Literatuur. Jaargang 13

[p. 237]

Literatuur-nieuws

Jaarboek Bibliofielen 1995

Het derde Jaarboek van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen 1995 (Amsterdam: De Buitenkant, 1996; 149 blz.; ills.) bevat naast het gebruikelijke jaarverslag in de eveneens traditionele rubriek ‘Boek van het jaar’ een beschouwing van Peter van der Krogt over ‘De Atlas (1595) van Gerard Mercator’ met uitvoerige bibliografische beschrijvingen die de ingewikkelde drukgeschiedenis verduidelijken. Gerard Jaspers schrijft als Brugmans over ‘Brugmans boeck ende zijn regel; een trilogie met als appendix een catalogus van laat-middeleeuws bijgeloof’. Het enig bekende exemplaar van deze incunabel is op wel zeer merkwaardige manier in 1993 in de ub Freiburg terechtgekomen en inmiddels voor het onderzoek beschikbaar.

Piet Buijnsters zit op zijn stokpaardje in zijn artikel ‘Bibliofilie in de kinderkamer; over het verzamelen en bestuderen van oude kinderboeken’, een bewerking van zijn afscheidscollege van 14 juni 1995. Ook geheel in de sfeer van dit jaarboek is de bijdrage van Willem Heijting over ‘Mr H. Bos Kzn (1881-1970); dynamisch collectioneur en gentleman dealer’. Het laatste artikel, van Sjaak Hubregtse, bevat bijzonder interessante gegevens over ‘Het colofon in de twintigste eeuw; aspecten van een verwaarloosd verschijnsel’. Het inleidende gedeelte zet het colofon in historisch perspectief.

pjv

HinT via Pica

Vanaf half februari 1996 heeft Pica weer een nieuwe dochteronderneming: HinT, de veelbetekenende afkorting voor ‘Historie in Titels’. HinT, dat op 11 april officieel gepresenteerd en door Hella Haasse in gebruik genomen werd in de Boekmanzaal van het Amsterdamse stadhuis, is een geautomatiseerd bibliografisch bestand van momenteel ongeveer 30.000 titels plus ca. 15.000 verwijzingen naar recensies over moderne Europese geschiedenis. Het is aldus



de digitale voortzetting van de bimeg, de Bibliografie voor Moderne Europese Geschiedenis die in 1992 in boekvorm verscheen en de publicaties uit 1984-1990 bevatte.

HinT bevat titels van boeken en artikelen uit tijdschriften en bundels, verschenen vanaf 1984 op het gebied van de moderne Westeuropese geschiedenis sinds ca. 1500. De opgenomen literatuur heeft een min of meer wetenschappelijk karakter en is van meer dan lokaal belang. Er is de mogelijkheid om in dit pica/ors-bestand zowel menu- als commandogestuurd te zoeken op elk willekeurig woord, op woorden uit de titel, op Nederlandstalige trefwoorden, op auteurs-, persoons- en geografische namen en op systematische rubrieken. Voor nadere informatie kan men zich wenden tot de samenstellers, de dames J.S. Calff en J.J. de Weger, Bibliotheek Faculteit der Letteren van de Universiteit van Amsterdam, P.C. Hooft-huis, Spuistraat 134, 1012 VB Amsterdam, 020-525.4425/4427, fax [phone], e-mail: [e-mail].

pjv

Bibliografie van marginale uitgaven 1981-1994

Tot dat gedeelte van de mensheid met de meeste gemengde gevoelens horen in ieder geval de bibliografen. Ook Marieke van Delft en Kees Thomassen presenteren hun monumentale Bibliografie van marginale uitgaven 1981-1994 enerzijds met de nodige voldoening omdat het gat dat ontstond na het verschijnen van de vorige aflevering in 1983 eindelijk gedicht is, anderzijds beseffen zij dat volledigheid bij lange na niet gehaald is. Dat is echter niet hun schuld: niet alle margedrukkers sturen trouw hun producten naar het Depot van Nederlandse Publikaties op de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. In principe bevat de bibliografie alle drukwerk van de contribuanten van de Stichting Drukwerk in de Marge, behalve als die contribuanten de marge ontgroeid zijn (zoals de uitgeverijen De Buitenkant en C.J. Aarts) en behalve als het utiliteitsdrukwerk (kalenders, affiches, geboortekaartjes en dergelijke) en unieke kunstenaarsboeken betreft.

Daarnaast zijn wel uitgaven opgenomen van niet-contribuanten, echter geen in eigen beheer vervaardigde genealogische uitgaven en geen archief-inventarissen (die zijn beschikbaar op het Centraal Bureau voor Genealogie, respectievelijk het Algemeen Rijksarchief). Ten slotte is de categorie roofdrukken buitengesloten; de kb mag zich bibliografisch blijkbaar niet inlaten met wettelijk verboden publicaties hoewel ze wel in de Depotcollectie zijn opgenomen.

Ondanks al die beperkingen bevat aflevering 4 van de Marge-bibliografie 6030 alfabetisch op auteur of titel gerangschikte nummers met een register op persen en uitgevers en een register op secundaire auteurs, samenstellers, kunstenaars en dergelijke. De samenstellers hebben daarmee niet alleen de marginale drukkers maar ook de literatuur- en boekhistorici een belangrijke dienst bewezen. De Bibliografie van marginale uitgaven 1981-1994, samengesteld door Marieke van Delft & Kees Thomassen, onder auspiciën van Stichting Drukwerk in de Marge, Den

[p. 238]

Haag: Koninklijke Bibliotheek 1996 (Bibliografie van marginale uitgaven: 4) (677 blz.; opl. 650 ex.), is uitsluitend verkrijgbaar in de catalogusruimte van de Koninklijke Bibliotheek voor de prijs van ƒ 50, -. Bestelling per post (plus portokosten) is ook mogelijk bij de heer R. Ritsman van de stafafdeling Algemene Zaken, 070-3140524 of e-mail: [e-mail].

pjv

Jacob van Maerlant in Den Haag

Van 2 november 1996 tot en met 27 januari 1997 wordt in het Museum van het Boek / Museum Meermanno-Westreenianum een tentoonstelling georganiseerd met als voorlopige titel De Middeleeuwse wereld op schrift. Jacob van Maerlant, ‘Vader der Dietse dichtren algader’. Het is voor de eerste keer dat er een grote overzichtstentoonstelling wordt gewijd aan Jacob van Maerlant (ca. 1230 - ca. 1295), een van de belangrijkste schrijvers in de volkstaal uit de middeleeuwen. Van Maerlant heeft baanbrekend werk verricht door vele, in het Latijn gestelde, teksten te bewerken en te vertalen. Zo maakte hij allerlei werken, van ridderroman tot natuurencyclopedie en niet te vergeten de Bijbel, toegankelijk voor een breed publiek. In de tentoonstelling zullen van elk werk meerdere exemplaren te zien zijn in verschillende uitvoeringen. Veel van de rijk verluchte handschriften zijn nog nooit eerder getoond. Hoogtepunt van de begeleidende activiteiten vormt het middeleeuwse schrijfatelier, waar bezoekers iets kunnen proeven van de sensatie van het schrijven en verluchten van een handschrift.

Voor het project, dat aansluit bij de onlangs verschenen studie van Frits van Oostrom Maerlants Wereld, wordt samengewerkt met prof. F.P. van Oostrom (ru-Leiden), prof. J.D. Janssens (ku-Brussel) en mw. drs. M.L. Meuwese (ru-Leiden). De expositie zal ook in Damme, België, waar Van Maerlant lange tijd verbleef, te zien zijn.

Inlichtingen: Museum van het Boek / Meermanno Westreenianum, Prinsessegracht 30, 2514 AP Den Haag, 070-3462700, fax [phone].

johan van dam

Vijfde Bert van Selm-Lezing

De toename van het aantal lezers in de loop van de achttiende en negentiende eeuw werd niet door alle tijdgenoten met gejuich begroet. Vooral van religieuze zijde werden er nogal wat bezwaren naar voren gebracht tegen de democratisering van de leescultuur. In Volk ohne Buch heeft Rudolf Scheenda laten zien dat in de decennia voor en na 1800 door de dominees in Duitsland een hetze tegen het lezen gevoerd werd, vanwege het gevaar dat met name literatuur inhield. De geest van eenvoudige lezers was gemakkelijk beïnvloedbaar, en zo zouden antichristelijke ideeën verspreid kunnen worden. In Nederland heeft een vergelijkbare vrees geleid tot andere uitkomsten. Door de literatuur dienstbaar te maken aan de maatschappelijke idealen werd haar venijn geneutraliseerd.

Dr. Marita Mathijsen (uva), zal bij gelegenheid van de vijfde Bert van Selm-lezing op 3 september 1996 een voordracht houden onder de titel Gij zult niet lezen. De geschiedenis van een gedoogproces. De lezing vindt plaats in zaal 011 van het Centraal Fuculteitsgebouw van het Witte Singel/Doelencomplex.

Toegangskaarten voor de lezing kunnen worden aangevraagd bij de Rijksuniversiteit Leiden, Vakgroep Nederlands, Commissie Bert van Selm-lezing, P.N. van Eyckhof 1, Postbus 9515, 2300 RA Leiden. Inlichtingen: secretariaat van de vakgroep Nederlands ru-Leiden, 071-5272604.

johan van dam

Onbesmet gebleven van de helsche Verlichting

De Middelburgse wijnkoper Hendrik Brouwer was bepaald niet gecharmeerd van de nieuwe orde zoals die in februari

Hendrik Brouwer (1769-1817)

1795 ook op Walcheren werd ingevoerd. Hoewel hij het ook zelf enigszins buiten de orde van zijn ‘geslagtboek’ vindt vallen, acht hij de omwenteling van dusdanig belang dat hij ‘de sentimenten van onse naastbestaandens, zo wel van moeders als van vaders zijde’ aan de ‘posteriteit bekent te doen sijn’; ‘waar ik tot roem zeggen kan dat hunne politique denkenswijs onbesmet gebleven is van de ingevoerde helsche Verlichting en Zedekunde, waar over zelfs den Satan glimplacht’. Bij een oproer in 1814 schoten de Franse soldaten zelfs ‘eenige glaze ruiten’ en een stuk van zijn dakgoot aan diggelen.

Deze en dergelijke ontboezemingen maken het Journaal van een wijnkoper; belevenissen van Hendrik Brouwer (1769-1817), samengesteld en van een inleiding voorzien door Peter Sijnke, tot een lezenswaardig deeltje in de Slib-reeks van de Stichting Kunstuitleen Zeeland (Middelburg 1995; Slib-reeks 74; 40 blz.; ills.). In dezelfde serie verschenen onlangs de poëziebundels Loodswezen i van F. van Dixhoorn (Middelburg 1995; Slib-reeks 73; 28 blz.) en Een prachtige tuin van Kees Spiering (Middelburg 1996; Slib-reeks 75; 24 blz.). Een abonnement op zes deeltjes kost slechts ƒ 36, -: Kuiperspoort 22, 4331 GS Middelburg, 0118-611443.

pjv

Dissidente denkbeelden

In een opvallend fraaie vormgeving door Peter van der Lee is de inaugurele rede verschenen van de bijzonder hoogleraar vanwege de Herman de la Fontaine Verwey Stichting in de Wetenschap van handschrift en druk in relatie tot de beschavingsgeschiedenis inzonderheid de geschiedenis van

[p. 239]

Humanisme en Verlichting, Piet Visser. Zonder zich iets aan te trekken van zijn paradigmatische positie in de boekhistorische discussie ontvouwde Visser op 10 november 1995 zijn visie op ‘de rol van boekdrukkers en boekverkopers in de verspreiding van dissidente religieuze en filosofische denkbeelden in Nederland in de tweede helft van de zeventiende eeuw’, zoals de ondertitel van zijn rede Godtslasterlijck ende pernicieus luidt. Aan de hand van concrete gevallen als die van Johannes Hendricksz Cats, Jan Rieuwertsz en Frans Kuyper laat Visser zien welke praktische en methodologische voetangels en klemmen het onderzoek naar dit onderwerp kent. Aan iedere drukker/boekverkoper zou een multi-disciplinaire studie gewijd moeten worden om zicht te krijgen op diens sociale, professionele, religieuze en intellectuele achtergrond.

Godtslasterlijck ende pernicieus (Amsterdam 1996; 40 blz.) is een gezamenlijke uitgave van de vakgroep Boek- en Informatiewetenschap van de Universiteit van Amsterdam en uitgeverij ad&l, nr. 2 in de boekhistorische reeks Blaeu Boeken. Het boek is voor ƒ 19,50 verkrijgbaar bij Minotaurus Boekwinkel, St. Antoniesbreestraat 3D, Postbus 16477, 1001 RN Amsterdam, tel./fax [phone].

pjv

Nieuwtjes

❏	De jury van de Debutantenprijs heeft voor de in september 1996 uit te reiken prijs van tienduizend gulden de volgende auteurs genomineerd: russel artus, Zonder wijzers; michel boll, Kus me kus me kus me; max niematz, Twee vrienden in een bootje; christine otten, Blauw metaal en nanne tepper, De eeuwige jachtvelden.
❏	De Frans Kellendonk-prijs 1996 is toegekend aan benno barnard voor zijn boek Het gat in de wereld. De prijs is gedoteerd met een bedrag van ƒ 10.000, -.
❏	De Pascalprijs 1996 is toegekend aan willem barnard door de jury voor wetenschappelijke prijzen van de Oud-Katholieke Seminarie, vanwege de inzet van zijn dichterlijke gaven voor het kerklied en de uitleg der grafschriften. De theoloog Barnard publiceert zijn poëzie onder het pseudoniem Guillaume van der Graft.
❏	inez van dullemen ontving de Henriëtte Roland Holst-prijs 1996 (ƒ 3.000, -) voor Het land van rood en zwart.
❏	guido van heulendonk kreeg de Vlaamse Gouden Uil in de categorie fictie voor zijn roman Paarden zijn ook varkens.
❏	anton quintana ontving in maart voor Het boek van Bod Pa zowel de Libris Woutertje Pieterse Prijs, goed voor ƒ 25.000, -, als De Gouden Uil in de categorie kinder- en jeugdboeken, ook nog eens goed voor ruim ƒ 41.000, -.
❏	7 april jl. is mevr. prof. dr. helga hipp overleden. Professor Hipp was werkzaam als hoofd van de afdeling Neerlandistiek/Nordistiek van het Instituut Germanistiek aan de universiteit van Leipzig. Zij was bekend om haar intensieve internationale onderzoekscontacten met collega's uit Nederland, België, Scandinavië en veel Oost-Europese landen.
❏	Dr. andré lefevere (* 19 juni 1945) is op 25 maart jl. overleden in zijn huidige woonplaats Austin (Texas). Lefevere doceerde onder andere aan de universiteiten van Antwerpen, Hong Kong en Texas.
❏	De schrijfster nel schuttevaer (* 1904) is dinsdag 16 april 1996 overleden in haar woonplaats Beverwijk. Schuttevaer schreef vooral streek- en familieromans. Er werden meer dan een miljoen van haar boeken verkocht. Haar laatste boek was Wolken met een zilveren rand.
❏	Op 5 april 1996 overleed te Straatsburg prof. dr. andreas j.m. van seggelen (* Heemstede, 2 augustus 1932), jarenlang als hoogleraar aan de Université des Sciences Humaines de Strasbourg actief in de kring van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek. Van Seggelen was ook voorzitter van de Association Theo van Doesburg.

Literaire agenda

Deze agenda wordt door de dienst Leesbevordering van het nblc (Centrum voor bibliotheken) samengesteld in het kader van Litterair, de literaire pagina op nos Teletekst (pagina's 405 en 406) waarvoor de dienst de kopij levert. In deze agenda is een breed scala opgenomen van manifestaties, evenementen en jubilea op het terrein van lezen en schrijven en tevens van informatievoorziening in meer algemene zin.

Reeds gestarte manifestaties

-	t/m 25 augustus. Den Haag, Letterkundig Museum, Gerrit Borgerszaal: Tentoonstelling Jan Wolkers. Tijd bestaat niet. Inl.: 070-3471114.
-	t/m 15 september. Den Haag, Letterkundig Museum, Dr. W. Mollzaal: Tentoonstelling Woorden tussen de wielen. Een eeuw wielrennen in de Nederlandse literatuur Inl.: Theo Bijvoet, tel.: [phone].
-	t/m 30 november. Den Haag, Louis Couperus Museum: Tentoonstelling Driemaal oostwaarts. Couperus en Indië. Inl.: 070-3640653.
-	t/m 28 februari 1997. Amsterdam, Multatuli-museum: Tentoonstelling Multatuli in beeld. Inl.: 020-6381938.

Augustus

8 250ste geboortedag Hieronymus van Alphen (1746-1803)

12 100ste geboortedag Achilles Mussche (1896-1974)

12 t/m 16: Groningen, Oosterpoort: 25ste ibby-congres. Motto: ‘Telling the

[p. 240]

Tale / Het verhaal verteld’. Inf. tel. [phone]; fax [phone].

16 150ste geboortedag Justus van Maurik (1846-1904)

16 100ste geboortedag Alice Nahon (1896-1933)

17 100ste geboortedag Hendrik de Vries (1896-1989)

18 Vlaardingen, Spiegeltentzaal: voordrachten door Neeltje Maria Min, Diana Ozon en Jan Kuitenbrouwer. Org. en inl.: Vlaardings Taalgenootschap, tel.: [phone].

18 Zaltbommel, Maarten van Rossummuseum: lezing door P.F. Thomése. Org. en inl.: gemeente Zaltbommel, tel.: [phone].

21 100ste geboortedag Raymond Herreman (1896-1971)

23 50 jaar geleden publiceerde prof. dr. J.H.G. Creyghton s.j. een groot artikel op de voorpagina van het katholieke weekblad De Linie dat een vlammend protest was tegen de bundel Een voetreis naar Rome van Bertus Aafjes.

24 t/m 27 oktober: Haarlem, Teijlers Museum: Tentoonstelling Nalatenschap van Godfried Bomans. Tijdens de opening worden de eerste twee delen gepresenteerd van de verzamelde Werken, bezorgd door Annemarie Feilzer en Peter van Zonneveld, en uitgegeven door de Boekerij. Inl.: 023-5319010.

28 t/m 31: Drachten, Stichting Karmel: Workshop ‘Slauerhoff & Gerard Reve, Gebeeldhouwd voor de boeg’. Tel.: [phone].

September

1 Diest, Kultuurcentrum Begijnhof: Lezing met Bob Mendes (de faction-thriller). Tel.: [phone].

4 400ste geboortedag Constantijn Huygens (1596-1687)

5 Verschijning (in twee delen) van het Verzameld werk van Nescio, een co-productie van de uitgeverijen G.A. van Oorschot en Nijgh & Van Ditmar.

6 Kampen, openbare bibliotheek: lezing door Marjan Berk. Org. en inl.: Openbare bibliotheek, tel.: [phone].

9 Amsterdam, RAI Congrescentrum: Vers voor de Pers. Org. en inl.: cpnb, tel.: [phone].

10 Begin stemperiode Trouw Publieksprijs voor het Nederlandse Boek

11 50ste sterfdag Arthur van Schendel (1874-1946)

13 Dordrecht, Schouwburg Kunstmin: uitreiking van de tweede Debutantenprijs. Inl.: Stichting Perspektief, Joop van Halen, tel.: [phone]; fax: [phone].

14 Nijverdal, Literair Café Nijverdal: lezing door Jan Wolkers. Org. en inl.: Literair Café Nijverdal, tel.: [phone].

14 t/m 12 januari 1997: Den Haag, Letterkundig Museum, Gerrit Borgerszaal: Overzichtstentoonstelling van Paul Biegel. Tel.: [phone].

18 Bergen op Zoom, Boekhandel Quist: lezing door Lieve Joris. Org. en inl.: Boekhandel Quist, tel.: [phone].

19 Terneuzen, Café Porgy en Bess: lezing door Frits van Oostrom. Org. en inl.: Stichting Prometheus, tel.: [phone].

22 Harderwijk, 't Klooster: lezing door J. Bernlef. Org. en inl.: Literaire Culturele Kring Apollo, tel.: [phone].

25 Doetinchem, Literair Café Doetinchem: lezing door Nicolaas Matsier. Org. en inl.: Stichting Literair Café Doetinchem, tel.: [phone].

27 Groningen, Martinikerk: veertiende Van der Leeuw-lezing, door Edward Said. Inl.: Stichting Van der Leeuw-lezing, postbus 72, 9700 AB Groningen (Drs. Anton Brand).

28 Bredevoort, Het Wapen van Bredevoort: lezing met muziek door Armando. Org. en inl.: Stichting Kunstkring Bredevoort, tel.: [phone].

29 Uitreiking Griffels en Penselen. Org. en inl.: cpnb, tel.: [phone].

Voor inlichtingen betreffende de agenda of voor het doorgeven van aanvullingen kan men contact opnemen met het nblc, Jef van Gool, Frank Hockx of Dick Welsink, postbus 43300, 2504 AH Den Haag (tel.: [phone]/324).