Literatuur. Jaargang 20

[p. 15]

‘Veel mensen uit het vak verklaren ons voor gek’
Uitgeverij Wagner & Van Santen geportretteerd

In Sliedrecht bevindt zich uitgeverij Wagner & Van Santen, een klein fonds dat inmiddels zes jaar aan de weg timmert. Er wordt vrijwel uitsluitend poëzie uitgegeven, voor het overgrote deel ook nog eens vertaalde poëzie, de marge binnen de marge dus. Ruim veertig prachtig vormgegeven titels zijn verschenen, de verkoop verloopt niet spectaculair. Toch houdt Richard van den Dool, een van de oprichters, de moed erin.

joris van casteren

‘Ik wilde heel graag poëzie uitgeven van vooral Engelse dichters die ik bewonder. Klassiekers als Anne Sexton, Edward Thomas, Sylvia Plath en W.B. Yeats, maar ook in Nederland nauwelijks bekende dichters als Weldon Kees, Mina Loy. Ik vond dat die dichters aandacht verdienden en vertaald moesten worden. Reguliere uitgeverijen zouden zich er niet zo gauw aan wagen, daarom besloten wij dat maar te gaan doen.’

De eerste titel, verschenen in 1997, was De ziel moet altijd op een kier van Emily Dickinson, een vertaling van Jan Eijkelboom, plaatsgenoot en vriend van de in Dordrecht woonachtige Van den Dool. ‘Ik had Jan Eijkelboom al eens gevraagd of we niet eens een heleboel goede, in Nederland onbekende Engelse dichters moesten gaan uitgeven, door hen te vertalen. Hij voelde er zeker voor maar net als bijna iedereen hadden wij het druk en dus schoven we het voor ons uit. Op een dag had Eijkelboom toch z'n vertaling gereed. Dat was het startschot. We begonnen en zouden wel zien waar het heen ging.’

Richard van den Dool betrok enkele goede vrienden van hem bij het avontuur, medeoprichtster Carolien van Santen en wat later Huib Fens. Eerste heeft naast haar werkzaamheden voor de uitgeverij een leidinggevende functie op een drukkerij en handelt vooral de praktische kant van het uitgeven af. Fens, een beeldhouwer, doet net als Van den Dool de redactie. Daarnaast is er sinds kort nog een parttime medewerkster voor redactie en correctie en springen er nogal eens vrienden bij om te helpen. Geen van de krachten wil meer ontvangen dan onkostenvergoedingen.

Zelf is Van den Dool, afgezien van zijn werk als schilder, een groot deel van zijn leven actief geweest als grafisch vormgever in het boekenvak. Hij verzorgde lang geleden veel boeken voor uitgeverijen als

[p. 16]

Het uitgeverswezen is harde business geworden. Weinig lol, weinig echte liefde voor het boekenvak en de literatuur, al die afschuwelijke marketing. Het lijkt wel of het veel uitgevers niet uitmaakt of ze Toyota's verkopen of gedichtenbundels.

Reflex en Kwadraat, vooral Nederlandse literatuur, literatuurstudies en gedichtenbundels, daarna ontwierp hij een keur aan museumcatalogi en boeken over schilderkunst. ‘Het in opdracht van anderen vormgeven ben ik na zo veel jaar helemaal zat,’ zegt hij. ‘Zo lang dezelfde soort boeken maken met ook altijd dezelfde stress, ik had er genoeg van. Bovendien kan ik nu, wat ontwerpen betreft, doen wat ik wil, zonder opdrachtgevers die beperkingen opleggen.’ Hij kwam veel in Londen en hield er de poëzieschappen nauwlettend in de gaten. ‘Ik ontdekte de prachtigste gedichten die vrijwel nooit vertaald bleken.’

Lievelings dichters

Wagner & Van Santen besloot zich nergens bij aan te sluiten. Niet bij het uitgeversverbond en niet bij het boekhandelarenverbond. ‘Ik weet niet eens hoe ze heten. Je hebt die vereniging met die lange naam. kvvb? Wij distribueren zelf. We zijn dus ook niet bij het Centraal Boekhuis aangesloten, we doen het ouderwets met pakjes. Inpakken in Sliedrecht op de paktafel met dozen en rolletjes plakband. We wilden ons niet aansluiten omdat het duur is, maar nog meer omdat het zelf verzenden iets heel aardigs heeft: je hebt goed contact met de boekhandel, je krijgt zelf de bestellingen binnen. En er zijn soms vleiende



opmerkingen. Wat mooi, stuur er nog maar twee, staat er dan op een fax. We hebben een vertegenwoordiger, Pieter van Duuren, die naast ons nog een stuk of tien wat kleinere uitgeverijen vertegenwoordigt. Met groot enthousiasme verkoopt hij in het voor- en najaar onze boeken. En gelukkig hebben de boekhandels veel vertrouwen in ons, ze kopen onze uitgaven bijna altijd ongezien in, zonder dummy's of vooraf gemaakte omslagen.’ Heel optimistisch besloot het fris opgerichte uitgeverijtje Eijkelbooms vertaling van Dickinson in een oplage van ruim duizend exemplaren uit te brengen. Van den Dool: ‘We dachten: dat zijn we vrij snel kwijt. Maar pas nu, zes jaar later, zijn we er bijna doorheen.’ Na Dickinson bracht Wagner & Van Santen enkele lievelingsdichters van Richard van den Dool uit. Eerst Edward Thomas, die prachtige natuurlyriek schreef, vervolgens Weldon Kees, de Amerikaanse dichter, schilder, jazzmuzikant, van wie hij ooit een motto las in een bundel van Ad Zuiderent. ‘Dat motto was zo prachtig dat ik Kees’ gedichten direct besteld heb.’ Over Kees en Thomas werd behoorlijk geschreven in de pers. ‘Totaal niet verkocht natuurlijk,’ zegt Van den Dool. ‘Er was wel een Kees-hype in Rotterdam. Een tijdschrift wijdde er ook

[p. 17]

een speciaal nummer aan. Het aantal daardoor meer verkochte exemplaren was nul. In Rotterdam verkoop je helaas weinig poëzie, ondanks enkele goede boekhandels, zoals v/h Van Gennep, en ondanks het jaarlijkse Poetry International Festival, ter gelegenheid waarvan we ieder jaar een bundel uitbrengen van een van de optredende dichters. Ongeveer de helft van onze verkoop gaat naar Amsterdam. Een paar boekhandels daar zijn onze grootste afnemers, die bestellen er standaard tien en bestellen dezelfde week soms nog bij. Verder hebben we een aantal trouwe afnemers van Groningen tot Maastricht, die ons complete fonds in voorraad houden.’

Na die eerste uitgaven werden de oplagen wat meer naar beneden bijgesteld. Van iets bekendere dichters drukt Wagner & Van Santen nu 650 exemplaren, van onbekendere vijfhonderd. ‘Gemiddeld verkopen we er ruim driehonderd,’ zegt Van den Dool. ‘Driehonderd raak je er altijd wel kwijt.’ Alleen heel soms lukt dat zelfs om onverklaarbare redenen niet. ‘Van Ledo Ivo, een belangrijke Braziliaanse dichter, prachtig vertaald door August Willemsen, verkochten we heel weinig. Terwijl we eerder van de eveneens in Nederland onbekende Portugese dichter Nuno Júdice, ook vertaald door Willemsen, vrij veel hadden verkocht.’

Het was liefde voor poëzie en het boek dat tot de oprichting van Wagner & Van Santen leidde. Veel had het ook te maken met de vercommercialisering die zich, volgens de uitgeverij, in dit vak steeds meer voordoet. Van den Dool: ‘Ook het uitgeverswezen is harde business geworden. Weinig lol, weinig echte liefde voor het boekenvak en de literatuur, al die afschuwelijke marketing. Het lijkt wel of het veel uitgevers niet uitmaakt of ze Toyota's verkopen of gedichtenbundels.’

Volgens Van den Dool is hun uitgeverij af en toe ook slachtoffer van het gewraakte uitgeverswezen. ‘Er was laatst een kans dat wij een goede debuutroman zouden krijgen. We dachten dat eenmaal te doen, om eens wat geld te verdienen. Een vriend van mij uit Oxford, belde op. Hij zei: probeer de rechten van deze briljante roman te krijgen, die beslist bij jullie moet verschijnen. In heel Engeland wordt er al over gespro-

Anne Sexton

ken en in veel Europese landen zijn de rechten al verkocht. We hebben het toen geprobeerd en hadden tot het laatste moment het hoogste bod. Op het moment dat het ging sluiten heeft een grote uitgeverij het bod verdrievoudigd! Zo gaat dat dus tegenwoordig.’

Met de gedichten van Czeslaw Milosz verliep het net zo. ‘De vertaler had al een selectie gemaakt. Het was bijna rond toen we bericht kregen dat alle rechten in handen waren gekomen van een collegauitgever. Hadden ze, misschien wel op de Frankfurter Buchmesse, waar wij nooit heengaan, die rechten weer verhandeld. Ja, zei de Engelse agente als excuus, ik begreep dat u een kleine academische uitgeverij bent, dus het leek mij beter deze dichter bij een grotere uitgeverij onder te brengen. Het is soms erg frustrerend als je steeds maar bezig bent prachtige poëzie uit te brengen met verlies of schamele winsten, gewoon omdat wij vinden dat die bundels er moeten komen, en de grote uitgeverijen gaan er mee vandoor wanneer het commercieel aantrekkelijk lijkt.’

Meer oorspronkelijk nederlands

Bij Wagner & Van Santen ontbreekt een prafdeling ten enen male. ‘We ontwikkelen geen enkele marketing-gedachte of ideeën over hoe we een bestseller kunnen maken. Ons voornemen is om poëzie te blijven uitgeven zonder concessies. We kunnen een keer een zijstap maken naar brieven of

[p. 18]

andere dingen, zoals de Lucretia-strips annex gedichten van Toine Moerbeek, maar in principe willen we alleen poëzie uit blijven geven. Misschien een beetje meer oorspronkelijk Nederlands. We hebben alleen twee kleine bundeltjes van L.F. Rosen en een bundel van Marijn Backer. Wel komt er binnenkort een bundel van Anton Ent uit, waarmee we heel blij zijn. We krijgen veel aangeboden. We worden niet bedolven maar er komt nogal eens een pakket binnen. We wijzen ook nogal wat af. We willen onze uitgaven zo zorgvuldig mogelijk blijven selecteren.’

Hardop rekent Van den Dool voor wat het kost om één van die prachtboeken op de hun kenmerkende bescheiden wijze uit te brengen. ‘Royalty's zijn vaak de grootste kostenpost. Het is stukken goedkoper als de dichter zelf de rechten heeft, bij overleden dichters heb je echter te maken met erven of agenten, die zijn vaak niet gemakkelijk. Van de verkoopprijs gaat zo'n zestig procent af aan boekbandelskorting, vertegenwoordiger, vertaalkosten, dan blijft er veertig procent over. Van dat gedeelte moeten we het boek produceren, de rechten kopen en het uiteindelijk verzenden. Als je een boek verzendt kan het meestal net door de bus en mag je er 2,25 euro op doen. Bestellen ze er twee, dan moet er een pakketzegel op van 5,50 euro. Waarom bestellen ze er niet drie, denk ik dan. Bij twee maken we verlies.’

Als het boek eenmaal klaar is en verstuurd, begint het grote wachten. ‘Meestal worden onze boeken goed besproken, hoewel soms een recensent meent zogenoemde vertalerskwaliteiten te moeten doen gelden door kritiek te uiten op de vertaling. Dat is ons een paar keer overkomen, gelukkig bleek in de meeste gevallen de kritiek onjuist te zijn. Wel verkoop je dan daardoor soms minder boeken. Maar zelfs als er lovend geschreven wordt betekent dat niet automatisch meer verkoop. ‘Neem de Stèles van Victor Segalen, vertaald door Maarten Elzinga. Daar schreef iemand een paginagroot, inhoudelijk zeer goed, lovend stuk over voorop de boekenbijlage van het nrc Handelsblad. Aantal extra verkopen de weken erna: nul. Niet één. Dat vind ik onbegrijpelijk.’

Op de tafel voor hem liggen de ruim veertig uitgaven, ietwat slordig opgestapeld. Richard van den Dool laat zijn hand langs de ruggen glijden. ‘Ik ben verschrikkelijk trots, dat snap je. Dit is de nieuwste, net uit, Roberto Juarroz, Verticale poëzie, een Argentijnse dichter die vermoedelijk niet veel mensen in Nederland kennen.’ Er zijn enkele stofomslagen bij, uit de klassiekers bungelt een leeslint. Wagner & Van Santen drukt de verzen het liefst op zo natuurlijk mogelijke papiersoorten. ‘Dat is niet alleen mooi, maar misschien gaan onze uitgaven dan ook een paar decennia langer mee dan de meeste boeken.’

Terugblikkend op de afgelopen zes jaar zegt Richard van den Dool: ‘Ik denk dat het avontuur wel geslaagd is. Als bedrijf natuurlijk niet. We draaien nog wat verlies. Alleen van Yeats is een tweede druk geweest. We moeten natuurlijk meer erbij hebben wat goed verkoopt. Maar iets als populaire bloemlezingen zou ik echt niet willen. Veel mensen uit het vak verklaren ons voor gek. Een in Nederland niet bekende dichter gebonden uitbrengen, ze snappen dat niet.’ Van den Dool beseft terdege dat ze de norm zo hoop kunnen leggen omdat hij en z'n compagnons ook nog andere inkomsten hebben. Ondanks dat vindt hij dat het niet te gek moet worden. ‘Er zijn grenzen. Het zou mooi zijn als we quitte zouden spelen. Wagner & Van Santen is geen amateur-uitgeverijtje maar een serieuze aangelegenheid. We willen een kwaliteitsfonds neerzetten.’ Mocht Wagner & Van Santen ooit, om welke reden dan ook, een succes-story worden, dan zullen ze zich nooit over laten nemen, bezweert Van den Dool.