Literatuur. Jaargang 20

[p. 33]

[Literair Pieterpad]

Kopland bij de Drentse A

5 Wie Drentse A zegt, zegt Kopland. Het ongerepte beekdal in Noord-Drente is het archetypische Koplandlandschap en door vele bundels stroomt de A. En wie de Drentse A én het werk van Rutger Kopland kent, weet eigenlijk niet meer hoe ze elkaar hebben veranderd: de gedichten en de rivier. Zie ik een gedicht, als ik naar het water kijk? Lees ik een landschap als ik ‘Morgens aan de rivier’ lees? Driemaal verscheen de A met naam en toenaam in de gedichten: in Koplands debuut Onder het vee (1966) staat ‘Gezicht op de Drentse A’, in Wie wat vindt heeft slecht gezocht (1972) staat ‘Gedicht over de Drentse A’, en in Dit uitzicht (1982) staat ‘Drentse A’, een vierdelige cyclus, met als laatste en meest uitgebeende gedicht: ‘Morgen aan de rivier,/ morgen waarin hij eindelijk/ niets meer zal zijn/ dan de rivier.‘ De dichter heeft de romantische werkelijkheid zozeer uitgebeend dat de A nadien in zijn poëzie niet meer genoemd wordt. En toch stroomt ze door, zelfs in Koplands laatste, Over het verlangen naar een sigaret (2001), als ik me niet vergis:

Je staat ergens, aan de oever van een beek,
om je heen een paradijselijk dal,
wallen met kleine eiken, uitbundig bloeiend gras,
en aan je voeten gaat het water,
oud, heel stil water - zo langzaam,
het is alsof het aarzelt, niet wil
dat het voorbij gaat.

Van Lennep in Zuidlaren

6 Jacob van Lennep liep in de zomer van 1823 samen met Dirk van Hogendorp door Nederland. Het was voor deze Leidse studenten hun Grand tour, niet naar verre streken, maar naar de minstens even onbekende uithoeken van hun eigen land. Van Lenneps reis is prachtig uitgegeven door Geert Mak en Marita Mathijsen en heeft ruime aandacht gekregen. Meer dan eens kruisten de reisgenoten het toen natuurlijk nog onbestaande Pieterpad. Bijvoorbeeld in Garnwerd, Doetinchem, Hardenberg én hier, in Zuidlaren, waar de wandelaars op 28 juni aankwamen:

Het dorp zag er vanuit een prachtig bos van hoge eiken schitterend uit en onze verwachtingen werden niet bedrogen. Middenin het dorp is een open plein met een omtrek van twee à drie roeden, waar eiken omheen staan, wat een schilderachtig gezicht opleverdt. Van half acht tot half tien dronken wij koffie, en telden onze uitgaven op, omdat wij precies een maand onderweg waren.

J.J. Voskuil, foto: Klaas Koppe

Voskuil in Noord-Sleen

7 Maarten Koning, Voskuils alter ego, wandelde veel voor zijn genoegen, maar niet in Drente. Hier kwam hij voor volkskundig onderzoek: hoe dorsen de boeren, hoe zien de wanden van hun woningen er uit? En op een mooie dag in de zomer van 1979 bezocht Maarten, met alle mensen van zijn afdeling, de omgeving van Emmen



voor een personeelsuitje: fietsen in de omgeving van Emmen. Hij beleeft er de gelukkigste momenten uit zijn loopbaan:

De schaduwen werden langer. De zon verloor zijn warmte. Het land ademde een onwezenlijke rust. Ze reden door Noord-Sleen, waar zo kort na zessen niemand meer op straat was, en fietsten over een doodstille weg, met links en rechts bomen, tussen de weilanden in de richting van Emmen. Maarten had zich laten afzakken en reed met Ad een eind achter de anderen. ‘Het ging wel, hè?’ zei hij.
‘Ik geloof dat ze het wel aardig vonden.’

Van Hattum in Erm

8 ‘Hieronder volgen gedichtjes van v.H. te E.’ noteerde J. Buma, Hoofd der Openbare School te Oost-Knollendam boven zeventien gedichten die hij had gebloemleesd uit De vrije mensch. Achter v.H. gaat Jac. van Hattum schuil, die toen, in de vroege jaren twintig, nog onmiskenbaar tot de socialistische dichters behoorde. Van Hattum (1900-1981) was dichter en onderwijzer en vond van juli 1922 tot april 1924 zijn eerste baantje in Erm, vlakbij Sleen. ‘Eigenlijk was hij maar liever nooit onderwijzer geworden’ weet Th. Oegema van der Wal in zijn Van en over Jac. van Hattum. Alleen het vaste inkomen en de overvloedige vrije dagen bevielen hem, ‘hij telde de dagen vóór de vakanties - voor het uitleven van zijn dichterschap. “Ik meende,” zei Van Hattum bijna vijftig jaar later, “dat de dichtkunst belangrijk was. En ook dàt bleek een vergissing.”’ Jac. van Hattum was nog niet zo lang geleden een dichter die meetelde - in 1993 verscheen, prachtig uitgegeven, zijn Verzameld werk - maar lijkt inmiddels verslonden door de vergetelheid. En dat terwijl hij zulke mooie verzen schreef. ‘Vreemd aan het vandaag’, geschreven na herlezen van vroege verzen (zo weet Oegema van der Wal), is er zo een, en de tweede strofe, met zijn turf en schaapskooi, herinnert aan Erm in de jaren twintig. Dat kan niet anders:

Vreemd aan het vandaag- en toch geschreven
door dezelfde hand die ook dit schrijft,
lees ik de historie van een leven,
dat me even ver als 't heden blijft.

Turfrook speur ik van vergeten dorpen,
achter heggen vlaagt een tweegesprek;
in de winterschaapskooi blaten worpen,
hoop gaan stemmen in een vreemd vertrek.

vervolg op pagina 38