Literatuur. Jaargang 15

[p. 170]

De buitenstaander
Dorothée Cannegieter:
‘Bilderdijk kreeg op onze tentoonstelling een vriendelijk gezicht’⁺

Dorothée Cannegieter (1943) studeerde geschiedenis en kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen; van 1974 tot 1987 was ze, eerst als conservator, daarna als directeur verbonden aan het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak te Zutphen. Sinds 1987 is ze directeur van het Rijksmuseum Twenthe te Enschede, dat van 1994 tot 1996 ingrijpend verbouwd en uitgebreid werd.

‘Ik ben zelf een grote alleseter; ik houd zeer van beeldende kunst, maar ook van literatuur en ik vind het heel erg leuk om in het museum te proberen over de grenzen tussen disciplines heen te gaan. Dat is voor mij een stokpaardje, ik ben er niet voor om te veel in je eigen branche te blijven steken; de laatste tijd besteden we bijvoorbeeld relatief veel aandacht aan de raakvlakken tussen muziek en beeldende kunst, met name voor de achttiende eeuw. Dat willen we in de toekomst nog meer gaan doen.

Het Rijksmuseum Twenthe is in principe een kunst-museum met een heel basale boodschap: de kunst brengen vanaf de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw - wat op zichzelf nog een hele pretentie is. Als kunst-museum bedienen we hier een nogal grote regio, waarvoor je ons als een soort basisvoorziening kunt opvatten. Er was hier al een uitgebreide kunstcollectie toen ik tien jaar geleden aantrad - toen was er ook nog een oudheidskamer, die we sindsdien hebben afgestoten. Er bleken in de depots zo veel mooie dingen te liggen, die bovendien zo'n beetje de hele kunstgeschiedenis omvatten, dat we ons in het museum tot de beeldende kunst zijn gaan beperken.

De afgelopen tijd hebben we heel veel energie besteed aan activiteiten ‘naar binnen toe’: het opbouwen en ontsluiten van de collectie, de conservering, en natuurlijk de verbouwing die in 1996 is afgerond. Het is eigenlijk een heel nieuw museum geworden, zo wordt het hier ook ervaren. Nu zijn we in de tweede fase beland, waarin we actief proberen om nog meer bezoekers binnen te krijgen. Dat willen we niet op een spectaculaire manier doen: we willen vooral proberen de mensen op een wat meer structurele manier aan het museum te binden, door bijvoorbeeld projecten te organiseren waarmee wat dieper op onze collectie kan worden ingegaan. Ik merk dat dat aanslaat en dat mensen ook vaker terugkomen als je ze iets over de achtergronden vertelt van de kunst die we hier in huis hebben. Het lijkt allemaal misschien heel ouderwets, maar het werkt wel.

Binnen de overkoepelende collectie zijn er ook een aantal speciale aandachtspunten, zoals de achttiende eeuw. Voor oude kunst hadden we eigenlijk geen geld; maar met de achttiende eeuw kun je ook met bescheiden middelen nog wel wat doen. De achttiende eeuw staat nog steeds een beetje in de schaduw van de zeventiende eeuw; die krijgt altijd alle aandacht en dat maakt dat de achttiende eeuw nog voor een groot deel onontgonnen terrein is. Vooral als je het iets breder cultuur-historisch probeert te benaderen is het natuurlijk roch een heel interessante periode waar van alles over te zeggen valt - ook als je het combineert met een literaire invalshoek. Als kleiner rijksmuseum heb je dan bovendien een specialisme in huis waar de grote broers niet met een scheef oog naar hoeven te kijken; je hebt als het ware je eigen ‘niche’.

Vorig jaar hebben we een tentoonstelling georganiseerd van werk van Bunbury, een karikaturist die heel veel boeken in die tijd heeft geïllustreerd, met name Tristram Shandy van Sterne. De satire was een heel be-

+ wardy poelstra is redacteur en freelance publicist.

[p. 171]

langrijk element in de achttiende-eeuwse cultuur en dar willen we met een zekere regelmaat in onze tentoonstellingen terug laten komen. Er bestaat natuurlijk een hele groslijst aan leuke onderwerpen waar je wat mee zou kunnen doen; als je een breed achttiende-eeuw-begrip hanteert, zowel in tijd als wat je cultuur-historische invalshoek betreft, is er zo veel om uit te kiezen.

Begin dit jaar hadden we een expositie over Bilderdijk als illustrator van zijn eigen werk en dat van anderen; dat paste ook uitstekend in ons programma. Onze conservator wist toevallig dat Bilderdijk die illustraties gemaakt had; het is een kwestie van kennis en verder je ogen en oren openhouden. We hebben er leuke reacties op gehad. Mooi vond ik bijvoorbeeld een recensie in de Volkskrant, waarin iemand die Bilderdijk altijd een mopperpot had gevonden, hem op deze tentoonstelling ineens een vriendelijk gezicht vond krijgen. Het voegt een dimensie aan je beleving toe, je ziet dat die man niet alleen sombere gedichten aan het schrijven en armoede aan het lijden is, maar ook schattige tekeningen kan maken. Het levert een genuanceerder beeld op.

Het is heel wel denkbaar dat we hier ooit iets met de Openbare Bibliotheek samen zullen organiseren; het is er alleen nog niet echt van gekomen. Ik ben wel betrokken bij veel andere culturele instellingen hier in Enschede; los van het feit dat die samenwerking me inhoudelijk aanspreekt heeft dat ook allerlei praktische voordelen. Maar er moet zich iets voordoen waarbij je denkt ‘Hé ja, dat is leuk, daar kunnen we met zijn allen wat aan doen’. Zo gaat de stad nu bij de opening van het culturele jaar iets doen met de schilder/schrijver Jan Cremer. Dan doen alle culturele instellingen mee, dat is erg leuk.

Ieder seizoen hebben we hier onder het motto ‘Ontmoetingen op zondag’ een belangwekkende spreker in

Tekening door Willem Bilderdijk voor het titelvignet van K.W. Bilderdijk-Schweikhardt: Elfriede, treurspel ('s Gravenhage, 1808). Coll. NIWI, Amsterdam; foto Rijksmuseum Twenthe. Illustratie uit het door Ton Geerts samengestelde cahier bij de tentoonstelling ‘Met veel smaak geordonneerd’, Willem Bilderdijk als boekillustrator (Rijksmuseum Twenthe, Enschede, 1998).

het museum, dat is in negen van de tien gevallen een schrijver. Dat organiseren we samen met de lokale boekhandel, vaak als er recentelijk een boek verschenen is dat verkocht en gesigneerd kan worden. Zo'n bijeenkomst is heel aardig, omdat er dan ook mensen het museum in komen die er soms nog nooit eerder

[p. 172]

zijn geweest. Zo wordt het museum een culturele ontmoetingsplaats en dat is wel een beetje mijn ideaal. In het nieuwe museumcafé hebben we ook een leestafel neergezet, waar mensen de krant of een tijdschrift kunnen lezen. Willem Brakman woont hier in de buurt en die signaleer ik er regelmatig.

Ik zou het leuk vinden om een schrijver uit te nodigen een tentoonstelling uit onze collectie samen te stellen - mits het iemand is die zich ook echt met beeldende kunst bezighoudt en daar ideeën over heeft. Dat is niet altijd het geval: ik schrik er wel eens van, als ik stukken lees van schrijvers over kunst. ‘Ga eerst maar eens wat beter kijken voordat je al je meningen aan de wereld prijsgeeft’, denk ik dan. Ik neem het vak te serieus om het zommar eens eventjes op straat te gooien. Laat een schrijver dan maar hierheen komen om over zijn literaire werk te spreken, want daar heeft hij tenminste verstand van. Maar iemand als K. Schippers, die zou ik graag eens hier zijn gang laten gaan.

Ik heb een beetje een platoons idee van kunst, alsof iedereen (de musicus, de beeldend kunstenaar, de schrijver) een soort kokertje heeft waardoorheen hij op zijn eigen manier naar dat geheel kijkt. Wat elke kunstenaar doet, gaat uiteindelijk in wezen over dezelfde dingen. Ik vond het leuk dat Liesbeth Brandt Corstius zich in de vorige aflevering afvroeg hoe mensen lezen: of ze zich dan alles beeldend voorstellen, of ze de gebeurtenissen en personages in een boek ook echt voor zich zien. ‘Natuurlijk’, denk ik dan, ‘natuurlijk stellen ze zich dat zo voor, daar gaat het nu juist om’ - maar later bedacht ik me dat dat misschien helemaal niet vanzelf spreekt. Misschien horen sommige mensen wel muziek als ze lezen, en zijn Liesbeth en ik toevallig heel visueel ingesteld. Lezen leidt misschien wel helemaal niet automatisch tot beelden - hoewel ik me dat voor mezelf nauwelijks kan voorstellen.

Dat vind ik ook interessant aan een brede aanpak: wat hebben de verschillenden zintuigen, de verschillende kunsten met elkaar te maken in een bepaalde periode? Je moet oppassen dat je niet gaat hineininterpretieren, maar het is nu eenmaal zo dat je bij bepaalde negentiende-eeuwse muziek meteen bepaalde schilderijen, een bepaalde vormgeving voor je ziet - iets heel anders in elk geval dan als je Bach beluistert. Het is heel moeilijk te benoemen, het is een soort affiniteit die je ervaart. De hele praktijk van het kunstenaarschap is nu natuurlijk ook anders dan in de zeventiende eeuw; de kunstenaar is bijna een soort apart geworden, die zich met zichzelf en zijn individuele expressie bezighoudt - en dat is een omslag die in de achttiende eeuw gestalte heeft gekregen, zowel voor de muziek als voor de beeldende kunst als voor de literatuur. Als je op die manier naar kunst kijkt bouwt zich een innerlijk beeld op dat denk ik veelzijdiger is dan wanneer je je tot maar één discipline beperkt. Als je met dit in je achterhoofd een tentoonstelling maakt, moet je denk ik ook meer vragen op willen werpen dan antwoorden formuleren. Ik vind het leuk om mensen aan het denken te zetten, om ze te laten ervaren ‘Ja, zo kan het ook’. Die nieuwsgierigheid wil ik proberen los te maken.’