Literatuur. Jaargang 20

[p. 30]

Koos van Zomeren
Ik loop, dus ik ben

Sleur is het beste, een vaste route elke dag. En hij moet alleen zijn. De schrijver loopt om orde te scheppen, om een tekst in de steigers te zetten, om het ritme van de woorden te vinden. En soms is hij met vakantie, of is het te warm, of wandelt hij samen. Dan haakt de schrijver in hem af.

Iemand vraagt waarom ik zo weinig over planten schrijf en ik denk: ik schrijf helemaal niet weinig over planten, méér in ieder geval dan de meeste andere schrijvers. Bij mijn junivakanties houd ik bovendien uitdrukkelijk rekening met de bloei van voorjaarsgentiaan en witte muggenorchis. Het geel van aurikel kan in mijn herinnering de vorm van een intens verlangen aannemen.

Maar het is waar: je ziet in mijn landschappen eerder vogels vliegen of koeien grazen dan bloemen staan, ik heb beslist meer met dieren dan met planten, zeker als het op schrijven aankomt, en daar komt het uiteindelijk altijd op aan.

Op dit punt aangekomen besluit ik de vraag te accepteren. Voor de verdere behandeling ervan is het van belang te weten dat het gesprek waarin zij oorspronkelijk gesteld werd allang beëindigd is. Dit is de neerslag van de voortzetting bij mijzelf, terwijl ik buiten loop.

Ik denk: ik zie geen drama bij planten. Let wel, ik zeg niet dat er geen drama ís bij planten, er zijn mensen die er heel smakelijk over kunnen vertellen, maar ik zie het niet.

Ik denk: planten hebben geen bedoeling, planten nemen geen beslissingen. Planten, dat is het punt, beschikken niet over een eigen bewegingsapparaat. Ze groeien wel, ze bewegen wel, maar ze verplaatsen zich niet, althans niet buiten het toeval van de wind zoals die waait en het water zoals dat stroomt.

En nu al, in een oogwenk eigenlijk, onze gedachten komen met de snelheid van het licht (en met dezelfde snelheid verdwijnen ze gewoonlijk ook)...nu al mondt deze gedachtegang uit in een panorama met ontzaglijke bergkammen en wijdvertakte rivierdalen. Hoe het leven op aarde ooit het rijk van de wil heeft betreden, letterlijk: door zich in beweging te zetten. Waarheen, daarheen. De oerbeslissing. Zwemmen, lopen, vliegen - dit soort bewegen is beslissen.

Van beslissingen kom je op het bewustzijn, van het bewustzijn op het geheugen, van het geheugen op verwachtingen, van verwachtingen op drama, want dat ís drama: een beslissing die niet aan de verwachtingen voldoet, en als er eenmaal drama is, is er iets te schrijven -

Nee, dit beeld, dit panorama met bergkammen en rivierdalen, dit als uitzicht vermomde inzicht, is te statisch. Het verraadt dat ik een gedachte probeer te fixeren die inderdaad met de snelheid van het licht gepasseerd is, een voetstap in nat zand -

Juist dat vluchtige, die plotselinge opwinding, die koorts, die als een slechtvalk neersuizende begeerte...en aan de andere kant: wat zou schrijven anders kunnen zijn dan een poging om te fixeren -

Laten we het over mijn jonge hond hebben, ons speelkwartiertje op de gang, zijn dubieuze praktijken als doelverdediger. Gegooide ballen plukt hij uit de lucht, geschoten ballen laat hij allemaal door. In eerste instantie is dit een teleurstellende observatie.

Zijn reflexen zijn dik in orde en aan scherpte ontbreekt het hem ook niet - als hij een bal eenmaal heeft doorgelaten, gaat hij er met des te meer enthousiasme achteraan; hij is dol op zijn bal.

Dus we spelen op de gang. Ik sta klaar om te schieten en de hond drukt zich in de hoogste staat van paraatheid tegen de vloer. Hij kijkt naar mijn gezicht. Nu mij opvalt dat hij naar mijn gezicht kijkt, begint die teleurstellende observatie iets eigenaardigs te krijgen.

[p. 31]

Dit realiseer ik me niet op het moment zelf, maar ergens achteraf pas, als het toneel me zo'n beetje door het hoofd speelt. Hij is dol op zijn bal, de hond, maar als ik ga schieten vindt hij mijn gezicht interessanter. En voortaan zal ik me, steeds als ik een bal schiet, afvragen wat er dan wel op mijn gezicht gebeurt.

Verder is het wachten op een treffende zin om deze sequentie mee te besluiten en een gelegenheid om haar te publiceren-

Essentieel voor het zien, begrijpen en uiteindelijk verwoorden van dit soort sensaties is een trage, bijna landerige gemoedsgesteldheid. Ik had het zojuist over een neersuizende slechtvalk, maar dat is natuurlijk maar een paar tellen op een dag die verder vooral uit rondhangen bestaat -

Er zit een schrijver in mij. Hij fluistert me dingen in bij een spelletje patience, bij een aflevering van The Sopranos op Nederland 3 of bij Driebergen op de A12. Hij kan zich ook heel coöperatief opstellen als ik domweg achter mijn bureau ga zitten. Maar het meest mededeelzaam is hij toch als ik buiten loop.

Ik loop een uur of twee per dag, dat is wat de schrijver in mij nodig heeft, en regelmatig nog een uur of twee meer, dat is wat die jonge hond van mij erbij weet te smokkelen.

Hij weigert op mijn kamer te komen liggen als ik aan het werk ben. Hij heeft een hekel aan de schrijfmachine die ik gebruik en/of de opera's die ik draai en/of de sigaren die ik rook, of gewoon aan mijn kamer. Zijn afwezigheid hindert me. Onder mijn werk sudderen steeds deze twee vragen: waar is hij en wat doet hij daar?

Als ik ga kijken, verwacht hij dat hij wordt uitgelaten. Of misschien ben ik het zelf die verwacht dat hij dat verwacht. In ieder geval dreigt er zo iets dwangmatigs in het lopen binnen te sluipen. Het is nu maar net hoe de schrijver in mij dat oppakt -

Zónder kan ook. Toen mijn oude hond oud werd, heb ik veel alleen gelopen en ik geloof niet dat mijn productiviteit eronder geleden heeft. Maar als ik mag kiezen, doe mij dan maar mét. Een hond is concreet. Een hond houdt je een beetje bij de wereld. Een hond herinnert me aan het dierlijke element in wat we aan het doen zijn. Lopen is onze natuurlijke manier van voortbewegen.

Met lopen bedoel ik niet meer dan 5 km per uur.

Vroeger liep ik veel minder dan nu.

Vroeger bekommerde ik mij ook minder om de muziek in mijn werk -

Koos van Zomeren. Foto Klaas Koppe

Soms, als ik buiten loop, denk ik aan de borrels die op hetzelfde moment overal in Nederland gehouden worden, aan de contacten en de kansen en de stimulansen die ik mis, en dan ben ik volmaakt gelukkig, dan denk ik: maar ík loop tenminste buiten -

Het weer doet er weinig toe. Ikzelf ben een liefhebber van mistige ochtenden en besneeuwde nachten, een groot bewonderaar van vliegende storm en bittere kou, en een regenbuitje kan een verademing zijn, maar al het andere mag ook. Alleen bij overdreven hitte laat de schrijver in mij het afweten.

Het landschap doet er ook weinig toe. In Woerden was het de polder, in Arnhem is het het bos. In de polder de wisseling van luchten en het geluid van tureluur, in het bos de worteling van beuken, net of ze met olifantspoten

[p. 32]

in de grond staan, en het geluid van boomklever. Het gaat er maar om dat je een eind vooruit kunt zonder direct onder een auto te lopen.

Ideaal zou het zijn om nergens een snelweg te horen, nooit een moutainbiker tegen te komen, geen enkele zonsondergang beschadigd te zien worden door een heteluchtballon. Maar voor het ideale zijn wij niet in de wieg gelegd, met een zekere verstoring moet je kunnen leven, een zekere verstoring kan zelfs vaart geven aan je gedachtegangen.

Je moet de weg weten. Beslissingen over de route en de daarmee gemoeide tijd mogen nauwelijks aandacht vergen. Sleur met minimale variaties, dat is verreweg het beste.

Je moet alléén zijn (met de hond om te voorkomen dat het benauwend wordt). Ikzelf heb er geen bezwaar tegen dat er eens iemand meeloopt, zeker niet als zo iemand langdurig z'n mond kan houden, maar de schrijver in mij moet daar niets van hebben. Zelfs als het Iris is, zelfs als zij meters achter me gaat lopen, blijft hij zwijgen.

Je moet je niet moe maken, althans niet zo moe dat vermoeidheid de overhand krijgt. Ikzelf mag graag van tijd tot tijd een hele dag gaan lopen, maar dan haakt de schrijver in mij ongeveer halverwege af. Ik zelf mag ook graag bergwandelen, maar daar begínt de schrijver in mij niet eens aan. Hij verdraagt geen zweet, honger of dorst, en zere knieën verdraagt hij al helemaal niet.

Als we met vakantie gaan neem ik altijd een leeg notitieboekje mee, je kunt niet weten, en dat neem ik ook altijd leeg weer mee terug. De schrijver zat thuis -

Soms maak ik een wandeling om de indrukken te verwerken die ik tijdens de vorige wandeling heb opgedaan -

Soms denk ik dat het andersom is, dat ik niet loop om te kunnen schrijven, maar schrijf om te kunnen lopen -

Of ik vraag me met een lichte beklemming af: je kunt tot op hoge leeftijd blijven schrijven, maar kun je ook tot op hoge leeftijd blijven lopen?

Lopen dempt de onrust. Lopen schept orde. Lopen brengt je in een soort halfslaap. Je kunt je gedachten de vrije teugel laten, ze weten zelf wel waar ze moeten zijn - altijd bij de tekst die op dat moment bijna klaar is of net in de steigers wordt gezet.

Zinnen die nog geschreven moeten worden of zinnen die al geschreven zijn maar zich willen verbeteren - ze wentelen zich om en om, net zo lang tot alles op zijn plaats staat. Op een of andere manier voegen ze zich naar het ritme waarin je je beweegt. Achter de schrijfmachine is het meer de betekenis, bij het lopen meer de melodie, Ik hoor ze, mijn zinnen. Met mijn voeten geef ik de maat aan, op mijn vingers tel ik de woorden.

Het lopen vertelt me dat ergens nog drie lettergrepen moeten worden vervangen door twee. Het lopen beslist over de klank en kracht van bijvoeglijke naamwoorden. Het lopen heeft me ook van mijn angst voor bijzinnen verlost, en nog maar een komma, en nog maar een, als ze het niet meteen begrijpen, lezen ze het maar een keertje over - er is toch geen haast bij?

Voor nrc Handelsblad heb ik een tijdlang dagelijks een stukje van een kleine driehonderd woorden geschreven. Vast pandoer op literaire avonden: hoelang doet u nu over zo'n stukje? En dan zei ik: twintig minuten, en dat was waar!

Een stukje van deze lengte paste precies in vijf kwartier Hollandse Kade. Eerste zin, laatste zin, en meestal zit er dan nog wel een alinea tussen die haar draai niet kan vinden, maar vaak was ook dat al opgelost - in feite kwam ik met een kant en klaar stukje thuis, ik hoefde het alleen nog maar uit te tikken.

Mij zul je niet horen zeggen dat ik eigenlijk altijd werk. Ik zou nog liever zeggen dat ik eigenlijk nooit werk -

Schoenen, hemden, overhemden, broeken, truien, jassen, alles in de verwachting van eindeloze wandelingen en gedenkwaardige weersomstandigheden. De schrijver in mij wil er als een woudloper uitzien. En de P.C. Hooftprijswirmaar in de schrijver in mij zorgt nu en dan voor een net colbertje -

Zeker, er zijn schrijvers die fantastische resultaten behalen zonder ooit een voet buiten de deur te zetten. Misschien ijsberen zij. Maar ik sluit ook niet uit dat de combinatie tussen lopen en schrijven een volstrekt willekeurige is. Bij mij werkt het zo. Als ik dacht dat het bij een ander ook zo werkte, zou ik zeggen: blijf toch thuis, er zijn schrijvers zat in Nederland.

Dat lopen, dat schrijven, misschien zijn het alleen maar twee verschijningsvormen van een verslaving. Vreselijk. Zoals iedereen: verslaafd aan het verstrijken van de tijd -

Dinsdag over het Rozendaalse veld, gisteren door de bossen langs de Schelmseweg, vandaag naar Sonsbeek en via Zijpendaal en Moscowa weer terug. Verder was het een fluitje van een cent.