Literatuur. Jaargang 20

Om verder te lezen

Algemene literatuur over het gebruik van pseudoniemen is er weinig, maar zie hierna de bespreking van Faces of Anonymity. Wel zijn er ontelbaar vele inventarisaties van pseudoniemen, al dan niet in boekvorm verschenen. De belangrijkste voor de Nederlandse letterkunde zijn (in alfabetische volgorde):

Taco H. de Beer, Geschiedenis der Nederlandsche Letteren 1880-1890 met enkele aanteekeningen betreffende 1891 en 1892, een Alphabetische Lijst der Schrijvers en eene Lijst van Pseudoniemen. Blom & Olivierse, Kuilenburg 1892; J.A. Beek, Schuilnamen, naamvormen en naamletters aangenomen door schrijvers, meest voorkomende in de geschiedenis der Gallikaansche en Hollandsche Kerk. Rotterdam 1889 - 2e herziene druk 1955; Willem Bierman en Hans Renders, Ps(n)euboek voor Wim Hazeu. Apeldoorn 1992; Astrid Bosch en René van Praag. Prisma van de pseudoniemen. Het Spectrum, Utrecht 1992; Catalogus van boeken door Nederlandsche vrouwen geschreven en sedert 1850 uitgegeven met verklarende lijst van pseudoniemen. Uitgave bij de Nationale tentoonstelling van vrouwenarbeid; Afdeling ‘Boekhandel’, z.j. [1898]; Mr. J.J. van Doorninck, Vermomde en naamlooze schrijvers opgespoord op het gebied der Nederlandsche en Vlaamse letteren. deel I: Schuilnamen en naamletters. E.J. Brill, Leiden 1883; Wim Hazeu, Het literair pseudoniemenboek. De Bijenkorf, Amsterdam 1987 (uitbreiding van Pseudoniemen, Amsterdam 1976). Uitgebreide herdruk Antwerpen 1987; G. Harmsen en A.F. Harmsen-Wiersma, ‘Een voorlopige pseudoniemenlijst’, Mededelingenblad van de sociaal-historische studiekring 30 (1966) 14-38; 33 (1976) 38-47; A. de. Kempenaer, Vermomde Nederlandsche en Vlaamsche schrijvers. Vervolg op J.J. van Doorninck, t.a.p. 1883. A.W. Sijthoff's Uitgeversmaatschappij, Leiden 1928; Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe, ‘Pseudoniemen’. In: De nieuwe gids 2 (1939), 534-539; Pseudoniemenapparaat dnl, Instituut voor Neerlandistiek, Universiteit van Amsterdam; Pseudoniemenlijst '96 Afdeling Mediabeheer van de cbd Friesland Leeuwarden 1996;

[p. 37]

F. de Swert-Cornelis, Lijst van pseudoniemen. nblc, Den Haag 1982 (uitgebreide herdruk van G. van Leeuwen Pseudoniemen. Lijst samengest. in opdracht van het Studiecentrum voor openbare bibliotheken. 3e verm. druk 1970); C.T. Tuymelaar, Pseudoniemen uit de Nederlandsche en buitenlandsche literatuur 1937, bewerkte herdruk o.d.t. Pseudoniemen uit de Nederlandsche en vreemde literatuur. Assen 1939.

Dé plaats waar geprobeerd wordt een actueel overzicht te houden van alles wat er bekend is over Nederlandse pseudoniemen is het npa - Nationaal Pseudoniemenarchief, Amphion 80, 7314 AV Apeldoorn t.a.v. W. Bierman.

Bij Erica van Boven

Erica van Boven, ‘Het pseudoniem als strategie. Pseudoniemen van vrouwelijke auteurs 1850-1900.’ In: Nederlandse letterkunde 3 (1998) 4, p. 309-326; en Jan Grootaers, Maskerade der muze. Vervalsing, namaak en letterdiefstal in eigen en vreemde letterkunde. Amsterdam 1954.

Bij P.J. Verkruijsse

Wie meer wil weten over de afdeling Documentatie Nederlandse Letterkunde, leze het artikel van Bob van de Velde: ‘Rekenschap der bibliografie’. In: Weerwerk [...]. Assen 1973, p. 143-162, en - als tegenwicht - het amusante stuk van Ton Anbeek, ‘Plannen & Projecten (of: “gestalten boven mij”)’. In: De Klopgeest 9 (1974), nr. 19, p. 4-11.

Bij Gaston Franssen

Van Anton Ent verscheen bij De Arbeiderspers De hoed van Kierkegaard (1983), Feestgangers (1986), Zwart Zilver (1989) en Domein van de meidoorn (1992). Daarna stapte Ent over naar Querido en publiceerde Reducties (1994) en Kootwijkerzand (1999). De bundels van Marieke Jonkman verschenen alle eveneens bij Querido.

De aangehaalde recensies van Jonkmans poëzie zijn Guus Middag, ‘In het teken van de strop’. In: nrc Handelsblad, 17-5-1991; Kees van Domselaar, ‘In het trapgat hangen’. In: Utrechts Nieuwsblad, 24-5-1991; Hans Werkman, ‘Het rebelse verlangen van Marieke Jonkman’. In: Nederlands Dagblad, 27-7-1991; Ad Zuiderent, ‘Begeerte en genot, gruwel en lichtheid’. In: Trouw, 9-4-1992; Hans Warren, ‘Marieke Jonkman’. In: Provinciale Zeeuwse Courant, 24-7-1992; Guus Middag, ‘Onzekerheid zeurt in de zoom’. In: nrc Handelsblad, 14-8-1992; Rogi Wieg, ‘Zo naakt en wijdbeens heb ik nooit gestaan’. In: Het Parool, 5-11-1993; T. van Deel, ‘Slaande liefde, is ook liefde’. In: Trouw, 2-12-1993; Jaap Goedegebuure, ‘Het risico dat er een wesp in zit’. In: hp/De Tijd, 10-12-1993.

Over de poëzie van Jonkman in het algemeen schreven Kees van 't Hof, ‘Een ziekelijk zusje. Over de poëzie van Marieke Jonkman’. In: Ons Erfdeel 37 (1994), nr. 5: p. 709-711, en Herman de Coninck, ‘Wereldleed in de uitverkoop’. In: dez., De vliegende keeper. Essays over poëzie. Amsterdam/Antwerpen 1995, p. 129-136.

Over Ents en Jonkmans eigen perspectief op hun gedeelde schrijverschap, zie Dirk Zwart, ‘Marieke Jonkman: in andermans huid’. In: Trouw, 29-11-1993; Anton Ent en Marieke Jonkman, ‘Over & Weer’. In: De Gids 158 (1995), nr. 6: p. 465-475, en Anton Ent, ‘Vreemd vuur op het altaar. Anton Ent over zijn alter ego Marieke Jonkman’. In: Poëziekrant 25 (2001), nr. 1: p. 51-54.

Over de relatie tussen genderopvattingen en de Nederlandse literatuurkritiek in de jaren vijftig en zestig: Marianne Vogel, Baard boven baard. Over het Nederlandse literaire en maatschappelijke leven, 1945-1960. Amsterdam 2001.

Bij Joris van Casteren

De in het Nederlands vertaalde boeken van Pessoa worden uitgegeven door Uitgeverij De Arbeiderspers. De momenteel leverbare titels zijn: Gedichten (prijs € 22.60; isbn 902953320x); Het boek der rusteloosheid (€ 22,60; isbn 9029533692); De stoïcijn: het enige manuscript van de baron van Teive. De onmogelijke (€ 11,50; isbn 9029535555); Het uur van de duivel (€ 11,30; isbn 9029535768); Boodschap (€ 22,60; isbn 9029536330); De anarchistische bankier (€ 13,95; isbn 9029536349); en Oden (€ 32,95; isbn 9029536462).

Bij Boukje Thijs

Over rederijkers en de algemene achtergronden zie F.C. van Boheemen en Th.C.J. van der Heijden, Met minnen versaemt, De Hollandse rederijkers vanaf de middeleeuwen tot het begin van de achttiende eeuw. Bronnen en bronnenstudies. Delft 1999; en van dezelfde auteurs, Retoricael Memoriael. [...]. Delft 1999; P.J. Meertens, Letterkundig leven in Zeeland in de zestiende en de eerste helft van de zeventiende eeuw. Amsterdam 1943; en R. van Stipriaan, Het volle leven, Nederlandse literatuur en cultuur ten tijde van de Republiek (circa 1550-1800). Amsterdam 2002.

Over Karel van Mander K. van Mander, Den grondt der edel vry schilder-const. Uitgegeven door H. Miedema. 2 dln. Utrecht 1973; K. van Mander, Het schilderboek. Het leven van de doorluchtige Nederlandse en Hoogduitse schilders. Geheel herziene editie door J.L. de Jong, E.A. de Jong-Crane en D.F. Lunsingh Scheurleer jr. Amsterdam 1995.

Over Den Nederduytschen Helicon en enkele van de dichters die er aan hebben bijgedragen: Den Nederduytschen Helicon. Een monument van piëteit. [...]. Onder eindred. van K. Bostoen, R. Tempelaars en B. Thijs. Leiden 1997; W. Vermeer, ‘Den Nederduytschen Helicon’ in Haarlems Helicon. Literatuur en toneel te Haarlem vóór 1800. Hilversum 1993, p. 77-92; R.M. Rijkse, Jasper Bernaerds, rederijker te Zeeland. [Onuitgegeven kandidaatsscriptie UvA, Middelburg 1974]; L. Strengholt, De dichter van ‘Bauw-heers Wel-leven’: Pieter Janssoon Schaghen. Een oud literair-historisch vraagstuk opgelost. Leiden 1977; en B. Thijs, ‘Aansporingen tot ‘landt-nut-konst’ van taalridder Jasper Bernaerds’. In: Musaeus 6 (1998-1999), p. 43-54.