Literatuur. Jaargang 16

(1999)– [tijdschrift] Literatuur– rechtenstatus

Vers voor de Pers

Op de eerste maandag van september is opnieuw aandacht gegeven aan boeken die dit najaar zullen verschijnen. Als alle beloften van de uitgevers worden nagekomen, verschijnen er niet minder dan 3500 boeken. Op de beurs Vers voor de Pers, die twee keer per jaar in Amsterdam wordt gehouden, waren alle bekende uitgeverijen vertegenwoordigd. Het aanbod van nieuwe boeken is zeer divers.

Van sommige boeken was het bijna voorspelbaar dat ze op een bepaald moment zouden verschijnen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de biografie van Louis Paul Boon (1912-1979). Het is nu twintig jaar geleden dat deze schrijver overleed. In de stad Aalst zijn deze zomer enkele activiteiten georganiseerd om de schrijver te herdenken. De biografie die door de Arbeiderspers wordt uitgegeven is van Kris Humbeeck en heeft als titel Gelijk een vis zwemt moet ik schrijven. Twee van de meest bekende boeken van Boon staan centraal in het boek Moderniseren en conformeren van Jos Muyres. Het is een biografie van het tweeluik De Kapellekensbaan en Zomer te Termuren. In het eerste deel van de monografie gaat Muyres in op het ontstaan van beide boeken. Muyres geeft aan dat het om modernistische romans gaat, maar dat de aanduiding postmodernisme eigenlijk ook goed van toepassing is.

Ook voor boekwetenschappers is er nieuws. Bij Uitgeverij de Buitenkant verschijnt Alom te bekomen, veranderingen in de boekdistributie in de Republiek 1720-1800, het proefschrift van Johanna van Driel. De promovenda gaat in op de rol van de lezer; waarom deze leest en op welke wijze een boek wordt gelezen. In het beschreven tijdvak worden veranderingen in de aankoop en de distributie van boeken gesignaleerd. De verkoop en de distributie in de Republiek worden vergeleken met de ontwikkelingen in omringende landen. De vraag is of de aanpassingen in de distributie van boeken een veranderend koopgedrag tor gevolg hebben gehad. De Walburg Pers sluit hier min of meer bij aan en geeft met Liefhebbers en gewoontelezers van José de Kruif, inzage in de leescultuur in Den Haag in de achttiende eeuw (verschijnt in november). Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen mensen die zomaar eens een boek pakken, de liefhebbers en de gewoontelezers, de lezers die al een zekere leestraditie hebben opgebouwd. Heeft een ruimer aanbod van titels ook gevolgen voor het leesgedrag?

Bij de SDU verschijnt een serie van vijf delen over de Nederlandse cultuur in Europees perspectief. Onderwerpen die aan de orde zullen komen zijn: literatuur, kunstonderwijs, religie, filosofie en wetenschap. De beschreven periode loopt van 1650 tot 2000. Deel I, Bevochten eendracht, dat geschreven is door Willem Frijhoff en Marijke Spies, verschijnt nog dit jaar. De andere vier in de loop van volgend jaar.

Reisverhalen blijven nog altijd tot de verbeelding spreken. Vierhonderd jaar geleden vertrok Olivier van Noort vanuit Rotterdam op zijn indrukwekkende zeilreis om de wereld. Hij vertrok in 1598 en kwam na drie jaar weer terug in de Republiek. Bij SUN verschijnt binnenkort een reisverslag van deze eerste Nederlander die de wereld omzeilde.

Populaire series zoals ABC, van A tot Z, danwel varianten hierop verschijnen bij twee uitgevers. Querido publiceert Van Alfa tot Omega, Een klassiek ABC. In dit boek gaat het vooral om de bekende passages uit de Griekse en Romeinse literatuur. SUN laat alle A tot Z boeken opnieuw verschijnen. De reeks wordt inmiddels dertig jaar door SUN uitgegeven.

Passend bij de tijd van het jaar is het volgende boek van uitgeverij Bert Bakker: Komt allen tezamen; oude en nieuwe kerstliedjes in hun oorspronkelijke versie. Het gaat om oude, en daardoor overbekende kerstliederen en een klein aantal moderne verzen. Voor de ‘overbekende’ kerstliederen kan het aardig zijn om kennis te nemen van de historische omgeving en het feit dat complete liederen worden opgenomen. Waar vindt het lied zijn oorsprong? Kerstliederen die uit een andere taal afkomstig zijn, worden eerst in hun oorspronkelijke taal weergegeven, met daarnaast de tekst zoals die nu bekend is. Behalve aan Kerstmis wordt er ook aandacht besteed aan liederen over het midwinterfeest.

Van Gennep zal volgend jaar het boek De rozen welken snel op de markt brengen. De uitgever omschrijft het boek van J.P. Guépin, met als ondertitel ‘Liefdespoëzie voor knapen en meisjes’, als ‘verrukkelijke liefdespoëzie, briljant vertaald en prikkelend gepresenteerd’. Dichters schreven hun gedichten ook voor eigen gebruik, want ook een dichter is een mens en dus nu en dan een minnaar. In

het boek worden klassieke voorbeelden genoemd zoals de gedichten over de liefdesperikelen van Ovidius en Sappho.

Relatief veel aandacht werd er in de folders van de uitgeverijen besteed aan poëzie. Een belangrijke reden hiervoor kan zijn dat op 27 januari 2000 de eerste landelijke gedichtendag zal worden gehouden. Nederland volgt hiermee een in Engeland jaarlijks terugkerend succesvol evenement: The National Poetry Day. Vooruitlopend op deze manifestatie verschijnen er bij meer uitgevers publicaties. Ooievaar herdrukt ter gelegenheid van deze dag een aantal bundels van onder anderen Gerrit Achterberg, Johan Andreas Dèr Mouw, Herman Gorter en Martinus Nijhoff.

Ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Max Dendermonde verschijnt bij uitgeverij De Prom de bundel Nooit te laat. Vijftig gedichten van een tachtigjarige.

Bij uitgeverij Conserve verschijnt van Gerard Reve De terugkeer. Deze bundel wordt gezien als het poëticale debuut van Reve. Tom Rooduyn schreef er de inleiding bij.

Ook Podium geeft met het boek Het mooiste gedicht aandacht aan de poëzie. De inleiding is van Jan Wolkers. Het boek bevat een selectie van favoriete gedichten uit Nederland en Vlaanderen.

Uitgeverij Kwadraat besteedt aandacht aan de ‘laatste generatie dichters van de 20ste eeuw’. Ruben van Gogh is de samensteller van het boek Sprong naar de sterren. Van Gogh geeft aan dat er sinds een jaar of vijf een nieuw geluid waarneembaar is in tijdschriften en op podia. De nieuwe generatie laat zich (nog) niet in een bepaalde school indelen. Toch zijn er volgens Van Gogh inmiddels wel overeenkomsten waarneembaar, die hij in het boek dan ook aan de orde stelt: individualisering, landschap, muziek en het universum.

Een heel ander boek is dat van J.H. de Roder over Het schandaal van de poëzie. Roder schrijft daarin over taal, ritueel en biologie. Over welke vaardigheden moet een lezer beschikken om een gedicht goed te kunnen begrijpen. De analyse kan worden opgevat als de ontleedkunst van de poëzie.

Amsterdam University Press geeft een nieuwe serie uit: de Amazone-reeks. Elk deel van de serie is gewijd aan een belangrijke schrijfster uit het verleden. Het eerste deel bevat een uitgebreide bloemlezing uit de gedichten van Anna Roemersdochter Visscher aangevuld met een omvangrijke inleiding over het leven van Anna Roemers, van de hand van Riet Schenkeveld-van der Dussen.

Naar aanleiding van een universitair afscheid verschijnt de bundel Een bedachtzame beeldenstorm. Deze bundel bevat een selectie uit de artikelen die Willem van den Berg gedurende zijn loopbaan als hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam heeft geschreven. Er wordt een beschouwing gegeven van de letterkunde van de achttiende en negentiende eeuw. In de afgelopen decennia zijn andere vragen

illustratie

Anna Roemersdochter Visscher

en onderzoeksmethoden gehanteerd dan daarvoor gebruikelijk waren. Het tekstanalytisch onderzoek maakt plaats voor de sociaal-culturele en maatschappelijke factoren. Deze door Van den Berg gesignaleerde veranderingen drukten in belangrijke mate een stempel op het schrijven van literaire teksten.

De versierders

In het museum van het boek Meermanno-Westreenianum wordt tot 13 februari 2000 de tentoonstelling De Vercierders. Boeken van een eeuw oud gehouden. De expositie geeft een overzicht van boeken die uit de eigen collectie van het museum afkomstig zijn. De boeken zijn gemaakt in de periode van de Nieuwe Kunst, de Nederlandse Art Nouveau. De tentoonstelling laat banden zien die door Dijsselhof, Lion Cachet, Derkinderen, Wenkebach en Van Hoytema zijn ontworpen. Het werk van deze kunstenaars is van grote betekenis geweest voor de ontwikkeling van de Nederlandse boekkunst. Hierdoor kreeg Nederland een belangrijke plaats in de typografie.

pjv

Literaire activiteiten Zwolle

De Stichting Literaire Activiteiten Zwolle ( SLAZ) organiseert elk seizoen een reeks literaire avonden waarop het publiek onder meer kennis kan maken met schrijvers en kan discussiëren over hun werk. Zoals elk jaar wordt het programma samengesteld in samenwerking met het theater Odeon in Zwolle.

Voor dit seizoen staan nog de volgende onderdelen op het programma:

-	Op woensdag 2 februari is er een literaire avond met K. Schippers die zal discussiëren met Ans van Berkum en Henk de Lange;
-	Op woensdag 15 maart wordt de Shakespearebewerking van Tom Lanoye ‘Ten oorlog’-solo uitgevoerd;
-	Maandag 20 maart zal er een programma zijn met Harry Mulisch en op 18 april met J.J. Voskuil;
-	Een gesprek dat Henk de Lange zal hebben met Toon Tellegen valt op donderdag 19 april;
-	Ten slotte zal er op 25 april een toneelvoorstelling worden gegeven naar de roman De tweeling van Tessa de Loo.

Al deze literaire manifestaties vinden plaats in het theater Odeon in Zwolle en beginnen om 20.00 u. Voor nadere informatie kan men terecht bij SLAZ, Postbus 1496, 8001 BL Zwolle. Kaarten voor de genoemde programma-onderdelen kunnen telefonisch worden besteld bij Schouwburg Odeon

(038-4218500).

gvb

Agenda

Zie voor de literaire agenda van het NBLC de Internet-site: http://data.nblc.nl/vandaag.html. Andere interessante sites zijn te vinden via:

http://www.nblc.nl/biblioweb/index.html.

Voor inlichtingen betreffende de agenda kan men contact opnemen met het NBLC: Jef van Gool, Frank Hockx of Dick Welsink, postbus 43300, 2504 AH Den Haag, 070-3090310/192/175.

Nieuwtjes

•	Staatssecretaris Van der Ploeg heeft hugo brandt corstius benoemd tot lid van de Commissie Letteren van de Raad voor Cultuur. Brandt Corstius werd benoemd voor een periode die loopt tot 1 januari 2001.
•	In het tv-programma Eerste druk presenteert midas dekkers vanaf december 1999 tot volgend jaar februari wekelijks een nieuw verschenen boek. Dekker zal aandacht besteden aan Nederlandse en buitenlandse boeken. Met de Eerste druk volgt de VARA het programma Zeeman met boeken van de VPRO. Inmiddels hebben ook andere omroepen aangekondigd een vergelijkbaar programma te zullen gaan maken.
•	Het willem elsschot-genootschap dat het literair en zakelijk archief van Willem Elsschot (1882-1960) beheert, gaat dit najaar actief op zoek naar leden in Nederland. Vic van de Reijt, één van de oprichters van het genootschap, laat weten plannen te hebben te zijner tijd de biografie van Elsschot te gaan schrijven. De aandacht gaat in eerste instantie uit naar het publiceren van de correspondentie tussen Alphons de Ridder, dit is de de echte naam van Elsschot, en Jan C. Villerius. Ook de briefwisseling tussen de schrij-

	Leon de Winter, foto: Gerrit Serne & partner. ver en de uitgever zal op termijn beschikbaar komen.
•	Onlangs is het wf hermans-instituut opgericht. Tijdens een bijeenkomst in Scheveningen is uiteengezet, waaruit het werk van het instituut zal gaan bestaan. Een uitgave van het verzameld werk en het laten schrijven van een biografie, alsmede het onder de aandacht brengen van het werk van de auteur zullen tot de voornaamste werkzaamheden gaan behoren.
•	De jury van de eci-prijs voor Schrijvers van Nu presenteert een volgende genomineerde. De prijs van 5.000 gulden gaat dit kwartaal naar bob rigter voor zijn boek Langarm. Rigter studeerde Engelse taal- en letterkunde in Leiden en doceerde tweeëntwintig jaar taalwetenschap aan de Rijksuniversiteit aldaar. Op taalkundig gebied publiceerde hij reeds vier boeken, waaronder een dissertatie en artikelen. Rigters eerste roman, Jazz in de Oostzee, verscheen in 1995.
•	Bij de rubrieksredactie van Literatuur heeft een wisseling plaatsgevonden. Staigaite Juul Verheijen is opgevolgd door Vincent Erdin. De redactie bedankt Juul Verheijen voor de werkzaamheden, die zij in het afgelopen jaar verrichtte.
•	leon de winter heeft een eigen filmbedrijf opgezet. Onder de naam ‘Pleswin’ werkt De Winter samen met de Amerikaan Eric Pleskow. In het bedrijf participeert ook het Duitse filmdistributiebedrijf Senator Film. Een van de eerste films zal de verfilming van de roman De hemel boven Hollywood zijn. De films die Pleswin gaat maken zijn vooral bedoeld voor de Nederlandse markt.

•	Op 27 juli 1999 overleed te Eemdijk de uitgever thomas william rap (30 september 1933 te Den Haag). Thomas Rap was een eigenzinnig uitgever, die (aanvankelijk samen met Jaco Groot) alleen datgene op de markt bracht wat hij zelf leuk vond. In zijn fonds zitten auteurs als Heere Heeresma, Mensje van Keulen, Jean-Pierre Rawie, Tim Krabbé, Youp van 't Hek, W.F. Hermans (met de heruitgave van Mandarijnen op zwavelzuur) en Gerard Reve (Frans Lodewijk Pannekoeks Veertien etsen, voor arbeiders verklaard). Uitgeverij Rap is vanaf begin 1999 onderdeel van De Bezige Bij.
•	Op 7 augustus 1999 overleed te Rotterdam theo verhaar (19 juli 1954). Hij debuteerde als dichter in 1991 met de bundel Stof bedekt niet. Voor deze en zijn daaropvolgende bundels Eeuwig tweede (1993), Uitzaaiingen (1995), Het badwater van de fotograaf (1996) en Nawakker (1998) ontving hij in 1998 de Anna Blaman-prijs. Valscherm voor Erasmus zal postuum verschijnen.
•	Op 18 augustus 1999 overleed enno develing (8 januari 1933 te 's-Gravenhage), conservator moderne kunst van het Haags Gemeentemuseum en auteur. In de jaren '60 en '70 bepleitte hij Het einde van de roman en vervaardigde hij een aantal zogenaamde projecten: Voor de soldaten (1966), De maagden (1968) en Het kantoor (1973).
•	Op 21 augustus 1999 overleed te Nijmegen joop de waard (27 april 1937). Naast zijn baan in het bedrijfsleven werkte de autodidact De Waard jarenlang aan een primaire en secundaire bibliografie van Philips van Marnix van St. Aldegonde die hij helaas niet meer heeft kunnen voltooien. Als ‘bijproduct’ verscheen in 1988 een doorwrochte studie over De por-

	tretten van Marnix van St. Aldegonde; een ikonografische verkenning. In de Componistenreeks, van uitgeverij Gottmer, verschenen van zijn hand biografieën, annex oeuvrecatalogi van Dvorák (1990) en Bartók (1993).
•	Op 24 augustus 1999 overleed te Amsterdam marinus cornelis van dijke, beter bekend als marko fondse (1932). Fondse heeft vooral naam gemaakt als vertaler uit het Russisch, waarvoor hij in 1969 de Martinus Nijhoff-prijs ontving en in 1991 de Aleida Schot-prijs. Hij was medeoprichter van het tijdschrift voor vertaalde poëzie De Tweede Ronde en publiceerde gedichten onder het pseudoniem Nelis Klokkenist.
•	Op 2 september 1999 overleed te Amsterdam simon emmering (9 augustus 1914 te Amsterdam), antiquair en uitgever. Emmering was sinds 1933 actief als boekhandelaar. Na zijn onderduikperiode in de Tweede Wereldoorlog, waarin zijn hele zaak teloorging, bouwde hij aan de Oudezijds Voorburgwal zijn boek- en prenthandel opnieuw op. Hij specialiseerde zich in de handel en het uitgeven van boeken en prenten over West-Indië. Zo verscheen in 1974 een herdruk van Reize naar Suriname van J.G. Stedman.
•	Op 21 september 1999 overleed te Haren prof. dr. albert sassen (25 juni 1921 te Ter Apel), emeritus hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Behalve talrijke boeken en artikelen op een breed Nederlands-(historisch-)taalkundig terrein publiceerde Sassen ook veel over het Gronings en over Groningse dialectliteratuur.

Herstel

Door een misverstand is in Literatuur 99-4 niet de definitieve versie geplaatst van het artikel van Leo Ross. Correcties van de auteur zijn daardoor ten onrechte niet opgenomen.