Literatuur. Jaargang 15

[p. 361]

De recensent, ook der recensenten
Ton Anbeek⁺
Het einde

In de hp/De Tijd van 7 augustus publiceerde Ron Kaal een aardig artikel onder de titel: ‘Wie is er bang voor de criticus?’ De teneur van het stuk was dat geen uitgever of auteur meer angst hoeft te hebben omdat de rol van recensenten is uitgespeeld: ‘Critici hebben geen macht meer, recensies zijn niet langer van invloed op het koopgedrag’. Werkelijk van belang is alleen nog de televisie en dan vooral het interview met de goed-ogende,



vlot-babbelende schrijver die zijn ziel blootlegt. Wie aanstekelijk over zijn of haar leed weet te vertellen, ontloopt De Slegte. ‘Vroeger werd geïnterviewd wie gunstig was besproken. Nu wordt besproken wie gunstig is geïnterviewd.’

De kop van de auteur op het scherm, daar gaat het dus om volgens Kaal. Maar toch moeten er nog anderen mechanismen aan het werk zijn. Want voor zover ik weet is Robert Mawson (wie? Robert Mawson) nooit in enig Nederlands programma aan het woord geweest. Niettemin prijkt zijn roman Lazaruskind nu al weken op de bestsellerslijsten, vaak op de eerste plaats. Het gaat hier om een wel heel uitzonderlijk geval, want recensies zijn er ook nauwelijks aan te pas gekomen.

De aandacht werd voor het eerst op het boek gevestigd toen er vorig jaar op de Frankfurter Buchmesse om de vertaalrechten werd gevochten. Uiteindelijk won Marijke Bartels van De Boekerij. Ze legde liefst honderdduizend pond neer (meer dan drie ton dus), het hoogste bedrag dat ooit in Nederland voor een boek van een onbekende auteur werd betaald.

Bartels was eerder succesvol met de uitgave van De Celestijnse Belofte (500.000 ex.) en Wilde Zwanen (560.000). In een interview met De Limburger legde zij eind vorig jaar uit waarom zij verwachtte dat ook Lazaruskind een klapper zou worden: ‘Het is vooral een roman over heel gewone mensen. Volstrekt geloofwaardig en adembenemend echt. Zowel mannen als vrouwen zullen zich met dit boek kunnen identificeren.’ Een interessant punt, dat laatste, omdat - zoals ik hier ooit eerder betoogde - mannen niet de grote lezers lijken. Een boek dat beide geslachten raakt, heeft dubbel kans op succes.

Bartels verklaart en passant wat haar in de Nederlandse literatuur hindert: ‘Amerikanen zijn professionele vertellers. Nederlandse schrijvers onderbreken hun verhaal nu en dan voor een filosofische uitweiding. (...) Dat stoort me vaak in de Nederlandse literatuur. Vaak komt het verhaal op de tweede de plaats en het is nog somber ook. Want, zo denkt men, dan is het literair.’ En wat blijkt: Bartels kent haar publiek, want het Lazaruskind beklom zonder moeite de bestseller-lijst.

Het is onmogelijk de roman na te vertellen zonder hem belachelijk te maken. Mawson is zo bang dat de lezer zich verveelt en dus naar een ander boek zapt, dat hij verwikkeling op verwikkeling stapelt. Laat ik het beperken tot dit: het draait om de heroïsche pogingen in contact te komen met een kind dat in coma ligt.

+ ton anbeekis hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit Leiden.

[p. 362]

Spanning speelt een even grote rol als ontroering. Genoeg cliffhangers voor de heren, genoeg tranen voor de dames. En dan ook nog een vleugje New Age voor alle gezindten.

Vrijwel geen recensent maakte zijn vingers aan het boek vuil. Typerend is dat het pas in nrc Handelsblad besproken (eigenlijk naverteld) wordt als de roman de top al heeft bereikt. Het stuk eindigt met de zin: ‘Lazaruskind is een boek dat je met een zucht van verbazing weglegt.’

De meest serieuze reactie kwam een maand eerder van W. Wouters-Maljaars, drs. Wouters-Maljaars, die de roman niet overtuigend vindt: ‘(Mawson) houdt het in zijn hele boek van ruim 300 bladzijden vol om hooguit anderhalve pagina of twee pagina's over hetzelfde onderwerp te schrijven.’ Als recensente van het Reformatorisch Dagblad ergert zij zich natuurlijk ook aan het ‘godslasterlijke taalgebruik’. Even hard is het oordeel in het Algemeen Dagblad: ‘Werkelijk elk cliché waarmee je de massa kunt aanspreken en verleiden heeft hij in zijn roman opgenomen. Robert Mawson schreef een commercieel zo gehaaid en geslepen boek, dat de miljoenenopbrengst onmiddellijk verklaarbaar is.’ Maar hij eindigt veel dubbelzinniger: ‘Robert Mawson schreef een boek dat geen bal met literatuur van doen heeft, maar alles met spanning en meeleven.’

En dan is er nog een kort stukje in De Groene Amsterdammer met als kop: ‘Lazer op, kind.’ Door toeval of slim opzet staat dit columnachtige artikel op dezelfde bladzijden waarop een studie over de roman in de oudheid en twee vertalingen van zulke roman worden besproken. Holzberg, auteur van het boeiende boekje over de allervroegste romans uit onze beschaving, trekt meer dan eens een vergelijking tussen deze hellinistische teksten en de hedendaagse soapopera's. In de oudheid ging het meestal over twee geliefden die door het noodlot worden gescheiden en pas na talloze bloedstollende avonturen weer in elkaars armen vallen (men herkent moeiteloos allerlei stukken van Shakespeare, die zich door deze teksten liet inspireren). Spanning (cliffhangers) en emoties, daar ging het in de antieke roman om. Net als bij het Lazaruskind!

Het zou wel eens zo kunnen zijn dat het succes van Lazaruskind een symptoom is van een revolutie die zich aan het voltrekken is. De roman, die dreigt zijn publiek te verliezen, valt terug op oeroude procédés om de lezers vast te houden. De kunstroman zal steeds meer gemarginaliseerd raken en kan in Nederland alleen overleven door de steun die de staat de ‘erkende’ schrijvers geeft - voor zolang het duurt, want de tirade van staatssecretaris Van der Ploeg tegen overgesubsidieerde ‘elitaire kunstvormen’ belooft weinig goeds voor de door de overheid vrijgehouden auteurs. Verschrompelt dit circuit, dan verliezen ook de recensenten die het kunstproza begeleiden elke functie: dat wordt een futiele vorm van l'art pour l'art, ruis voor de zeldzame liefhebber. Volgens Kaal is de criticus nu al een machteloos tandenknarsende buitenstaander geworden.

In zo'n situatie is er ook voor een recensent der recensenten geen plaats meer: hij is overtollig in het kwadraat. En daarom groet ik u.