Literatuur. Jaargang 19

[p. 123]

Literatuur - ingekomen uitgaven

Verlichte verzen en kolommen

Het aandeel van ‘dissenters’ in de cultuur van de achttiende eeuw is niet te onderschatten. Zij schreven vele van de toen verschijnende bladen vol (als zij die al niet zelf opgericht hadden), zij dichtten, filosofeerden en indien nodig polemiseerden zij. Ook waren sommigen van hen steunpilaren van het Nederlandse toneel. Claes Bruin, Pieter Langendyk, Sybrand Feitama en Anthony Hartsen (om maar enkelen te noemen), allen uit de doopsgezinde hoek, waren veelgespeelde toneeldichters. In Verlichte verzen en kolommen. Remonstranten in de letterkunde en tijdschriften van de Verlichting (1720-1820), (Amsterdam: De Bataafsche Leeuw, 2000. 304 blz.; ills.; € 24,05; isbn 90 6707 528 0) concentreert Simon Vuyk zich op de bijdrage van de remonstranten aan de toenmalige ‘cultuur op schrift’. In afzonderlijke hoofdstukken komen achtereenvolgens aan bod: het letterkundig genootschap Natura et Arte, Kornelis Westerbaen, Abraham Arent van der Meersch en zijn bijdragen aan De Denker, Lucretia Wilhelmina van Merken, Margareta Geertruid van der Werken, de toneelliefde van predikant Abraham Maas, enkele mindere goden (Johannes Lagendaal Jansz., Pieter Leuter, Jan Verveer, Pieter Weiland, Evert Schilderup) en tenslotte Jan Konijnenburg, Paulus van Hemert, Cornelius Rogge en Nicolaas Swart.

Van deze schrijvers worden die geschriften onder de loep gelegd die kenmerkend zijn voor hun religieuze overtuiging en hun opvattingen over geloof(svrijheid) en (later vooral) samenleving. Behalve de fervent orangistische Van der Werken was de meerderheid van de behandelde schrijvers en schrijfsters staats- c.q. patriotsgezind (de politieke opvattingen binnen Natura et Arte worden niet duidelijk - en waren dat misschien ook niet). De rode draad in Vuyks boek is de gang van optimisme, van geloof in de maakbare mens dan wel samenleving, naar het uiteindelijke fiasco: het ‘uitdoven’ van de Verlichting en de ongeveer gelijktijdige neergang van de Remonstrantse Sociëteit. De gloriejaren zullen toch wel de woelige laatste twee decennia van de eeuw zijn geweest, toen religieus geïnspireerde opvattingen over vrijheid en verdraagzaamheid bijna als vanzelf overgingen in politieke actie en sociaal engagement.

De ‘verfijnde zorg’ die de auteur zijn uitgever toeschrijft (p. 249) is echter niet uit de verf gekomen. De titel op het stofomslag wijkt af van die op de titelpagina, de noten bij hoofdstuk i hebben een genummerde onderverdeling die in de inhoudsopgave noch in de hoofdtekst is terug te vinden, maar vooral is het register summier en incompleet.

Zoiets doet wel wat af aan een boek, maar laat toch onverlet dat Verlichte verzen en kolommen inzicht biedt in een uiterst belangrijk aspect van het culturele leven van de achttiende eeuw - de rol van religie - en tevens een schat aan citaten uit contemporaine dichtbundels en tijdschriften die de meesten tegenwoordig niet gauw ter hand zouden nemen, laat staan lezen, in hun context geplaatst blijken deze teksten uiterst leesbaar en begrijpelijk. Een ‘must’ voor wie zich met het culturele leven van de achttiende eeuw bezighoudt.

anna de haas

Gerard Reve's piano

Na het boekje van Ida de Ridder over ‘de piano’ van Elsschot, is er nu ook een boekje over de piano van Gerard Reve. Deze piano, een ‘echte’ Ernst Kaps uit Dresden, werd gekocht door Reve-liefhebber Henk de Jonge en hij heeft er in eigen beheer een klein boekje over gemaakt: Reverie. Het wel en wee van de ‘Ernst Kaps’ piano van Gerard Reve (Nijland: Henk de Jonge, 2001. € 14, -; isbn 90 9014927 9). De piano werd in 1965 door Reve gekocht bij pianostemmer en handelaar Hesmerg in Sneek. Toen de volksschrijver jaren later naar Frankrijk vertrok deed hij het instrument cadeau aan de familie Boontje, bij wie hij vaak op bezoek was geweest. Eddy Boontje, garagehouder in Bolsward, had Reve altijd goede diensten bewezen door zijn Citroen HY bus te onderhouden. Zoon Dirk Boontje verkocht de piano in 1999 aan Henk de Jonge die het instrument op zijn beurt een centrale plaats in zijn winkel gaf. Erg grote nieuwswaarde heeft het boekje misschien niet, maar de devote bewonderaar van Reve en alles wat de man in zijn leven ooit heeft aangeraakt zal er ongetwijfeld nog wel iets van zijn gading in aantreffen. Voor meer informatie kunt u zich wenden tot: [e-mail].

eb

[p. 124]

Vaste boekenprijs

Tot het jaar 2005 zal er in Nederland sprake zijn van een vaste boekenprijs. Anders dan in sommige landen om ons heen is die prijsbepaling echter niet vastgelegd in een wettelijke regeling, maar gebaseerd op een tijdelijke ontheffing van het verbod op verticale prijsbinding. In de komende kabinetsperiode zal een beslissing genomen moeten worden over deze regeling, die regelmatig onder vuur wordt genomen door politici. Met het oog op de discussie over dit belangrijke onderwerp schreef Aad Nuis onlangs een mooi essay: Het boek en de markt. Een pleidooi voor vrijheid door verkeersregels (Amsterdam: Koninklijke Vereniging van het Boekenvak, 2001. 32 blz.; € 3,50; isbn 90 70000 88 1). Om de bloeiende boek- en leescultuur in ons land in stand te kunnen houden moet deze vaste boekenprijs absoluut gehandhaafd worden en daarom houdt Nuis nu een warm pleidooi voor een goede wettelijke regeling. Anders dan een tijdelijke ontheffing van het verbod op verticale prijsbinding kan een wettelijke bepaling namelijk wel genade vinden in de ogen van de Europese Commissie en het Europese Hof: ‘Daarom dit pleidooi. Het is een oproep aan de politiek, maar ook aan iedereen die een bijdrage kan en wil leveren aan de openbare discussie in het komende verkiezingsjaar en die belang stelt in boeken en in de toekomst van de Nederlandse leescultuur. De vaste boekenprijs is geen doel in zichzelf, maar een beproefd middel voor het behoud van die cultuur. De strijd is de moeite waard.’ Voor meer informatie over de Koninklijke Vereniging van het Boekenvak: www.kvb.nl.

eb

Erasmus' etiquette

Querido komt met een prachtig vormgegeven boekje met een vertaling van Erasmus' De civilitate door Jeanine de Landtsheer en Toon van Houdt: Etiquette (vertaald door J. de Landtsheer en T. Van Houdt, Amsterdam: Querido, 2001. 63 blz.; €7,95; isbn 90 25 311 31 8). Het is een verrukkelijk boekje met zestiende-eeuwse voorschriften voor omgangsnormen. Vooral Erasmus' vergelijkingen van dom gedrag met de gewoontes van allerlei dieren zijn vermakelijk. De vertaling verdient de lof der goede smaak, en doet watertanden naar de overige vertalingen van De Landtsheer, die voor Athenaeum/ Polak reeds de Gesprekken (Colloquia) vertaalde en voor nog een paar andere werken getekend heeft. Het boekje wordt wel ontsierd door een irritant voorwoord dat al net zo bourgeois van inhoud is als de naam van de auteur, ‘Reinildis van Ditzhuyzen’, doet vrezen. Deze fameuze figuur in de wereld van cursussen omgang en etiquette (ze herzag de omgangsbijbel ‘Hoe hoort het eigenlijk?’ van Amy Groskamp-Ten Have uit 1939) is van mening dat het geschriftje zo'n beetje voorgeschreven zou moeten worden op middelbare scholen, teneinde het respect voor de leraar terug te brengen. Deze zotheid schijnt niet als grap bedoeld te zijn. Het ontbreekt er nog maar aan dat het werkje wordt aangeraden als onderdeel van een inburgeringscursus voor migranten. Wie een zinvol voorafje wil bladert direct door naar het nawoord van het vertalersduo, dat wél to the point is.

dvm

In de prijzen

Bij Uitgeverij Vantilt is een boekje verschenen over de vier auteurs die in 2001 respectievelijk de

Tafeldekken volgens de etiquette in Hoe hoort het eigenlijk? van Amy Groskamp ten Have.

[p. 125]

Constantijn Huygens-prijs, de Jan Campert-prijs, de F. Bordewijkprijs en de Nienke van Hichtumprijs hebben gewonnen: Louis Ferron (gehele oeuvre), Arjen Duinker (poëzie), Kees van Beijnum (verhalend proza) en Ted van Lieshout (jeugdliteratuur). Elke auteur wordt besproken in een kort essay, voorts worden er telkens enkele korte biografietjes toegevoegd en tenslotte is er overvloedig veel bibliografische informatie in het boekje te vinden. Voer voor fans dus. De essays over het werk zijn nogal verschillend van inslag en met name het stuk van Bart Vervaeck over het oeuvre van Louis Ferron vermocht mij als algemene, leesbare inleiding op diens oeuvre niet te boeien. Het speeksel van de lezer wordt beter bewogen in J.H. de Roders stukje over de poëzie van Duinker. Je krijgt wat gereedschap aangereikt om deze poëzie mee te lijf te gaan, en dat is buitengewoon handig. M. Maassen over de verteller Van Beijnum is overzichtelijk en gedoseerd, en met stevige persoonlijke kritiek op een enkel werk, met verwondering afgezet tegen overige, gelauwerde, verhalen. Na Joke Linders bespreking van Van Lieshouts Zeer kleine liefde, wil je meer van diens werk lezen, ‘Zowel voor een eerste oriëntatie binnen het werk van de laureaten als voor een diepgaande bestudering ervan biedt deze bundel uiterst waardevolle bijdragen’, belooft de achterflap. Dat van die ‘eerste oriëntatie’ geldt voornamelijk de laatste drie bijdragen. Wie overigens de kranten bijhoudt of wel eens over het internet surft, verwerft zich minstens zoveel oriëntatie. Harry Bekkering & Jos Joosten (redactie), Jan Campertprijzen 2001. Nijmegen: Vantilt 2001; 136 blz.;€9, -;isbn 90 75697 69 4. informatie: [e-mail].

dvm