Literatuur. Jaargang 19

[p. 186]

Literatuur - ingekomen uitgaven

Historisch besef

In de reeks ‘Utrechtse bijdragen tot de Mediëvistiek’ is een bundel artikelen verschenen over het historische besef van de middeleeuwse cultuur. Aandacht krijgen onder andere de invloed van oraliteit op de middeleeuwse geschiedschrijving, het bronnengebruik in Oudfranse literatuur en het historiografische karakter van de Middelnederlandse teksten. R.E.V. Stuip en C. Vellekoop (red): Omgang met het verleden. Hilversum: Verloren, 2001. (Utrechtse bijdragen tot de Mediëvistiek 18), 187 blz.; € 19, -;isbn 90 6550 6497.

jvd

Van boerenmeid tot hoer

Bij uitgeverij Astraea is, na het doorvoeren van enkele wijzigingen in de tekst, reeds de vierde (!) druk verschenen van Jacob Campo Weyermans Opkomst en val van een Koffiehuisnichtje, geschreven als zeer vroege feuilleton in 1727, (A. Hanou, ed., Duivelshoekreeks nr. 2, Leuth: Astraea, 2001. 92 blz.; ills.; € 15,65; isbn 90 75179 21 9). In de levendige inleiding wordt het verhaal over de frisse plattelandsmaagd die naar Amsterdam komt om als serveerster in een koffiehuis te dienen, maar eindigt als prostituée, beknopt maar zorgvuldig gecontextualiseerd. Zowel de literaire traditie als de maatschappelijke realiteit van de achttiende eeuw komen daarin aan bod. Niet alleen het verschijnsel koffiehuis, maar ook het leespubliek en het literaire kader daarvan, het verschijnsel bordeel,

Portret van Jacob Campo Weyerman, gravure door J. Houbraken in Doorzigtige heremyt (1731).

de positie van de vrouw...dit alles is reëler dan de hoofdpersoon, Nichtje, zelf. Dat komt, legt de editeur uit, omdat ‘in de literatuur van deze tijd slechts “platte” karakters geschetst (mogen) worden.’ Nichtje is het type van de naïeve meid die zich aan moraal niets gelegen laat liggen en onnadenkend haar hartstochten volgt: gedoemd dus om tot hoer te vervallen.

Als kennismaking met de schilder en schrijver Weyerman is dit werk niet zo representatief: het Koffiehuisnichtje is een eenvoudige tekst vergeleken bij Weyermans overige proza. De toon is dan wel luchtig, maar de taal behoeft wél de uitvoerige toelichtingen, die consequent minstens de helft van de pagina in beslag nemen. Als voorbeeld van dit taalgebruik een zin waarin Nichtje verslag doet van haar reis naar Amsterdam in een kar, waarin ze is ‘van den eene na den andere kant gehost geweest, gelyk als den Paerdeboon in een Slagtyds Verkensblaas, waar door myn natuurlyke zittekussens vry malscher waaren geworden, als de Munstersche Karbonaden in het Lojoliets Malta.’ Door de toelichtingen op het taalgebruik van Nichtje is dit boekje méér dan een teksteditie. Het geeft tevens een blik op een de zelfkant als onderdeel van de alledaagse cultuur in de eerste helft van de achttiende eeuw.

dvm

Niet zomaar een oude krant

Wissings editie van de Zutphense Courant van Henricus van Bulderen (Henricus van Bulderen (1718-1794) en zijn Zutphensche Courant. Inleiding, teksteditie en commentaar door P.W. van Wissing. Hilversum: Verloren, 2001. 152 blz.; € 14,95; isbn 90 6550 670 5) bevat een professionele uitgave van de tekst (zeven afleveringen) van het enige bekende exemplaar van de Zutphensche Courant (1783-1784), de eerste van Zutphen en op het moment van verschijnen zelfs de enige in Gelderland. Het merkwaardige is dat dit blad niet alleen een krant met nieuws is, maar ook veel weg heeft van een politiek-satirisch tijdschrift. Uitgever/boekhandelaar Van Bulderen, tevens de schrijver, poogde hiermee de lokale burgerij bij de patriotse politiek te betrekken. Het zou de enige patriotse krant in Gelderland blijven (hoewel: er zijn nog geen exemplaren teruggevonden van de Nijmeegse Nieuwe Rapsodist, uit 1797. Ondergetekende looft gaarne 100 euro uit, ten behoeve van de eerste informant

[p. 187]

die hiervan een vindplaats verstrekt). Van Wissing verschaft op gedegen wijze informatie over de politieke atmosfeer in Zutphen, en over Van Bulderen. De vroegst bekende titel waaraan deze als drukker meewerkte is de Snelziende Lynceus van 1748, een Weyerman-imitatie. Het commentaar is onberispelijk. Het is tevens een opluchting in een historische uitgave nu eens een volledig functionele index aan te treffen. Voor de liefhebbers een noodzakelijke aanschaf.

a. hanou

Dossier Van Dis

Uitgeverij Ellessy heeft een reeks opgezet waarin de volledige oeuvres van een aantal hedendaagse auteurs worden besproken. Eerder verschenen ‘Dossiers’ over Kees van Kooten, Tim Krabbé en Boudewijn Büch, en nu Judith C. Minkman, Dossier Adriaan van Dis, samenvattingen en uittreksels, Arnhem: Ellessy, 2001. 275 blz.; € 17,01 isbn 90 70282 690. Het boek is in de eerste plaats bedoeld voor scholieren van het voortgezet onderwijs, studenten en docenten Nederlands, bevat een keurige biografische schets en behandelt vervolgens in chronologische volgorde de boeken van Van Dis. Per boek wordt een samenvatting gegeven, een analyse en ten behoeve van de luie leraar wordt elk hoofdstukje afgesloten met enkele vragen. Tenslotte wordt in dit overzichtelijke, maar nogal brave en ‘schoolse’ boek ook nog een overzicht gegeven van de primaire en secundaire bibliografie van de schrijver. De auteur raadt haar lezers in een voorwoord aan om eerst de boeken van Van Dis te lezen en pas daarna dit naslagwerk als leidraad ernaast te gebruiken.

Adriaan van Dis en Breyten Breytenbach op het eiland Gorée, 1993.

Natuurlijk zullen sommige scholieren hun voordeel met dit boek kunnen doen om hun leeslijsten accuraat af te raffelen, maar of ze nu door dit ‘Dossier’ zoveel enthousiaster over Van Dis zullen worden waag ik te betwijfelen. Literatuur is volgens mij niet zo saai als Minkman het ons wil doen geloven.

eb

Recensenten en de receptie

Aan het boekje Recensies! Waar onze literatuur vandaan komt (M. Vogel, Amsterdam/Antwerpen: L.J. Veen, 2001. 63 blz.; € 9, -; isbn 90 204 0434 1) kleven slechts twee nadeeltjes. Ten eerste dat zowel op de achterflap als in het opstel zelf consequent gesproken wordt van ‘dit boek’, wat voor nog geen zestig paginaatjes van 11,5 x 17 cm. nogal overdreven is. Verder is de titel misleidend, want die verraadt niet dat het boekje vooral over de gender-opvattingen, al dan niet bewust, van recensenten uit de jaren vijftig gaat. Op de achterflap wordt weliswaar gesuggereerd dat dit slechts een voorbeeld is van de manier waarop recensenten argumenteren, maar dat is zowel bescheiden als pretentieus. Bescheiden omdat er iets verdedigends in doorklinkt, alsof gender-opvattingen op zichzelf niet belangrijk genoeg zou zijn om een boek(je) aan te wijden. Pretentieus omdat de generalisering naar een algemeen niveau van vooringenomenheid door recensenten onder invloed van literaire traditie en maatschappelijke constitutie niet echt van de grond komt. Daar zijn de negatieve puntjes mee gezegd. De manier

[p. 188]

waarop Vogel tien recensies van boeken van mannelijke en tien van vrouwelijke auteurs analyseert is van een voorbeeldige helderheid. Bij de lezer ontstaat nog wel eens een ja-maar gevoel, maar ook die bezwaren worden uiteindelijk systematisch weerlegd. Receptie in het heden is vaak een overerving van receptie in het verleden. Een mooie bijdrage aan de geschiedenis van het literaire leven en de literatuurreceptie in verleden en heden, en voor wat de literatuur zelf betreft een pleidooi dat tot de onuitgesproken maning ad fontes! leidt. Wie weet hoe daardoor de receptie van literatuur uit het verleden in de toekomst nog gaat veranderen. Wat de lezer aanvankelijk ongeveer wel weet, staat na het lezen scherp in het geheugen gegrift. Intrigerende stof, niet alleen voor recensenten.

dvm

Anne's naamloze lotgenoten

De herdruk van Nanda van der Zee's De kamergenoot van Anne

Anne Frank in 1938.

Frank (Soesterberg: Aspekt, 2001. 94 blz.; € 12,48; isbn 905911 025 0 (de oorspronkelijke uitgave verscheen in 1990 bij Lakeman Publishers, Amsterdam) markeert het literaire debuut van historica Nanda van der Zee dat gelijktijdig bij Aspekt verscheen: De herfst van een voyeur. Met het boekje De kamergenoot van Anne Frank wil Van der Zee het wat vertekende beeld rechtzetten dat Anne Frank in haar dagboek geeft van ‘Dussel’ die met haar zat ondergedoken in het Achterhuis. Zijn ware naam was Fritz Pfeffer, en zijn verhaal is volgens Nanda van der Zee belangrijk: ‘Met dit boek heb ik getracht Fritz Pfeffer, die op de achterflap van de Amerikaanse, populaire uitgave van Het Achterhuis al niet eens meer als bewoner wordt vermeld, uit de vergetelheid te halen en via hem de blik te richten op allen die, in tegenstelling tot Anne Frank, naamloos ten onder zijn gegaan.’ De historica heeft een meer literaire aanpak verkozen boven een strikt historiografische, omdat dit een ‘levendig beeld kan scheppen dat ons in de dorre wetenschappelijke verhandeling over het verleden wordt onthouden’. Zie ook: www.annefrank.nl en www.uitgeverijaspekt.nl

eb