingen, en die zijn echt indrukwekkend, ik constateer dat er behoefte is aan meer concentratie. Toen ik hier binnenkwam introduceerde ik bij wijze van slogan: “Lees het land’. Daarmee bedoel ik: ga uit van de landen waar je heen gaat. Lees dat land, ken die literatuur. Ga uit van de uitgeversactiviteit daar. Kijk welk soort boeken daar belangrijk wordt gevonden, welke ook door de kritiek als zodanig worden ontvangen. Je kunt wel vanuit hier een selectie maken van boeken waar je wat mee wilt, maar uiteindelijk moet je die keuze toch bepalen aan de hand van een analyse van taalgebieden. Dat vereist een specifiek netwerk. Al is het, zeg ik nogmaals, heel goed gegaan tot nog toe. Maar ik vind ook dat als je een fonds hebt dat door de overheid wordt betaald, je iets moet doen wat verder strekt dan het helpen van uitgevers en auteurs.’

Je bedoelt een nationaal belang dienen?

Pröpper: ‘Je hoeft niet direct aan Holland-promotie te doen, maar je kunt wel laten zien dat Nederland een heel rijk cultuurland is. En auteurs in dat verband presenteren. Tot nog toe is veel met beurzen gewerkt. Maar waarom zou je niet ook aansluiting zoeken bij een heel ander soort

Henk Pröpper. Foto: Guus Dubbelman

manifestaties? Als er ergens bijvoorbeeld een belangrijk debat wordt gevoerd over culturele diversiteit, zou je daarvoor ook twee of drie belangrijke Nederlandse schrijvers kunnen interesseren. Sommigen vinden het leuk om zich uit te spreken over dat soort thema's. Waarom zou je die niet eens naar een heel ander soort podia sturen? Bijvoorbeeld naar Documenta in Venetië. Het is goed voor hun naam en het zegt iets over Nederland als land dat zich met de grote thema's van deze tijd wil bemoeien. Als je een netwerk van uitgevers kunt opbouwen, kun je dat ook met intellectuelen doen en auteurs daarmee grotere autoriteit geven.’

Ook voor de Nederlandse klassiekers wil Pröpper graag de voedingsbodem in het buitenland verder gaan verkennen. ‘De Delta-reeks peeft een goede dwarsdoorsnede van de belangrijke Nederlandse literaire werken vanaf de Middeleeuwen. Daar zou best uit geput kunnen worden voor een buitenlandse markt, ik weet bijvoorbeeld dat er belangstelling is voor Couperus. Die is ook al in een aantal landen vertaald. En een Franse uitgeverij wil Hermans gaan uitbrengen.’

In feite geldt hetzelfde voor die zogenaamde ‘kleine’ auteurs, al is Pröpper bij

[p. 10]

voorbaat alert op hun bestaan. ‘Met auteurs die het grote publiek niet kent, loop je risico's, maar uiteindelijk vormen zij wel de voedingsbodem voor de ontwikkeling van de literatuur. Auteurs die heel goed verkopen, zitten vaak in een bepaalde dimensie van de literatuur. Met behulp van subsidies kan een rijk literair klimaat worden behouden. Als de overheid als subsidiërende instantie wil terugtreden, moet je dus goed bedenken hoe je toch een dynamiek bewerkstelligt die ervoor zorgt dat er steeds een verrijking is van de literatuur, en van cultuur in het algemeen.’

Loftrompet

Kritische stemmen beweren dat al die in het Frans vertaalde Nederlandse literatuur helemaal niet wordt gelezen.

Pröpper: ‘Ik weet het niet zo goed. Wel weet ik dat de Nederlandse literatuur in Frankrijk niet op die manier is doorgedrongen zoals in Duitsland. Maar hoe dat komt? In Duitsland worden verreweg de meeste Nederlandse auteurs vertaald, en ze gaan daar ook verreweg het meeste heen voor lezingen en tournees. Er heerst in Duitsland een rijk literair klimaat. Ook in de kranten krijgen Nederlandse auteurs veel aandacht. Hierbij vergeleken stalt de belangstelling in Frankrijk schril af. Omdat Nederland eregast was op de Salon du Livre afgelopen jaar, is er wel versneld aandacht gekomen voor Nederlandse literatuur. En hoe dat op den duur doorwerkt...Er zijn zoveel factoren die een rol spelen, en vaak heb je die niet in de hand. Het is niet te voorspellen ook. Zoals bijvoorbeeld Reich-Ranicki toentertijd de loftrompet over Nooteboom stak...Dat blijkt een belangrijk keerpunt te zijn geweest in de waarderingsgeschiedenis van het werk van Nooteboom en de hele Nederlandse literatuur in Duitsland. Een criticus kan wat dat betreft een essentiële rol spelen. In het algemeen heeft dit fonds de Nederlandse literatuur zeker glans gegeven. Ook door de organisatie van zo'n speciale stand op de Salon du Livre. In die zin kún je wat betekenen. De vraag is alleen: hoe houd je dat vast? Het belangrijkste is iedere keer een spil in dat netwerk zien te zijn.’

Is Engeland een te veroveren gebied?

Pröpper: ‘Ik weet van mijn voorgangster dat de Angelsaksische wereld weerbarstiger is. Die stelt zich minder makkelijk open voor buitenlandse literatuur. De vraag is natuurlijk: hoe moet je naar de wereld kijken? Je moet niet een beetje landjepik gaan spelen, zo van: landje erbij, nog een landje erbij. Je moet er een idee over hebben. Wat wil je en waarom? China staat al langer op het “verlanglijstje” van het Fonds en dat begrijp ik heel goed. In China wordt ontzettend veel gelezen. En het is nog relatief onontsloten. In 2000 heeft het Fonds werk gemaakt van Japan, dat ook sterk literatuur-minded is.’

In deze tijd van bezuiniging en effectmeting wil Pröpper ervoor waken dat de internationale en culturele dimensie uit het oog wordt verloren. Toetsing is weliswaar essentieel, maar Pröpper zou graag een overheid zien die een visie ontwikkelt op het internationale gezicht van Nederland.

Pröpper: ‘In principe heeft Nederland ongelooflijk veel te bieden, cultureel gezien staan wij absoluut op wereldniveau. Ik heb daaruit rijk kunnen putten in Parijs. Het is dan ook onzin om van Nederland een soort provincie te maken. Het is typisch Nederlands om altijd maar te denken dat je hier weg moet. Voor buitenlandse kunstenaars moet het ook interessant zijn om naar Nederland te komen. Je moet importeren op een doordachte manier. Op die manier kun je het culturele klimaat van voedsel blijven voorzien, en discussies op een hoger plan trekken. Met dat gezever over Nederlandse identiteit moet het maar eens afgelopen zijn. Het is wel goed om naar je eigen ziel te staren, maar op zeker moment ben je daarmee klaar. Fransen en Duitsers weten heel goed wat de Nederlandse identiteit is. In hun ogen is Nederland een heel rijk cultuurland dat een tijdlang zelfs de wereld heeft bepaald. Nog steeds op allerlei gebieden is Nederland hoogstaand, bijvoorbeeld op het gebied van vormgeving, architectuur, fotografie en dans. Verder beschouwen Fransen en Duitsers ons als een sociaal laboratorium, waar alle pijnlijke kwesties openlijk worden bediscussieerd, en waarvoor vormen worden bedacht opdat mensen in vrijheid beslissingen kunnen nemen. De regelgeving voor de allermoeilijkste kwesties komt bijna altijd in eerste instantie uit Nederland. Dat weten ze in het buitenland! Waarom zou je dan zo moeizaam naar jezelf gaan zitten staren?’

Volgend voorjaar verschijnt Parijs dagboek van Henk Pröpper over zijn periode bij het Institut Néerlandais. Het zal zijn zesde boek worden, na de roman Het zwaard van de krab (1991), de essaybundels Intiem slagveld (1993) en Waterlanders (1995), en publicaties over Pavese en Bassani. Schrijven is essentieel en zal dat blijven. Net als lezen. ‘Al kan ik het niet anders meer dan met een potlood in mijn hand. Het vreemde is wel dat ik nu al merk een meer neutrale blik te hebben.’

Hij hoopt het werk iets meer op afstand te kunnen houden dan in Parijs, ‘ik vind het belangrijk om hard en goed te werken. Maar je moet ook wel een soort geestelijke vrijheid behouden om dat te kunnen blijven doen. Ook over een wat langere tijd. In Parijs bleef ik maar in mijn hoofd bezig met strategieën. Het Fonds heeft buitengewoon toegewijde en deskundige mensen in dienst. Dat is inspirerend, en dat geeft ook die vrijheid.’

Je hebt nu opnieuw een baan waarbij je voortdurend zult worden aangesproken.

Pröpper: ‘Mensen willen wat van je. Altijd. In Parijs werd ik permanent benaderd door kunstenaars die iets wilden. Bij de wisseling van de wacht beproeven mensen opnieuw hun kansen. Nu zit ik hier ook nog eens pal naast de dorpspomp (café De Zwart aan het Spui, mp). We zullen zien hoe het gaat. Gedeeltelijk is het een kwestie van gelukzalige onverschilligheid. Tegelijkertijd moet je keuzes maken. Je kunt niet echt onverschillig zijn. Integendeel,je moet juist heel bevlogen zijn. Die combinatie wil ik proberen te installeren.’