Literatuur. Jaargang 18

[p. 213]

Literatuur en internet
Ries Agterberg⁺
‘Literatuur hoeft niet saai te zijn’

De oplagen van literaire of letterkundige tijdschriften zijn doorgaans niet zo hoog. Dat neemt niet weg dat hun invloed in de literaire geschiedenis groot kan zijn. Denk aan bladen als Het Getij, Forum, Criterium, Merlyn, Revisor of Blurb. In het huidige media-tijdperk is het lastiger om op te vallen, om als nieuwe generatie een toon te zetten die de literaire discussie op zijn kop zet. Wel biedt het internet de mogelijkheden om zonder al te veel extra kosten meer lezers te bereiken. Papieren tijdschriften kunnen hun gedrukte versie in de etalage plaatsen, maar ook zijn er literaire periodieken die zich uitsluitend toeleggen op de digitale verspreiding.

De meeste tijdschriften met een naam lijken een zekere terughoudendheid te hebben. Zij beperken zich tot een inhoudsopgave en een publicatie van de visie van het blad. Raster publiceerde ooit een themanummer op het net over de kleine fenomenologie van het zwijgen (boekenweb.com/returnindex.htm), maar nu staat op de site van de uitgeverij slechts de prijs van blad vermeld. Gerenommeerde tijdschriften als De Gids. Tirade of Bzzlletin zijn niet te vinden, of slechts genoemd bij de site van de uitgever. Hollands Maandblad (www.hollandsmaandblad.nl) geeft een overzicht van de artikelen in het laatste nummer en wat reclame-achtige persstemmen die duidelijk moeten maken dat het blad tegenwoordig de oude glorie van het tijdperk van K.L. Poll heeft weten te bereiken. Datzelfde geldt voor Ons Erfdeel (www.onserfdeel.be) dat een vrij uitgebreid overzicht biedt van de inhoud van het laatste nummer. Revisor (www.revisor.nl) doet iets meer. Het blad plaatst het redactioneel en geeft als toegift een overzicht van alle covers uit het verleden met een uitgebreide inhoudsopgave. En het Nieuw Wereldtijdschrift (home.planet-internet.be/~fvo9820/nwt.html) geeft geen tekst, maar een index van alle artikelen uit de periode dat de overleden dichter Herman de Coninck er de scepter zwaaide (1984-1997).

Andere bladen lichten een tipje van de sluier op. Ze publiceren het redactioneel of een enkel verhaal dat een beeld moet geven van de rest van het tijdschrift. De Brakke Hond (www.brakkehond.be) geeft drie artikelen weer, waaronder dit voorjaar een artikel over de oorlog om het elektronische boek. Het handige is dat verwijzingen, zoals naar een baanbrekend artikel van Jason Epstein in het aprilnummer van The New York Review of Books, direct doorklikbaar zijn. De Dietsche Warande (www.dwb.be is een papieren tijdschrift met traditie dat het internet uiterst serieus neemt. Een simpele, overzichtelijke homepage met duidelijke verwijzingen naar de teksten uit het nieuwste nummer, informatie voor auteurs en een uitgebreide archieffunctie.

Op het wetenschappelijke terrein hebben zich slechts enkele de tijdschriften op het gebied van de neerlandistiek begeven op het net, Heel simpel is het tijdschrift voor 17e eeuwse letterkunde (http:/www.leiden univ.nl/host/mnl/wkgrp17/tijdschrift.html). Slechts het bestaan van het tijdschrift en een lijst van verschenen artikelen worden gemeld. Dan is het Tijdschrift voor Nederlandse taal- en letterkunde (TNTL) (www.leiden univ.nllhost/mnl/tntl) een stuk verder. Vanaf nummer 117 (2001) zijn kort na het verschijnen alle grotere artikelen, boekbeoordelingen en signalementen integraal op de site geplaatst. Ook een archief met de inhoudsopgave en de artikelen uit het verleden (vanaf 1994) zijn te lezen.

Bij de bekende papieren tijdschriften overheerst de prudentie. Als er al een digitale versie wordt gepubliceerd, beperkt deze zich veelal tot een opsomming van de inhoudsopgave of de publicatie van enkele artikelen. Maar zelden wordt gebruik gemaakt van de extra mogelijkheden die het internet biedt. Een uit-

+ Ries Agterberg hoofdredacteur van Univers, de universiteit van de Katholieke Universiteit Brabant.

[p. 214]

zondering daarop is Passionate (www.passionate.nl) dat naast een papieren editie een geheel eigen virtuele uitvoering heeft. Deze versie biedt onder het motto ‘geen daden maar woorden’ veel extra's. Zo is er een real audio met fragmenten van onder meer werk van Abdelkader Benali, Serge van Duijnhoven en Jana Beranová. Beelden zijn op de video site te zien van onder meer Jules Deelder, Anna Blaman en Willem Elsschot die zijn beroemde gedicht ‘Het huwelijk’ voorleest. Met de literaire vorm wordt geëxperimenteerd in de rubriek hyperlinks en bij het edelstenen slijpen krijgt de bezoeker een cursus aforismen maken.

Niet alleen papieren tijdschriften zijn te vinden op internet. Nieuwe tijdschriften rijzen als paddestoelen uit de grond. Veelal zijn ze jong en dynamisch, bedoeld om op een gemakkelijke, relatief goedkope wijze te experimenteren met beeldende kunst, proza en poëzie. Het blad Weirdo's hanteert als lijfspreuk ‘Literatuur hoeft niet saai te zijn’. Sampel etaleert zich als het blad voor jonge schrijvers en kunstenaars dat pulp durft op te zoeken en dissidenten bundelt. Zulma is een literair en (foto-) grafisch tijdschrift dat jonge schrijvers, dichters, tekenaars, cartoonisten en fotografen een platform wil bieden hun kunsten te laten zien. En er zijn er meer, zoals Kitoko Jungle, Renaissance, Kastalia of Toendra. Al deze tijdschriften zijn te bereiken via de tijdschriften-links-site van Meander (www.meanderis.nl/linkst/list.asp). De presentatie van deze digitale bladen is vaak wat schreeuwerig, het echte literaire debat ontbreekt. Alleen in het tijdschrift OpSpraak (www.pen.nl/nieuwegein/cultuur/beeldspraak) was een reactie te vinden op het artikel in Bzzlletin onder de naam ‘De ziekte van Pfeiffer’ waarin de auteur zich afzet tegen de ‘kruistocht’ van de dichter llja Pfeiffer tegen de zogenaamde podium-dichters. ‘Elk gedicht zou voortaan begeleid worden door een essay van de meester zelf om uit te leggen waar hij het over heeft’, aldus een verongelijkte Jack Koehorst.

Het meest degelijke digitale tijdschrift is Meander. De Meander op zondag is een e-mailkrant die wekelijks verzonden wordt en telkens weer nieuwe gedichten, verhalen, artikelen en recensies biedt. De krant is ook te zien op het internet (meander.itaiics.net).Vooral amateurs worden uitgedaagd te publiceren. Dat wil niet zeggen dat alles zomaar gepubliceerd wordt. Er vindt een redactionele beoordeling plaats op kwaliteit. Bovendien dingen de inzenders mee met het zogenaamde Gedicht van de maand. Een beduidend vlottere methode dan de gevestigde literaire tijdschriften doorgaans hanteren. Maar Meander biedt meer. Er zijn poëziekaarten te vinden en auteurs sturen recensies en letterkundige artikelen. Zo is er een verrassend betoog te vinden in drie delen over de ‘Milieuverveling en de geëngageerde dichter’. Auteur Henk Ruisch kijkt terug in de geschiedenis op zoek naar de milieubeleving van onze dichters. En ook een interessante afdeling is de rubriek klassiekers. Hierin staan een aantal klassieke gedichten (van onder meer Gerrit Achterberg, Paul van Ostaijen, Jan Kal en Jean Pierre Rawie) die door een auteur van commentaar worden voorzien.

Een ander degelijk digitaal tijdschrift is de Opkamer (www.opkamer.nl). Hieraan werken mensen mee als Levi Weemoedt, P.F.Thomése of de fotograaf Erwin Olaf. Veel gedichten, maar ook beschouwingen en recensies zijn er te vinden. Een aardig extraatje is het prikbord. Je kunt daar boeken opvragen, prangende vragen stellen over hoe je met een auteur in contact kunt komen of, zoals een middelbare scholier deed, vragen of iemand nog bruikbare informatie heeft over Nederlandse poëzie voor een spreekbeurt. Voor proza en poëzie is de Gekooide Roos (dgr.cjb.net) een aardige site met af en toe ook bekende auteurs als Willem van Toom.

Bij veel van de nu genoemde tijdschriften blijft de redactie uiteindelijk een beoordelende factor of een literair werk wel of niet geplaatst wordt. Plankenkoorts (www.plankenkoorts.net) en Schrijfnet (www.schrijf.net) zijn uitzonderingen. Vooral deze laatste site is een goed platform voor beginnende auteurs omdat op elk werk direct gereageerd kan worden. Je moet er wel tegenkunnen dat iemand je werk afkraakt ‘die beeldspraak slaat nergens op’ of enkele goedbedoelde tips geeft ‘ik zou eens op cursus gaan’.

Maar het is niet alleen het primaire werk wat we vinden op internet. Het magazine Writers block (www.writersblock.net) biedt bijvoorbeeld meer algemene, mooi geïllustreerde achtergrondverhalen over de cultuur, zoals over de Bamiyan-boeddhabeelden in Afghanistan. Veel plaats is er voor literatuur en zelfs voor eigen inbreng. Zo heeft de redactie een meter boeken ter beschikking gesteld in een plagieer-

[p. 215]

wedstrijd. Winnaars: het verhaal ‘De draak’ (Franz Kafka) over een dier dat niet doorbijt maar wacht achter een rotsblok tot het prooidier voorbijkomt en een parodie op hoofdstuk 10 van Een Circus Jongen (Gerard Reve) waarin de schrijver ontboden wordt aan het Hof van de Vorst en waarbij Zijne Hoogheid hem verleidt tot onzedige gedachten.

Voor het literaire nieuws is de Epibode van het Rattend Staal online een must (www.epibreren.com/pages/rotframe.html). Veel en soms absurd, maar met een vrij eigen invulling van aankondigingen op het literaire vlak. Rond 4 mei kondigde het blad aan: ‘Een biertje drinken met de Duitsers?’ De club Lost & Found en happy Chaos organiseerde op 4 mei een avond over de Nederiandse zelfgenoegzaamheid. Waarin samen met anderen een kuil wordt gegraven. Maar ook een bericht over Poetry Slam, de bijeenkomsten van Poetry International in Groningen, Eindhoven en Amsterdam. Deze site heeft een regionale inslag. Een voordeel voor het net. Want ook het Limburgse Huffter (members.tripod.com/~huffter), het Zeeuwse Ballustrada (www.ballustrada.nl), de Friese bladen Kistwurk (geocities.com/kstwurk) en Trotwaer (trotwaer.cjb.net), de Groninger Literatuurkrant (www.pen.nl/nieuwegein/cultuur/beeldspraak/glk/index.html) en het Utrechtse Lava (www.uu.nl/~lava) versterken de regionale component met publicatie van regionaal werk of op regio geënte berichtgeving.

Op het gebied van de neerlandistiek is het aantal digitate tijdschriften beperkt. Neder-L verschijnt al enige tijd en vervult in een behoefte (http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/). Het elektronisch blad bevat ingezonden mededelingen van lezers, columns en rubrieken op het brede terrein van de neerlandistiek. De lezerskopij is zeer divers van aard: aankondigingen van nieuwe boeken, congressen, optredens van Nederlandse auteurs in den lande, boekbesprekingen, vacatures en zo meer.

Op dit moment wordt gewerkt aan een volwassen digitaal tijdschrift voor neerlandici (www.neerlandistiek.nl). Artikelen vanuit verschillende deeldisciplines gebaseerd op eigen onderzoek zullen worden gepubliceerd. Elk aangeboden artikel wordt door twee vakgenoten beoordeeld. Eenmaal op het net, krijgt het een plaats in het archief. Eventuele fouten kunnen achteraf hersteld worden. Er is geen beperking in de lengte van de artikelen. In vergelijking met traditionele bladen, zoals Literatuur, kan naast ruwe onderzoeksgegevens ook audio- en videomateriaal bijgevoegd worden. Complete tekstedities zal het tijdschrift niet opnemen omdat daar andere sites voor zijn. De redactie hoopt met dit initiatief een ‘levend’ handboek van het vakgebied to creëren waarin kritisch over belangrijke publicaties in het vakgebied wordt geflecteerd. De redactie bestaat uit Bregje Holleman en Thomas Vaessens van de Utrechtse Universiteit, Matthias Hüning van de Freie Universität Berlijn, Johan Koppenol van de Vrije Universiteit Amsterdam en Marc van Oostendorp van het Meertens Instituut. Op dit moment is nog weinig te zeggen over de uitwerking van de ideeën. Maar er lijkt een belangrijke stap gezet. De neerlandistiek krijgt zijn eerste volwassen digitale tijdschrift.