Literatuur. Jaargang 20

[p. 12]

Onderzoek: de Nederlandse letteren in de boekhandel

Hoe is het gesteld met de Nederlandse boekhandel? En vooral: hoe komt de Nederlandse letterkunde er vanaf? In maart kondigde de Literatuur-redactie een kwaliteitsonderzoek aan. In de daaropvolgende maanden bezochten we enkele tientallen boekwinkels: een eerste steekproef.

sasja koetsier

Vorige zomer trokken Geert Mak en Felix Rottenberg door het oosten van het land om de toestand van de boekhandel in kaart te brengen. Hun relaas begint als volgt:

De tocht begon op een vroege donderdagmorgen in augustus. ‘Wat was ook alweer die nachtmerrie van George Steiner?’, vroeg een van de twee reizigers aan zijn metgezel. ‘O ja, dat je over een halve eeuw in een stad loopt en dat je iemand aanschiet en fluistert: waar is hier een boekhandelaar? Die je vervolgens door een wirwar van achterafstraatjes loodst en meewarig op een klein tandje wijst: daar op de hoek, daar woont nog een boekhandelaar’.

Dit angstwekkende toekomstvisioen laat het eindpunt zien van een ontwikkeling waarbij boekhandels onder druk van stijgende vastgoedprijzen en slinkende klandizie de zaak sluiten, of hun brede assortiment versmallen tot een beperkt aanbod van snelverkopende titels. Het werpt de vraag op, in hoeverre de speciale functie van een boekhandel in een markteconomie door de overheid moet worden beschermd. Is een boek een cultuurgoed of een economisch product? Moet een boekhandel niet meer als een culturele instelling dan als commercieel bedrijf worden behandeld?

De Belgische boekenbranche heeft flink geleden onder de afschaffing van de vaste boekenprijs in 1984. Het literaire tijdschrift Gierik, dat ons voorging in de boekhandelstest, telde bij de laatste ronde in 2002 nog maar dertig zelfstandige boekhandels. Ter vergelijking: in Nederland zijn dat er altijd nog zo'n driehonderd. Inmiddels heeft de Belgische regering nieuwe wetgeving in voorbereiding. In Nederland wacht een wetsvoorstel om de vaste boekenprijs te behouden op een advies van de Raad van State.

De reis van Mak en Rottenberg gaf vooral een hoopgevende blik op wat de initiatiefrijke boekhandelaar als antwoord op het Steiner-doemscenario nog allemaal vermag. Maar daar waren de bewuste boekhandels dan ook op geselecteerd door de voorzitter van de Nederlandse Boekverkopersbond Arie Doeser.

Tijdens de verrassingsbezoeken die Literatuur in de maanden maart en april aflegde, werden de bezochte plaatsen en boekhandels vaak door het toeval ingegeven, wat een compleet noch representatief beeld van Nederland oplevert. Het oosten en zuiden van het land zijn bij deze steekproef bijvoorbeeld slecht vertegenwoordigd. Een uitstekende boekhandel als Athena's in Groningen is in onze steekproef overgeslagen, maar in ruil daarvoor lieten we ons in Deventer verrassen door de goed gesorteerde en mooi ingerichte winkel van Praamstra.

De criteria

Aanwezige titels Romans en verhalen Allas, De generaal met de zes vingers - Boon, De Kapellekensbaan - Claus, Het verdriet van België - Couperus, Eline Vere - Haasse, Oeroeg - Hemmerechts, Een jaar als (g)een ander - Hermans, Nooit meer slapen - Van der Jagt, Gstaad - Kuik, De patriot - Mortier Marcel (of Sluitertijd) - Multatuli, Max Havelaar - Reve, Nader tot u - Roosenboom, Publieke Werken - Vestdijk, De koperen tuin - Van den Vos Reynaerde - De Wispelaere, Het verkoolde alfabet Poëzie Van Alphen, Kleine Gedigten voor Kinderen - Brassinga, Verschiet - Gerhardt, Verzamelde gedichten - Nijhoff, Verzamelde gedichten - Oosterhof, Wij zagen ons in een kleine groep mensen veranderen - Tentije, Wat het licht doet - Vasalis, De oude kustlijn - Van Vliet, Gigantische dagen Non-fictie Büch, De Goethe-industrie - Korsten, Lessen in literatuur - Mathijsen, De gemaskerde eeuw - Middag, Vrolijk als een vergelijking - Prick, Van Deyssel-biografie (deel I en II) - Westerman, De graanrepubliek En verder Service: is het personeel deskundig, behulpzaam en aardig? - Hoe groot is het assortiment literaire tijdschriften (en is Literatuur verkrijgbaar)? - Inrichting: bijv. kasthoogte, aanduiding, verlichting, loop-, sta- en zitruimte? - Is er betrokkenheid bij het organiseren van eigenzinnige literaire activiteiten? - Beoordelen volgens de categorieën goed, voldoende, slecht en neutraal, plus een korte beschrijving van de goede en minder goede kanten van de winkel

De boekhandels worden in ons onderzoek op twee manieren beoordeeld. In de eerste plaats aan de hand van een lijstje met dertig titels van recente en minder recente (maar nog leverbare) uitgaven van Nederlandse literatuur. De hierbij behaalde score is bepalend voor de toekenning van sterren. In de tweede plaats kijken we bij het bezoek aan de winkel natuurlijk naar de inrichting van de winkel, de indeling van de boeken, de service van het winkelpersoneel, het assortiment aan literaire tijdschriften en de betrokkenheid bij literaire

[p. 13]

De sterren

***

Amsterdam, Athenaeum Boekhandel 4 titels ontbreken

Eén nadeel slechts: de zaak is te klein. Je kunt er niet zitten en steeds botsen mensen tegen je op.

Groningen, Boekhandel Scholtens-Wristers 4 titels ontbreken

Prettig interieur met veel afgescheiden hoekjes, dat geeft een intieme sfeer.

Haarlem, Athenaeum Boekhandel 5 titels ontbreken

Ruime, lichte winkel, geen zitjes, geen koffie, eigenlijk geen mogelijkheid een boek op een tafel in te kijken. Boeken zijn vaak moeilijk te vinden.

Leeuwarden, De Tille 5 titels ontbreken Hele mooie winkel, je kunt er ook nog een kop koffie uit een automaat halen en even rustig zitten.

Rotterdam, Donner 5 titels ontbreken Boekhandel die pretendeert de grootste van Nederland te zijn is goed gesorteerd. Maar eigenlijk verwacht je hier alles: waarom maar één titel van Couperus, maar één titel van Vestdijk?

**

Amstelveen, Venstra Boekhandel 10 titels ontbreken

Momenteel nog gehuisvest in een veel te klein pand, maar binnenkort driemaal zo groot: we komen dan zeker opnieuw kijken! Amsterdam, Scheltema 7 titels ontbreken

Een prima zaak, alleen: te groot. De literair geïnteresseerde lezer raakt buiten adem als hij op zoek is naar (bijvoorbeeld) een grensgeval tussen fictie en non-fictie.

Amsterdam, VU Boekhandel 9 titels ontbreken

Behoorlijk compleet, alleen bij de poëzie ontbreekt er verrassend veel.

Athenaeum Boekhandel, Amsterdam

Deventer, Praamstra 8 titels ontbreken Prachtige ruime en lichte zaak; een van de weinige met alle gedichtenbundels: prachtige keuze poëzie!

's-Hertogenbosch, Boekhandel Adr. Heinen 9 titels ontbreken

De poëzieserre met (de enige) leestafel; participatie in het maandelijkse Literair Café.

Leeuwarden, Van de Velde 9 titels ontbreken Hier werken mensen met liefde voor de literatuur: het ontbreken van de gedichten van Nijhoff wordt stante pede met een bestelling goedgemaakt.

Leiden, Kooyker 10 titels ontbreken Personeel verscholen achter computers, essays en poëzie wat weggestopt en dus moeilijk te vinden.

Leiden, Van Stockum 9 titels ontbreken Aangename winkel met ruime leestafel waarop dagelijks alle belangrijke dagbladen vers te lezen zijn; mooie etalages.

Middelburg, De Drvkkerij 9 titels ontbreken

Een aangename lichte winkel met veel hoekjes. De winkel is een trefpunt voor cultureel Middelburg, er worden avonden georganiseerd, op een eigen podium in de zaak.

Nijmegen, Dekker Van de Vegt 7 titels ontbreken

Ruime, overzichtelijke winkel; koffiebar centraal in de winkel met kranten en tijdschriften en lekkere cake en koek.

*

Amsterdam, De Bijenkorf 14 titels ontbreken

Een fijne lederen bank waarin je even met een nog niet gekocht boek kunt wegzinken; soms veel exemplaren van volstrekt incourante titels: raadselachtig beleid.

Amsterdam, Het Martyrium 15 titels ontbreken

Een volgepropte winkel; afzonderlijke kast voor biografieën, maar de letterkunde is naar het verdomhoekje verbannen, verstopt onder de uitstaltafel. Een teken van de tijd.

Amsterdam, Boekhandel Panthéon 12 titels ontbreken

Nijmegen, Boekhandels Roelants (v/h De Oude Mol) 12 titels ontbreken

Prachtig ramsjaanbod, op de website actueel vermeld.

Purmerend, Het Boekeneiland 13 titels ontbreken

Prettige winkel, er zijn titels uit series als de Griffioen, Deltareeks en Nederlandse klassieken op voorraad; personeel is zeer vriendelijk en terzake kundig.

Rotterdam, Van Gennep 14 titels ontbreken

een volledig overzicht van de door ons bezochte boekhandels met een verantwoording van onze beoordelingspunten is te vinden op www.literatuuronline.nl

[p. 14]

activiteiten. Boekhandels die in deze ‘zachte’ categorieën erg goed scoren, krijgen bij de beoordeling een smiley mee ten teken van onze speciale waardering.

Onder de drieëndertig boekhandels die we in deze eerste steekproef aandeden, mochten we vijfmaal de topscore van drie sterren uitdelen aan boekhandels waar hooguit vijf titels uit ons lijstje ontbraken. In lijn met de verwachting zijn de grote boekwarenhuizen Donner in Rotterdam en Scholtens-Wristers in Groningen daarbij. Beide winkels zijn onderdeel van Boekhandels Groep Nederland, de Albert Heijn onder de boekwinkelketens. De Tille in Leeuwarden hoort daar ook bij, waarbij moet worden aangemerkt dat deze zaak er met zijn uitstekende service in positieve zin uitspringt. Verrassend is eigenlijk vooral, dat Scheltema Holkema Vermeulen in Amsterdam en Kooyker in Leiden, aangesloten bij dezelfde keten en mikkend op hetzelfde academische publiek, minder goed gesorteerd zijn.

Ook Athenaeum Boekhandel aan het Amsterdamse Spui is een voorspelbare topper, zij het dat voor een zelfstandige boekhandel die prestatie meer respect afdwingt. Maar wat vooral indruk maakt, is dat de nevenvestiging in Haarlem op het gebied van Nederlandse letterkunde evenveel te bieden heeft.

Ook bij twee- en éénsterrenboekhandels zijn wel enkele bijzondere verrassingen, zoals De Drvkkery in Middelburg, zeer actief in het organiseren van literaire evenementen waarvoor de winkel zelf het podium biedt; Praamstra in Deventer, die opvalt door een uitgebreide collectie poëzie; en Het Boekeneiland in Purmerend, waarover de inspectie meldt: ‘Het personeel is zeer vriendelijk en ter zake kundig: deze mensen verdienen een ander, groter pand met meer ruimte voor boeken en tijdschriften.’

Verschillende malen moeten de inspecteurs zich tijdens het onderzoek bekend maken, wanneer we er niet zeker van zijn of we wel echt op de goede plek hebben gekeken bijvoorbeeld. Dan blijkt dat het onderzoek van het assortiment bij veel winkels uiterst serieus wordt genomen. Bij Van de Velde in Leeuwarden reageert men op het ontbreken van de Verzamelde gedichten

Boekhandel Praamstra in Deventer

van Nijhoff door het meteen te bestellen voor op de plank. De boekhandelaar van de Kennemer boekhandel in Haarlem lijkt zelf een beetje te schrikken van het feit dat meer dan de helft van onze titels er niet te vinden is. Maar bij Gilissen & Co, ook in Haarlem, wordt slechts met een wezenloos gegiechel op ons gereageerd, terwijl bij Stumpel in Hoorn het zelfbewuste antwoord luidt: ‘Wij mijden de literatuurwetenschap.’ Het boekenvak is tenslotte een kwestie van keuzes maken.

Boekhandel Praamstra
Keizerstraat 2
Deventer
www.boekhandelpraamstra.nl
5 romans en verhalen ontbreken
0 gedichtenbundels ontbreken
3 non-fictietitels ontbreken (maar bij het doen van navraag blijkt één titel nog die middag te arriveren: ‘Zullen we het voor u achterhouden?’)
Praamstra verhuisde in 2001 naar het huidige hoge pand aan de Keizerstraat, waar een prachtige, ruime en zeer lichte winkel werd ingericht. De mooie ligging in de stad en de prettige atmosfeer nodigen uit om vaak even binnen te lopen, en er vervolgens lang te blijven. De eigenaren, de familie Van Marissing, zijn ook zeer betrokken bij alles wat er in Deventer boekenstad gebeurt.
Het personeel is zeer behulpzaam: terwijl ze een gevraagd boek al voor me van de andere etage willen halen, maak ik me maar bekend als ‘Michelin-inspecteur’. In de winkel is duidelijk aangegeven wat waar te vinden is, maar omdat er veel uitstaltafels zijn moet je toch wel eens zoeken naar een boek. Op de tweede etage een ruime leestafel met koffie voor 1 euro per kop.
Naast literatuur beschikt Praamstra over een rijk assortiment kunst, theologie, geschiedenis en Deventeriana. Poëzie is een liefhebberij van de eigenaar, en dat blijkt uit alles. Ik vind er de tien jaar geleden verschenen Verzamelde gedichten van Jac. van Hattum: geen winkeldochter, maar een kakelvers exemplaar dat er hooguit een half jaar staat. Hier houden ze hun poëzie in ere. [jo]

welke boekhandel mag literatuur zeker niet missen? meld je favoriete boekwinkel op www.literatuuronline.nl