Literatuur. Jaargang 19

[p. 189]

Literatuur - in beeld

Samen kijken ze over de grote markt van Brugge, Jan Breidel en Pieter de Coninck, de leiders van de Vlaamse volksopstand tegen de Franse overheersing. Althans, zo staar te lezen in De Leeuw van Vlaanderen, het beroemde epos van Hendrik Conscience (1912-1883). Beide figuren hebben echt bestaan, maar in werkelijkheid was hun rol bij de gebeurtenissen rond 1302 veel beperkter dan Conscience ons wil doen geloven. Hij was echter niet de eerste, want reeds lang voor hem hadden beide ambachtslieden al een mythische status verworven.

Over de rol van Pieter de Coninck is relatief veel bekend uit Middeleeuwse kronieken en uit diverse tijdsdocumenten. Hij was een arme wever van eenvoudige afkomst, die zich door de gave van het woord wist op te werken tot een belangrijk leider. Hij coördineerde het verzer tegen de Franse bezetter en bracht samen met anderen het leger op de been dat de Fransen het hoofd zou bieden. Samen met zijn twee zonen werd hij vóór de Slag tot ridder geslagen. Ook na 1302 zou De Coninck een invloedrijk leider blijven.

Over Jan Breidel is veel minder bekend. Hij was een behoorlijk welgesteld man, die handel dreef in vlees en andere producten, maar hij was zeker niet de deken van de beenhouwers. Hij zou wel een aandeel gehad hebben in de Brugse Metten, maar in verband met de Guldensporenslag zelf wordt zijn naam nergens vermeld. Evenmin werd hij vooraf tot ridder geslagen. Na 1302 vernemen we meer over Breidel, onder meer over zijn nogal hardhandig optreden. In 1309

Literatuur in beeld. Jan Breydel en Pieter de Coninck (Paul de Vigne).

vermoordt hij bij klaarlichte dag de Gentse oud-baljuw Gillis de Klerk. Samen met Pieter de Coninck en Jan Heem verzet hij zich tegen het vredesverdrag dat de Franse koning de Vlamingen opdringt in 1309.

Op het einde van de achttiende eeuw ontstaat een Guldensporenslag-revival en groeien Breidel en De Coninck uit tot ware helden. Dat ging natuurlijk ten koste van andere leidende figuren van de opstand. Sinds Conscience vormen zij een onafscheidelijk duo, dat fysiek geweld en tactisch vernuft combineert. Recent onderzoek

[p. 190]

van Conscience-biograaf Karel Wauters heeft bewezen dat Conscience voor de figuur van Breidel een deel van de mosterd is gaan halen bij Filippine de Flandre (1830) van de Franstalige Gentenaar Henri Guillaume Moke (1803-1862).

In 1867 werd op initiatief van de Brugse vereniging De Klauwaerts een Breidelcommissie opgericht, met Conscience als erevoorzitter, die er voor zou zorgen dat beide helden een standbeeld kregen in Brugge. Er werd geld ingezameld dat werd gedeponeerd bij de bank van schatbewaarder J. Dujardin. Die ging in 1874 helaas failliet en het geld ging verloren.

De liberale flamingantische dichter Julius Sabbe (1846-1910) blies de commissie in 1877 nieuw leven in, die vier jaar later met het stadsbestuur van Brugge een verdrag sloot. Aanvankelijk wilde men de opdracht aan de Brugse beeldhouwer Hendrik Pickery toevertrouwen, maar uiteindelijk besloot men een wedstrijd uit te schrijven voor alle Belgische beeldhouwers, om het monument een nationaal karakter te geven. Er waren negen inzendingen en de opdracht werd in 1883 aan Paul de Vigne (1843-1901) gegeven. Het voetstuk werd deels ontworpen door Louis Delacenserie (1838-1909).

Met de onthulling van het beeld zou het totaal mislopen. Er was in 1881 afgesproken met het stadsbestuur dat de Breidelcommissie het beeld zou inhuldigen en vervolgens overdragen aan de stad Brugge. Maar er kwam natuurlijk ruzie, ogenschijnlijk rond de financiering van de feestelijkheden, maar in werkelijkheid vanwege de tegenstelling tussen het katholieke stadsbestuur en de meer liberaal georiënteerde commissie. En dus werd het beeld twee keer ingehuldigd. Op 11 juli organiseerde de Breidelcommissie een praalstoet en een feestgezang onder de leiding van de componist en dirigent Peter Benoit. De stad zelf zorgde voor uitgebreide Breidel en De Coninckfeesten tussen 14 en 22 augustus, met een grootse historische stoet, een cantate, een toneelvoorstelling en allerlei randactiviteiten. Het beeld werd een tweede keer onthuld op 15 augustus in aanwezigheid van de koninklijke familie. Zowel koning Leopold II als burgemeester Visart voerden het woord in het Frans, wat hen door het Vlaamsgezinde publiek natuurlijk niet in dank afgenomen werd.

johan vanhecke