Literatuur. Jaargang 17

[p. 356]

Ellen Grabowsky en Lisa Kuitert (samenstelling)
Toon mij uw boeken en ik zal u zeggen wie gij zijt
Het grote Literatuur zelf onderzoek. Welk type lezer bent U?
Kerstquiz

U weet meer van uzelf dan uw voorouders ooit voor mogelijk hielden: uw bloedgroep, levensverwachting, ascendant of sofinummer en wellicht draagt u binnenkort ook een genenpaspoort op zak. Maar wat weet u over uw leesgedrag? Dat u meer dan de gemiddelde Nederlander leest, mogen wij aannemen, maar verder? Bent u een slordige lezer, een gehaaste lezer, een gepassioneerde lezer wellicht, of toch stiekem een niet-lezer? Vertoont de lezer in u trekjes die misschien minder wenselijk zijn en uw welzijn bedreigen? Nu u eindelijk eens rustig onder de kerstboom zit, is er tijd voor reflectie over de voor- en nadelen van de manier waarop u met boeken omgaat. Beantwoord de volgende vragen en ontdek welke lezer u bent. Kies het antwoord dat het meeste bij u past en ga dan door naar de puntentelling en de analyse.

A. U verhuist en uw boekenverzameling gaat uiteraard mee. Eindelijk bent u in de gelegenheid om voor uw boeken de meest ideale omgeving te creëren. Waar zet u uw boeken neer?

1.	Ik gebruik mijn boeken constant en moet ze te allen tijde terug kunnen vinden. Idealiter zou ik ze allemaal op onderwerp geordend in een studeerkamer willen hebben staan.
2.	Ik heb zoveel boeken dat het niet lukt ze op een plaats bijeen te houden. Het grootste deel staat in de salon waar ze het best tot hun recht komen. De rest staat in mijn bibliotheek.
3.	In mijn slaapkamer staat een prachtige boekenkast die ik veel te duur heb gekocht. Daar mogen ze staan. Dan kan ik iedere avond, al naar gelang mijn Omslag Goed thuis, 1958. stemming, een andere band pakken. Ik vind het ook prettig om mijn boeken dicht bij me te hebben.
4.	Ik heb voor de verhuizing veel boeken weggegooid: twee keer hetzelfde boek lezen doe ik niet. Wat ik over heb staat nog onuitgepakt in de garage en mijn nieuwe boeken slingeren overal rond.
5.	Ik hecht niet zo erg aan boeken. Ik koop ze dus niet, maar leen ze, uit de bibliotheek. Dat is ook veel beter voor het milieu. Weet u wel hoeveel bossen er gekapt moeten worden alleen al om al die Voskuiljagers te voorzien?

[p. 357]

B. De verfilming van Du Perrons Het land van herkomst staat op stapel. Hoe is uw reactie?

1.	Niets voor mij. Ik heb een hekel aan zitten in zo'n zweterige bioscoop waar iedereen op popcorn knaagt of onsmakelijk zit te slurpen uit een rietje. De film is bovendien altijd slechter dan het boek, en áls we ooit een Oscar winnen, dan ligt dat volgens mij aan de charmante actrice, niet aan het script. Zo'n Catherine Deneuve, als ze die casten voor de rol van Jane, ga ik hem misschien toch zien.
2.	Goed idee! Het is voor mij een reden om nu eindelijk ook eens het boek aan te schaffen, want er zal wel zo'n speciale filmeditie op de markt komen.
3.	Heel plezierig. Ik ga de film zeker zien. Het boek heb ik al eens gelezen, voor de lijst, dus lang geleden. De details ben ik daarom een beetje kwijt. Maar als ik de film heb gezien, komt dat wel weer boven drijven.
4.	Ik wil de film best gaan zien, maar alleen als de regisseur het oorspronkelijke gegeven recht doet. Er wordt vaak zo'n Hollywood-spektakel van gemaakt.
5.	Dat nieuws doet me goed. Het is een van mijn lievelingsboeken en als de film goed besproken wordt, haal ik denk ik ook de video in huis zodat ik hem meer dan eens kan bekijken.

C. Amazon.com biedt een service waarbij op basis van eerder aangeschafte boeken een lees- cq aanschafadvies wordt gegeven. Wat vindt u hiervan?

1.	Een heel interessante manier om op de hoogte te blijven. Het is toch zo dat ik op die manier uitgaven heb gevonden van kleine uitgeverijen die ik niet tegenkom in de grote boekenwinkels omdat ze niet commercieel genoeg zijn.
2.	Wat kil, zo'n computer die zegt wat je moet lezen! Het liefst laat ik mijn keuze in wat ik lees bepalen door een middag in de boekwinkel of op een boekenmarkt door te brengen. Als ik dan gegrepen word door een boek omdat het er mooi uitziet of omdat het me op een andere manier raakt, koop ik het onmiddellijk.
3.	Het is typisch voor deze tijd dat mensen niet meer zelf nadenken en op het oordeel van anderen afgaan. Hoewel, dat is eigenlijk van alle tijden. Hoe kan een computer mij vertellen wat goed is? Pure commercie! Ik kijk toch ook niet naar Groenteman! Alleen Zeeman vind ik wel aardig. Maar de keuze van mijn lectuur wordt er niet door bepaald. Als we in Nederland een medium als de ‘Times Literary Supplement’ of ‘The New York Book Review’ zouden hebben, zou ik daar weer wel wat aan hebben.
4.	Ik vind deze service een aanwinst. Er verschijnt zoveel, Joost Swarte. dat kan ik toch niet allemaal lezen? Ik wil graag weten wat de actuele titels zijn. Daarom kijk ik naar programma's als dat van Hanneke Groenteman. Maar als die Amazon-service mij daar ook steeds een lijstje van geeft: prima. Iedere hulp is welkom.
5.	Het is geen onaardige service. Ik heb het al uitgeprobeerd en kreeg zo toch wel titels te zien die ik eigenlijk wel moet lezen en die ik anders niet zo snel gevonden zou hebben. Maar in het algemeen moet je natuurlijk kritisch gebruik maken van alle media die de boekenlezer adviseren, of dat nou een krantenrecensie is of ‘Zeeman met Boeken’.

D. U heeft een prijsvraag gewonnen van de plaatselijke boekhandel. De hoofdprijs is voor u! U mag in de winkel een serie aanwijzen die de boekhandelaar u de komende jaren gratis zal leveren. Wat kiest u?

1.	Wat een vraag. De enige series die er toe doen, Privé Domein en Baskerville, houd ik zelf al bij. Eerlijk gezegd vind ik het hele plan onzinnig - en aan prijsvragen doe ik trouwens nooit mee. Geef mij gewoon een aantal boekenbonnen, ik moet bijvoorbeeld Of/Ofvan Søren Kierkegaard nog hebben.
2.	Wat een origineel idee. Ik zou voorstellen een abonnement te nemen op de boeken die de NOVIB uitgeeft, zodat de prijs ook anderen ten goede komt.

[p. 358]

3.	Daar moet ik eens even heel diep over nadenken. Het lijkt me geloof ik het fijnst om een paar keer per jaar een mooi kleinood toegestuurd te krijgen, bij wijze van verrassing. Ik zou kiezen voor een bibliofiele poëziereeks, die van Herik uit Landgraaf bijvoorbeeld.
4.	Aan reeksen doe ik niet. Ja, van de Aulapockets had ik er een paar, maar die bestaat niet meer. Doe mij maar een non-fictiereeks, zoals de van A tot Z reeks van SUN. Daar heb ik wat aan.
5.	Te gek! Dat is natuurlijk dé manier om bij te blijven. Is er niet een debutantenreeks? Nee? Dan kies ik voor de Literaire Reuzenreeks van De Bezige Bij, die moet ik toch ook hebben.

E. Dat u een boekengek was, zat er al vroeg in. Wat las u in uw jeugd?

1.	Ik ben jarenlang verslaafd geweest aan Alleen op de wereld, dat las ik zo ongeveer elk jaar opnieuw. En nooit met droge ogen.
2.	Oh, ik las heel erg veel. Ik ging elke dag naar de bibliotheek, maar titels kan ik me niet herinneren.
3.	Ik las vooral strips, we tipten elkaar op school. Als je de nieuwste Asterix niet gelezen had, telde je gewoon niet mee hoor.
4.	Ik herinner me dat ik tussen mijn dertiende en mijn vijftiende de werken van Jules Verne heb gelezen, in die originele blauwe bandjes. Zulke boeken worden toch niet meer geschreven tegenwoordig. Fantastisch gewoon.
5.	Ik had een gloeiende hekel aan de meeste kinderboeken, omdat er van die stereotype rolpatronen in voorkwamen. Daarom herinner ik me de komst van Pippi Langkous als een verademing.

F.De vaste boekenprijs dreigt te worden afgeschaft. Wat vindt u daarvan?

1.	Ik let niet zo op de prijzen van boeken omdat ik veel titels nu eenmaal moet lezen. Als het te gortig wordt zal ik nog meer uit bibliotheken gaan lenen.
2.	De prijs van een boek speelt geen rol bij de vraag of ik een boek aanschaf. Literatuur kent geen prijs. Iets is mooi of niet mooi en dan wil ik het hebben of niet. Het zal mij dus niet zoveel uitmaken.
3.	Daar maak ik me echt zorgen om. Het is moeilijk te beoordelen of de literaire uitgevers gelijk hebben met hun vrees voor het voortbestaan van de kleine ideële uitgeverij en de zelfstandige boekwinkeltjes, maar als dat zo is ben ik er dus erg op tegen.
4.	Hier ben ik ten zeerste op tegen. De uitgevers hebben gelijk als zij zeggen dat hierdoor de mogelijkheid om niet rendabele uitgaven te financieren zal Uit: Zola photographe, Denoël 1979. verdwijnen en een heleboel titels die niet voor het grote publiek bestemd zijn dientengevolge niet meer zullen verschijnen. En dan ben ik dus wel degelijk de pineut.
5.	Een beetje concurrentie kan geen kwaad. Maar de goedlopende titels zullen helaas niet goedkoper worden, die verkopen toch wel. Dus ik zal er misschien niet zoveel aan hebben.

G.Na het verschijnen van Goethe's Werther kregen lezers van dit boek in navolging van Werther zelfimoordneigingen. Kunt u zich voorstellen dat u zich op zo'n manier zou identificeren met een literair personage?

1.	Ik ben nogal een slordige lezer. Zo sla ik soms per ongeluk een heel hoofdstuk over om daar pas veel later achter te komen. Of ik denk dat een personage nieuw is terwijl hij of zij al bladzijden lang meedoet. Maar soms gebeurt het toch dat ik opeens erg meeleef met de belevenissen van iemand, zoals met Connie Palmen in I.M. Maar dat is toch geen romanpersonage?
2.	Ik identificeer me zelden met een personage. Dat vind ik eigenlijk ook een beetje raar, ik ben altijd op andere manieren bezig met teksten. Maar misschien valt er niks te identificeren, en is mijn wezen gewoon te prozaïsch om in welke gedaante dan ook als romanpersonage op te treden.

[p. 359]

3.	Als cultureel fenomeen is de geschiedenis van Werther uiterst interessant, net als de invloed van Max Havelaar op onze koloniale geschiedenis of Constantijn Huijgens' ‘Kostelick Mal’ op de opvatting over mode in de zeventiende eeuw. Zelf zou ik in mijn denken en voelen nooit zo beïnvloed kunnen worden door wat ik lees.
4.	Met Werther zou ik me nooit kunnen identificeren. Zelfmoord is geen oplossing voor de problemen van deze wereld. Wel word ik gegrepen door personages die tegen de stroom in gaan en proberen een oplossing te vinden voor de situatie waarin zij zich bevinden. Max Havelaar is daarom een van mijn favoriete boeken.
5.	Wanneer de grote levensemoties aan bod komen in een tekst, word ik erg gegrepen. Het maakt niet uit of het om verdriet of geluk gaat of om een tekst die gisteren geschreven is of vijfhonderd jaar geleden. Emoties zijn immers universeel. Uit die herkenning put ik hoop en geen wanhoop zoals dat bij de navolgers van Werther gebeurde.

H.Wat is uw eerste reactie als u hoort: Het Bureau van Voskuil?

1.	Yep, ingetekend op de dundrukeditie in linnenmet-leeslint.
2.	Nou, ik heb veel waardering voor Voskuil vanwege zijn acties voor de varkens dus heb ik één deel gekocht ter ondersteuning van de biggetjes, maar die kwamen in het boek helaas niet voor...
3.	Ontroert me zeer: altijd die hoofdpijn en dan ook nog een vrouw die staat, zeer aangrijpend.
4.	Eerst leek het me niks. Maar vanaf het verschijnen van deel III ga ik op de eerste dag van verkoop meteen langs de boekhandel.
5.	Natuurlijk gelezen, mieters! Het vermaakt me, bovendien moet ik op mijn werk kunnen meepraten.

I.Stel u krijgt de gelegenheid om met een auteur van uw keuze te dineren. Wie nodigt u uit, waar gaat u eten en waarover zou u willen praten?

1.	Ik zou dolgraag met een Lulu Wang, wat een boeiende vrouw is dat toch, in een sushibar praten over incestervaringen en over haar succes.
2.	Eigenlijk ben ik niet geïnteresseerd in persoonlijk contact met schrijvers, maar er zijn wel momenten in de literatuurgeschiedenis waar ik heel graag bij had willen zijn, zoals het diner dat Verlaine werd aangeboden toen hij in 1892 Nederland bezocht.
3.	Andijviestamppot met spekjes, dat zou ik willen eten met Kees van Kooten en dan zou ik willen praten over wat het betekent om je moeder te verliezen.
4.	Het kan mij niet zo veel schelen waar en wat wij gaan eten, maar ik zou eens met Kader Abdolah willen discussiëren over de aanpak van taalachterstand bij allochtone kinderen.
5.	Auberge De herborist in Brugge, dat lijkt mij een geschikte ambiance om met een wereldauteur als Salman Rushdie te lunchen en eens met hem van ‘Lezende man bij het vuur’ door Vincent van Gogh (1881).

[p. 360]

gedachten te wisselen over de commotie die is ontstaan nu hij is uitgenodigd het boekenweekgeschenk te schrijven.

J.Voor een geoefend lezer als u is het vanzelfsprekend dat er ook in de vakantie doorgelezen wordt. Welke boeken gaan er mee in uw koffer?

1.	Bij het aanbreken van iedere vakantie denk ik weer ‘eindelijk tijd om mijn schuldgevoel weg te lezen.’ Al die boeken die ik eigenlijk al gelezen had moeten hebben, zoals die van al die nieuwe allochtone schrijvers. Kom hoe heten ze ook alweer... Ik heb ook nog een bundel liggen met notities van een Somalisch meisje dat de genocide heeft meegemaakt. Dat is natuurlijk niet echt ontspannend, maar dat ik op een rustig strandje lig, is geen reden om mijn ogen te sluiten voor wat er verder gebeurt.
2.	Ik lees me het hele jaar al suf en boeken van diverse pluimage hoor, maar doorgaans toch wel zware kost. Het is zo'n gewoonte, ik kan er in de vakantie dan ook niet mee stoppen, maar ik probeer wel wat luchtiger spul mee te nemen. Het dagboek van Bridget Jones schijnt aardig te zijn, of die nieuwe Ludlum, maar dan ook nog wel iets nuttigers voor als dat gaat vervelen.
3.	De vakantie is voor mij het feest van herkenning, dat wil zeggen dar ik vijf boeken die ik het afgelopen jaar heb gelezen en waarbij ik iets heel speciaals voelde, meeneem en herlees. Als ik er doorheen ben voordat ik weer naar huis ga, lees ik de mooiste passages nogmaals.
4.	Nou da's makkelijk, gewoon een stapel uit de toptien van het afgelopen jaar. Ik had ze wel meteen gekocht toen duidelijk werd dat je die boeken echt niet mocht missen, maar ja, mijn ogen waren weer eens groter dan mijn maag. Er verschijnt tegenwoordig ook zo veel en nu hebben die schrijvers ook nog eigen websites, moet ik die ook nog lezen!
5.	Ik kan u wel vertellen wat ik niet meeneem: zeker geen airport-novel, op het laatste moment in zo'n vliegveldkiosk aangeschaft. Verder hangs het natuurlijk af van mijn interesse van het moment. Vorig jaar had ik bijvoorbeeld de reeks Memoires van Casanova mee, vermakelijk maar niet te zwaar, dit jaar vind ik reisjournalen van historische figuren wel boeiend. Montaigne lijkt me wel toepasselijk: ik ga naar Italië.

Puntentelling

Omcirkel in het schema hieronder steeds bij elke vraag de letter die u als antwoord heeft aangekruist. Tel vervolgens op hoe vaak u een a, b, c, d of e heeft gekozen en welke letter het meest is voorgekomen. Dat is uw type. In de analyse worden de a-,b-,c-,d-, en e-typen nader ontleed. Als u een gemengd type bent, kunt u zelf een compositie maken van elementen uit de verschillende typen. Daartoe dient u wel alle beschrijvingen te lezen. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd, uw klachten worden niet in behandeling genomen.

A1-d	B1-a	C1-b	D1-a	E1-c
2-a	2-e	2-c	2-b	2-d
3-c	3-d	3-a	3-c	3-e
4-e	4-b	4-e	4-d	4-a
5-b	5-c	5-d	5-e	5-b
F1-d	G1-e	H1-a	I1-e	J1-b
2-c	2-d	2-b	2-d	2-d
3-b	3-a	3-c	3-c	3-c
4-a	4-b	4-e	4-b	4-e
5-e	5-c	5-d	5-a	5-a

[p. 361]

Analyse

Heeft u overwegend A geantwoord?

U bent een onverbeterlijke snob, en u bent daar waarschijnlijk nog trots op ook. Het liefst zit u in uw bibliotheek wat te turen in de verzamelde werken van Nietzsche, maar nóg liever doet u anderen daarvan verslag. Een zeker conservatisme is u niet vreemd: naar de bioscoop gaat u niet, en vroeger was eigenlijk alles beter, zoals ook alles wat niet uit Nederland komt in uw ogen op voorhand ‘beter’ is. U houdt van ‘een goed glas wijn’ en beweert geen t.v. te kijken. Ja, wel naar ‘Zeeman met Boeken’ natuurlijk. Aan populaire acties of grapjes doet u niet mee. Boeken zijn voor u de tempels van cultuur en wetenschap en dienen met zorg omringd te worden. Maar zeg nou zelf: staat er niet heel veel in uw boekenkast dat u niet gelezen heeft? Als u voordat u die nieuwe Kierkegaard aanschaft nu eens eerst die ongelezen werken pakt. Maar wij spreken hier tegen dovemansoren. U bent onverbeterlijk. Martin Ros noemde de snob ooit: het zout in de pap van de cultuur, en zo is het. Want u besteedt een vermogen aan duur uitgevoerde boeken van schrijvers die niemand leest en die zonder mensen zoals u misschien niet eens zouden worden uitgegeven. Alle lezers zouden dus blij moeten zijn met types zoals u, maar de werkelijkheid is anders. Uw soort wordt bespot.

Heeft u overwegend B geantwoord?

Het persoonlijke is politiek. Die levensles is er bij u ingeramd, en uw leesgedrag vertoont daar de sporen van. In eigentijds taalgebruik: u bent een politiek-correcte lezer. Lezen is voor u een dáád en u kiest uw lectuur daarom met zorg. Bang om miljardenconcerns te verrijken, heeft u een voorkeur voor uitgaven van kleine ideële uitgeverijen, en om niet voor een ‘etnocentrist’ door te gaan, grijpt u op voorhand naar een boek van een auteur uit een of andere culturele minderheid. Nog beter: een uitgave uit een derdewereldland. U heeft een hekel aan hypes en aan commercie. Natuurlijk bent u ook een dierenvriend en een feminist. Mogelijk bent u vegetarisch, en reist u met het openbaar vervoer. Maar wij vragen ons bij dat alles wel bezorgd af: gaat het leesplezier niet verloren? Misschien moest u eens een tijdje louter smaad en vuiligheid gaan lezen, over poliepen en puidenogen, het werk van Herman Brusselmans dus.

Heeft u overwegend C geantwoord?

Voor u staat emotionele betrokkenheid bij wat u leest op de eerste plaats. U wilt zich laten meeslepen door wat u leest. Herkenning is een kernwoord, maar ook compassie en troost. U bent de enige die nog in snikken uitbarst boven een dichtbundel van een achttiende-eeuwse sentimentalist of van een tachtiger. Kortom, u bent een emotionele lezer. De prijs van een boek deert u niet, uw keuze wordt bepaald door de emotionele aantrekkingskracht van een boek, of die nou zit in de poëtische inhoud of in een romantisch negentiende-eeuws boekbandje. Het liefst zit u met uw boekje in een knus hoekje. Heeft u eenmaal een boek in uw hart gesloten dan blijft het daar. U krijgt geen genoeg van eindeloos herlezen en een geslaagde verfilming zal u tientallen keren gaan zien.

Dat is allemaal heel mooi - het scheelt een hoop rekeningen van de psychiater - maar wij denken dat u zich soms meer dan goed is, laat meevoeren door andermans ellende. Wij adviseren u daarom uw keuze van leesvoer van tijd tot tijd door andere factoren te laten bepalen. Lees ook eens een interessante studie over de rente-ontwikkeling in de laatste dertig jaar of een roman van Jan Siebelink. Het zal u rust geven. Ook moet u afleren de boeken die u aangrijpend vond, aan anderen te geven. Niet iedereen wil huilend boven de bladzijden hangen!

Heeft u overwegend D geantwoord?

Als kind was u al een georganiseerde lezer. Zo veel boeken, zo weinig tijd en in ieder boek stond wel iets waar u wat aan had: van Winterboek tot Donald Duck. Dat vereiste een systematische aanpak. U was eerder dan ieder ander kind door uw leeftijdscategorie heen en op uw twaalfde had u al een deel van de volwassenenbibliotheek verorberd. En speelde u niet ‘bibliotheekje’? Ook in uw volwassen leven leest u liefst alles wat er gedrukt staat. U bent als geen ander op de hoogte van wat er verschijnt en laat u daarbij graag helpen door alles en iedereen: van uittrekselfilm tot adviezen van amazon.com. Van een verfilming bent u evenmin afkerig. Uw beroep is zo gekozen dat u ook in de tijd van de baas nog letters kunt verslinden, u bent een professionele lezer geworden. De buitenwereld beschouwt u als een belezen mens, en dat is ook zo, maar toch moeten er enige kanttekeningen gemaakt

[p. 362]

Bildnis eines Rechtsanwaltes, II Guercino (1591-1666).

worden bij uw gedrag. U bent nauwelijks betrokken bij hetgeen u leest, als het maar teksten zijn. Het ontbreekt er nog maar aan of u spelt de reclamefolders! Houdt u eigenlijk wel van boeken? Wij vermoeden dat uw leesgedrag meer te maken heeft met een dwangmatige behoefte de buitenwereld buiten te houden. Ons advies luidt: ontspan! Lees eens een tijdje niet. En als de ergste ontwenningsverschijnselen verdwenen zijn, ga dan eens een uurtje in de zon zitten met een boek. Laat de woorden gerust op u inwerken en wie weet krijgt u dan, net als anderen, plezier in het lezen! En als het u echt raakt: herlezen mag!

Heeft u overwegend E geantwoord?

U leest onregelmatig: soms ligt er een dikke stapel, soms is er even niks. Dat komt omdat u, au fond, een hype-lezer bent. U bent modegevoelig, zodat het bijvoorbeeld zeker is dat u het nieuwste pastarestaurant in Amsterdam al eens heeft bezocht, en momenteel

Jeune fille lisant, J.H. Fragonard (1732-1806).

overweegt een Kronan-fiets aan te schaffen. Ongetwijfeld bent u al aan het nadenken of uw boekenkast wel Feng Shui is. Uw leesgedrag is eveneens voorspelbaar omdat u zich door trends laat leiden. Uw handen jeuken om de nieuwe Voskuil aan te schaffen, ja zelfs van de nieuwe Lulu Wang bent u niet vies, als het maar hot is. U hebt geen emotionele band met uw boeken, om een mooie band of boekenkast maalt u bijvoorbeeld niet. Literatuur is voor u een manier om met anderen te communiceren of af te tasten waar de ander staat. U wilt bijblijven en meepraren. Daarom houdt u de top tien bij en kijkt u naar Hanneke Groenteman. Waarom gaat u in plaats daarvan niet eens een keer naar De Slegte: daar liggen zoveel mooie boeken, allemaal geflopt dankzij het gebrek aan lef en speurzin bij zovele lezers: lezers zoals u? Maar misschien oordelen wij te hard. Mogelijk bent u gewoon nieuwsgierig naar het boek waar iedereen over praat. Je zou ook kunnen zeggen dat u een sociaal dier bent. U leest wat anderen lezen.