Literatuur. Jaargang 20

[p. 54]

Om verder te lezen

Er is veel geschreven over wandelen, al dan niet met literaire bedoelingen. Een mooi overzicht geeft Esther Bakker in het alleszins lezenswaardige Ik loop rond Abcoude en neem mee. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Contact, 2003 (zie de recensie elders in dit nummer). Onno-Sven Tromp schreef over literaire wandelingen: ‘Schrijvers op de voet gevolgd. Literair wandelen in Nederland’. In: Literatuur 15(1999), p. 170-176, en geeft een overzicht over gepubliceerde literaire wandelingen op de website www.webhome. demon.nl/literairwandelen/.

Bij Pieterpad literair

Het Pieterpad is gedetailleerd beschreven in twee gidsjes die door de redactie vanzelfsprekend uitgebreid zijn geraadpleegd: Pieterpad: wandelroute van Pieterburen in Groningen naar de Sint Pietersberg bij Maastricht v.v (2 delen: traject 1: Pieterburen-Vorden v.v.; traject 2: Vorden-Pietersberg v.v.). 6e druk, Amsterdam: Nivon, 2002. Verschillende literaire pleisterplaatsen waren bekend bij de redactie, andere hebben we gevonden door speurwerk in diverse bronnen. Als eerste moet genoemd worden de onwaardeerlijke Querido's letterkundige reisgids van Nederland. Onder redactie van Willem van Toorn. 2e druk, Amsterdam: Em. Querido's Uitgeverij, 1983. Als één boek een (herziene) uitgave verdient, dan is het dit wel. Verder hebben we geraadpleegd: Het land der letteren. Nederland door schrijvers en dichters in kaart gebracht. Samenstelling Adriaan van Dis en Tilly Hermans. Meulenhoff: Amsterdam, 1982; LiteRom. Artikelen over literatuur vanaf 1900. Cd-rom, Den Haag, halfjaarlijkse updates; en www.dbnl. org (daar is sinds kort een atlas van de Nederlandse letteren beschikbaar, die het zoeken sterk vergemakkelijkt). Voor een verantwoording van de gebruikte teksten bij de afzonderlijke items, verwijzen we naar www.literatuuronline.nl. De teksten zijn geschreven door Johan Koppenol, Sasja Koetsier, Lisa Kuitert,Johan Oosterman, Hans Renders en Frank Willaert.

Bij Marja Pruis

Wiljan van den Akker, Dichter in het grensgebied. Over de poëzie van M. Nijhoff in de jaren dertig. Amsterdam: Bert Bakker, 1994. Arend Jan Bolhuis, Over De wandelaar van Martinus Nijhoff. Amsterdam: Wetenschappelijke Uitgeverij (Synthese), 1980.

Cola Debrot, ‘Ontmoetingen met M. Nijhoff’. In: Verzameld werk 5. Over literatuur (verzorgd door J.J. Oversteegen). Amsterdam: Meulenhoff, 1987, p. 164-178.

G.J. Dorleijn, Terug naar de auteur. Over M. Nijhoff. Baarn: De Prom/Bibliofiel, 1989. M. Nijhoff, Verzamelde gedichten. Tekstverzorging W.J. van den Akker en G.J. Dorleijn. Amsterdam: Bert Bakker, 1990.

Theun de Vries, Martinus Nijhoff. Wandelaar in de werkelijkheid. 's-Gravenhage: Bzztôh, 1980 (1e druk Mansarde Pers, 1946).

Bij W. van den Berg

Eva-Maria Hanebutt-Benz, Die Kunst des Lesens. Lesemöbel und Leseverhalten vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Frankfurt am Main, 1985.

Thomas Koebner, ‘Lektüre in freier Landschaft. Zur Theorie des Leseverhaltens im 18. Jahrhundert’. In: Leser und Lesen im 18. Jahrhundert. Heidelberg, 1977, p. 40-57.

Maria Lanckoronska en Arthur Rümann, Geschichte des deutschen Taschenbücher und Almanache aus der klassisch-romantischen Zeit. München, 1954.

Alberto Manguel, A History of Reading. London, 1996.

Bernhard Nowak, ‘Leser und Buch im Bild’. In: Bildende Kunst 1 (1969), p. 32-37.

Erich Schön, Der Verlust der Sinnlichkeit; oder die Verwandlungen des Lesers. Stuttgart, 1987.

Bij Johan Koppenol

Johan Koppenol, De schepping anno 1654. Oudere letterkunde en de verbeelding. Amsterdam, 2001.

Willemien B. de Vries, Wandeling en verhandeling. De ontwikkeling van het Nederlandse hofdicht in de zeventiende eeuw (1613-1710). Hilversum, 1998.

Jacob Westerbaen, Gedichten. Ed. Johan Koppenol. Amsterdam, 2001.

De citaten uit Ockenburgh zijn ontleend aan Jacob Westerbaen, Gedichten. 3dln. Den Haag, 1672.

Bij Bert Vanheste

Marco Daane en Wieneke 't Hoen, U schijnt de stad niet goed te kennen? Een literaire wandeling door het Antwerpen van Willem Elsschot. Amsterdam: Bas Lubberhuizen, 2002. Marco Daane en Dirk Leyman (samenst.), Gent, de dubbelzinnige. Amsterdam: Bas Lubberhuizen, 2000.

Patrick Lateur. Toscane. Een literaire ontdekkingsreis. Leuven: Davidsfonds, 2002.

Henk Pröpper, Giorgio Bassani's Ferrara, een universum. Amsterdam: Meulenhoff, 1998. Onno-Sven Tromp. ‘Schrijvers op de voet gevolgd. Literair wandelen in Nederland’. In: Literatuur 15 (1999), p. 170-176.

Maurits Verhoeff, Is u Amsterdammer? Ja, Goddank. Een literaire wandeling door het Amsterdam van Nescio. Amsterdam: Bas Lubberhuizen, 1997.

Bij Lisa Kuitert

Bertus Aafjes, Een voetreis naar Rome, 11e druk, geïll. door Michael Berkhemer; met een terugblik door Michel van der Plas. Amsterdam: Meulenhoff, 1974. Uitg. t.g.v. de zestigste verjaardag van de dichter.