Literatuur. Jaargang 18

[p. 287]

Literatuur en internet
Ries Agterberg⁺
Een ‘digiles’ over de dood is het werk van Jan Wolkers

De komst van het studiehuis heeft het literatuuronderwijs sterk beïnvloed. Leerlingen maken zelfstandig leesverslagen en een leesdossier. Uit de verslagen moet blijken dat ze kaas hebben gegeten van de literaire context, de docent opereert daarbij niet meer als de grote verhalenverteller, maar als steun en toeverlaat van de zich oriënterende leerling. Nieuwe literatuurmethoden spelen hierop in, maar ook internet vormt een belangrijke bron van informatie. Leerlingen kunnen ideeën opdoen voor leesdossiers over een bepaald thema, ze kunnen zoeken naar interessante boeken voor de lijst en informatie binnenhalen over een bepaalde roman of schrijver en snuffelen in de literatuurgeschiedenis. Ook biedt internet de mogelijkheden om interactief literatuur te kunnen proeven. Toch ligt het accent van het vak Nederlands op internet op de boekenverslagen. Het is natuurlijk ook verleidelijk.Waarom zou je zelf een verslag schrijven wanneer er tal van dergelijke verslagen de ronde doen, zelfs vaak met een aantekening erbij van de docent of het cijfer dat voor het betreffende verslag is verkregen? Op de onderwijsstartpagina (http://onderwijs.pagina.nl/) zijn zo'n dertig verwijzingen naar sites met boekverslagen te vinden. Een uitgebreider overzicht staat op de pagina http://www.grootbrabant.nl/regio049/boekverslagen/. Het aardige is dat er direct verschillende zoekfuncties van diverse sites met boekverslagen zijn in te vullen.

De kwaliteit van de uittrekselpagina's varieert sterk. Er zijn veel ‘persoonlijke initiatieven’ zoals Clara's Boekenpagina, Walters boekverslagen en de literatuurpagina van Coen Peppelenbos. De achtergrond van deze personen heeft vaak niets met literatuur te maken. Walter bijvoorbeeld deed enkele jaren terug zijn havo-examen en volgt nu een technische opleiding aan de Fontys hogeschool. De verslagen presenteren een eigen, gekleurde visie op de behandelde romans.

Er zijn ook pagina's die officiëler ogen. Een voorbeeld daarvan is de cyberschool, www.cyberschool.nl/, waar je een titel van een boek of een auteursnaam opgeeft en dan kijkt wat het resultaat is. Het zijn geen verslagen van professionals, maar van andere scholieren die hun eigen verslag aan het netwerk hebben toegevoegd, evenals het punt dat ze ervoor gekregen hebben. Giphart is met twee verslagen niet zo populair, van Mulisch zijn er dertien verslagen waarvan maar liefst acht van De Aanslag.

Ook scholen presenteren een eigen boekverslagenpagina. Heel overzichtelijk is de uittrekselpagina van het Spinozalyceum (http://www.xs4all.nl/~spinoza/vakken/boeken.html). Niet overdreven gevuld, maar wel met een aantal aardige klassiekers. Pieter Bas van Godfried Bomans, Karakter van Bordewijk en Bezonken Rood van Jeroen Brouwers. Er staat ook vermeld hoeveel bytes de verslagen zijn. De verslagen zijn heel persoonlijk, zoals over Pieter Bas: ‘Het is eigenlijk één grote flashback, waar geen begin of einde aan zit. Het verhaal eindigt een beetje raar, de heer Bas leeft langer dan het boekje gaat’

Hoewel boekverslagen voor de scholier belangrijk zijn in de laatste jaren van het studiehuis, is er op internet meer te beleven. Een site die meer biedt dan de uittreksels, is het collegenet (http://www.collegenet.nl/). Je kunt er themalessen krijgen, zoals een ‘digiles’ over de dood in het werk van Jan Wolkers. Maar ook worden veel themaverslagen op het gebied van de literatuur aangeboden. Het zijn uiteenlopende onderwerpen, zoals een vergelijking van Spinoza met Leon de Winter, cabaret en literatuur en familieverhoudingen in het werk van Connie Palmen en A. Alberts. Daarnaast is er een syllabus opgenomen met een zeer korte, opsommende schets van de literatuurgeschiedenis volgens Kees van Kempen. Nadeel van het collegenet is

+ Ries Agterberg is hoofdredacteur van Univers de universiteitskrant van de Katholieke Universitert Brabant

[p. 288]

dat het aanbod vrij chaotisch wordt gepresenteerd. En de zoekfunctie werkt niet altijd.

De digitale school is wat dat betreft een beter alternatief. De site is prachtig vormgegeven, al is de literatuurpagina met nieuws uit 1999 hopeloos verouderd (http://www.digischool.nl/). Naast boekverslagen is er aandacht voor poëzie en is vooral de uitgebreide docentenpagina de moeite waard. Daarop vindt men verwijzingen naar literaire sites die vooral voor de docenten bruikbaar zijn, zowel vakinhoudelijk als over de didactiek.Verder is het Vakdossier 2000 van de Stichting Leerplan Ontwikkeling uit Enschede op te vragen en kan de docent grasduinen in een kleine verzameling met praktische opdrachten voor in de klas.

Voor de leerlingen is er een baalhoek. Daarin schreef een leerling laatst dat ze Nederlands een supersaai vak vindt: ‘Dat komt door de saaie boeken. Het erge aan die boeken is dat ze denken dat je achterlijk bent. Nou ja, die boeken denken niet. De schrijvers wel.’

Literatuurgeschiedenis krijgt op internet niet heel veel ruimte. De wat wilde site Jaccorik, http://www.jaccorik.com. heeft op de schoolpagina wel aandacht voor literatuurgeschiedenis. De site levert een samenvatting van Dautzenberg en een bredere Nederlandse cultuurgeschiedenis vanaf 1850. Het zijn beide wel saai opgemaakte teksten zonder illustraties.

De extra's van internet krijgen weinig kans op de speciale onderwijspagina's. Dat kan beter. Via het docentenplein (http://www.docentenplein.nl/nltaal.htm) zijn daar voorbeelden van te vinden. Niet direct de bruikbaarheid voor de lijst staat voorop, maar het plezier in de taal. Dat blijkt uit de pagina met verwijzingen naar meer speelse sites. Dat kan een verzameling zijn van korte verhalen, van voorleestips, maar ook van klassieke literatuur en een hele aardige site die gaat over de eerste bekend geworden woorden uit de Nederlandse geschreven literatuur: ‘Hebban olla vogalan nestas,’ Poëzie krijgt veel aandacht. Leuk is de site waar een vergelijking wordt gemaakt tussen popsongs en gedichten. Aan de hand van onder meer liedjes van Bløf, Acda en de Munnik en De Kast leren de leerlingen zelf een gedicht of een songtekst te maken. Stap voor stap. Ze zouden dat dan weer kunnen uitoefenen op de pagina van het interactieve slanggedicht. Op basis van de regels van Hans Lodeizen: ‘hoe lieflijk is de russische dame/en luister naar wat zij zegt/ik ben maar een gewone dame/geen dame van het russische hof’ konden leerlingen het gedicht aanvullen. Ondertussen is het al vele pagina's lang.

Met de docentenplein is het ook mogelijk om romans op thema te zoeken. Je komt dat terecht op de fictierom (http://literom.kennisnet.nl/). Het is mogelijk te zoeken op onderwerp, schrijver, titel of genre. Van de gevonden boeken is een korte recensie opgenomen en een eventuele verwijzing naar andere thema's. De fictierom is internationaal, maar staat nog in de kinderschoenen. Mulisch of Giphart zijn bij de schrijvers niet te vinden, evenmin als de thema's oorlog en liefde. Wel heb ik als thema gevonden Nederlands Oost-indië, ridders, paarden en rouwverwerking. Schrijvers die genoemd worden zijn Connie Palmen of Springer.

Om voor jeugdboeken op thema te zoeken, is het overzichtelijke leesplein (http://www.leesplein.nl/) een aanrader. Het accent van deze pagina ligt weliswaar op de jeugd- en kinderliteratuur, maar voor volwassenen geeft de site veel achtergrondinformatie, onder meer suggesties voor boeken over een bepaald thema, verwijzingen naar sites met de geschiedenis van de jeugdliteratuur en verwijzingen naar projecten voor leesbevordering.

Ook Biblioweb (http://www.biblioweb.nl/) geeft een overzicht van jeugdboeken op thema. Onder het motto ‘Kinderen hebben rechten’ zijn er een hele reeks boeken die gaan over kinderarbeid, onderwijs, gezondheid en zo meer. Deze boeken zijn voor de wat jongere jeugd, maar deze site van de bibliotheken bevat ook een uitgebreide portrettenreeks van bekende auteurs en een zoeksysteem voor ‘wereldboeken’. Bijzonder zijn de leestips voor Turkse en Arabische literatuur.

Deze sites hebben een zeker leesbevorderend karakter. De zakelijke informatie over leesbevordering is te lezen bij de Stichting Lezen (http://www.lezen.nl/), hier staat informatie over de projecten die de Stichting coördineert. Bovendien is er op de activiteitenlijst een vrij uitgebreid overzicht opgenomen met theatervoorstellingen waarbij het boek een zekere rol speelt. Dat kan de verteldriedaagse zijn, maar ook musicals gebaseerd op een kinderboek.

In Vlaanderen kent men deze vorm van leesbevordering ook. Het is daar verbonden aan het Vlaamse

[p. 289]

bibliothekennetwerk (http://www.leesbevordering.bib.vlaanderen.be/) In grote lijnen is het vergelijkbaar met de Nederlandse variant. Alleen biedt deze site een venster op de meest interessante onderwijsliteratuurpagina's in België. Een voorbeeld daarvan is de Villa Kakelbont, waar een huis is gebouwd en je met een druk op de knop op het nachtkastje de boekentips vindt die daar zouden kunnen liggen. Een mooi vorm gegeven site met veel mogelijkheden om interactief op zoek te gaan naar literatuur.

In Nederland is de Villa Kakelbont vergelijkbaar met de site Boekie Boekie, de webkrant voor kinderen over kunst, literatuur en wetenschap (http://www. boekie-boekie.nl/nl.html).Ondanks wat de titel doet vermoeden, is het wel gericht op wat jongere kinderen. De vormgeving is speels en met fraaie illustraties. Ook hier lijst de nieuwsinformatie wat aan de oude kant.

De meeste internetpagina's houden toch vast aan de traditionele vakkenindeling. Dat geldt in mindere mate voor het bibliotheekplein van kennisnet. Deze heeft een variant voor scholieren (http://ob.kennisnet.nl/scholieren.html) met onder meer een site waarin de dunste en de dikste boeken van de lijst staan. Maar ook een spannende site met een thematische aanpak over dood in de literatuur, echt en onecht en het thema land van herkomst. In dit laatste kan in een tijdbalk literatuur opgezocht worden. Voor docenten is weer een aparte site gecreëerd (http://ob.kennisnet.nl/docenten.html). De docenten krijgen hier handvaten aangereikt voor een geïntegreerd literatuuronderwijs. Op de pagina van de Culturele Kunstzinnige Vorming I staan een aantal algemeen culturele thema's uitgewerkt over de liefde, de droom en de stad. Literatuur, theater of beeldende kunst rond het thema worden afgewisseld met suggesties voor opdrachten.

Internet is een onbeperkt web van lijnen waarin scholieren naar hartelust kunnen snuffelen in het literaire aanbod, waar soms direct contact gemaakt kan worden met schrijvers of het stemgeluid van de zojuist gelezen auteur gehoord kan warden. Helaas blijken de sites die zich richten op het onderwijs niet zozeer uit te gaan van deze ruime mogelijkheden. Boekverslagen, ideeën voor leesdossiers en een teksteditie van de literatuurgeschiedenis, daarmee worden de scholieren gepaaid. Dat is jammer, want er is zoveel meer mogelijk.