Literatuur. Jaargang 13

[p. 104]

Literatuur-nieuws

De geleerde Johannes Vermeer

Een van de belangrijkste tentoonstellingen van het jaar wordt ongetwijfeld de grote overzichtstentoonstelling over het werk van Johannes Vermeer (1632-1675) in het Mauritshuis in Den Haag. Het Haags Historisch Museum, Het Prinsenhof in Delft en het Museum van het Boek in Den Haag organiseren tentoonstellingen die direct aansluiten bij dit evenement. Onder de titel De wereld der geleerdheid rond Johannes Vermeer staan in het Museum van het Boek de cartografie en de wis- en natuurkunde centraal, met name vragen rond het perspectief ten tijde van Vermeer. Er zullen o.a. zeldzame kaarten en atlassen te zien zijn, evenals een perspectiefkastje en een camera obscura.

De openingstijden van het Museum van het Boek, aan de Prinsessegracht 30 te Den Haag, zijn: maandag tot en met zaterdag van 13 tot 17 uur. Op zon- en feestdagen is het gesloten.

johan van dam

Antiquaren 60 jaar

Tijdens een bijeenkomst op 14 december 1995 in de Singelkerk te Amsterdam werd het zestigjarig bestaan van de Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren (NVvA) gevierd met de presentatie van een jubileumboek en met de overdracht van het archief aan de bibliotheek van de Koninklijke Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. De op 3 september 1935 opgerichte vereniging was een vrij exclusief gezelschap dat in de loop der jaren zodanig is uitgedijd dat heden ten dage zelfs niet alle leden elkaar blijken te kennen. Toch past de ledenlijst van al die zestig jaren in het jubileumboek op minder dan drie pagina's. Tekenend is dat bij heel wat namen vraagtekens staan met betrekking tot de jaren van lidmaatschap; dat hangt wellicht samen met de door de voorzitter, F.W. Kuyper, gemaakte opmerking dat het archief ‘de afgelopen decennia niet ongeschonden heeft overleefd’.

Johannes Vermeer: De Geograaf (Frankfurt/M, Städelsches Kunstinstitut)

In ieder geval is datgene wat resteert keurig geordend door Nop Maas, die op basis van de stukken een ‘Kroniek’ van de NVvA heeft geschreven. Verder bevat het jubileumboek Offeren aan Mercurius en Minerva; Nederlandsche Vereeniging van Antiquaren 1935-1995 (Amsterdam: De Buitenkant, 1995; 237 blz.; ƒ 69,90; ills.) onder redactie van Nop Maas en F.W. Kuyper elf interviews met bijzondere, gerenommeerde of anderszins opvallende antiquaren en oud-antiquaren. Zo laten de door Nop Maas, F.W. Kuyper, A.G. van der Steur, J.F. Heijbroek en P.J. Buijnsters geïnterviewde Paul Valkema Blouw, Simon Emmering, Max Israël, Nico Israel, Emmy en Bob de Graaf, Max Schuhmacher, Frits Knuf (door zichzelf ondervraagd), Anton Gerits, Edgar Franco, Bert Hagen en Ans van Pagée-Selis allerlei bijzonderheden los over zichzelf, over hun collega's en over het vak dat ze allen beoefenen en waarmee ze tussen Mercurius en Minerva laveren.

Van alle geïnterviewden zijn paginagrote portretten opgenomen, variërend van de best tot de slechtst geklede antiquaar, welke laatste door de voorzitter van de club feilloos aan de Amsterdamse Geldersekade gesitueerd werd. Het boek heeft een register van persoonsnamen, een fraaie typografie van zetterij Chang Chi Lan-Ying, een keurige druk door Jan de Jong, een mooie band van binderij Van Waarden, prachtige schutbladen en een stofomslag dat bij nadere beschouwing wellicht toch ook heel aardig is.

pjv

[p. 105]

Cahier over de negentiende eeuw

In de reeks Cahiers voor Nederlandse Letterkunde, die bestemd is voor langere artikelen, verschijnt in december 1995 een nieuwe aflevering. Dat nummer is in zijn geheel gewijd aan een studie van Toos Streng, getiteld ‘Het belang van het ogenblik’: Opvattingen over nationalisme, politiek en kunst rond het midden van de negentiende eeuw. Aan de hand van een veelomvattend tijdschriftenonderzoek krijgen denkbeelden waarover men tot nu toe meestal slechts een vaag en globaal beeld had, een preciezere inhoud. Verschillende disciplines kunnen daarvan profiteren.

Het nieuwe Cahier kan alleen worden besteld door overmaking van ƒ 25, - op postbanknummer 3808367 van Uitgeverij Passage te Groningen. Gelieve te vermelden: Cahier 1995/3. Inlichtingen over de reeks zijn verkrijgbaar bij ondergetekende, Postbus 716, 9700 AS Groningen, tel. [phone].

j.m.j. sicking

BNTL 1994

In december 1995 verscheen het jaardeel 1994 van de Bibliografie van de Nederlandse taal- en literatuurwetenschap, aangevuld met die van het Fries over 1994 en met aanvullingen vanaf 1980 ('s-Gravenhage: Stichting Bibliographia Neerlandica; 641 blz.). Dit jaardeel moet samen met het jaardeel 1993 (dat eveneens in 1995 verscheen) opgaan in het cumulatieve driejaardeel 1993-1995, dat ongetwijfeld weer volumineuzer zal worden dan deel 28 over de periode 1990-1992.

Het deel over 1994 heeft 7487 neerlandistische en frisistieke publikaties geregistreerd, zoals gewoonlijk toegankelijk via de systematiek waarin ze zijn ondergebracht en via een onderwerpen- en een personenregister. De redactie - die hier nu maar eens met name genoemd moet worden: M.S. Geesink, M.E.A. de Bolster, P.M. Doorenbosch en M. de Schepper voor de bntl en Ph.H. Breuker, A. Feitsma, G.L. Meinsma en de samenstellers G. Blom en J. Krol voor de bftl - verdient (weer) alle lof. Die dank komt vooral van de zijde van de particuliere abonnees, waarvan de bntl er vergeleken met dergelijke buitenlandse ondernemingen veel heeft, zelfs van het eerste uur. Zij krijgen als premie voor hun trouw het jaardeel 1994 voor de prijs van 1970: ƒ 35, -. Normaal bedraagt het abonnement ƒ 77,50 per jaaraflevering; voor de nog beschikbare cumulatiedelen ligt de prijs even boven de honderd gulden. Alles exclusief verzendkosten. Men kan zich abonneren bij de Stichting Bibliographia Neerlandica, Prins Willem Alexanderhof 5, 2595 BE 's-Gravenhage.

pjv

De Keijser van de marginalen

De Stichting Drukwerk in de Marge bestond in 1995 twintig jaar, even lang als de Avalon Pers van Jan Keijser. Dat is geen toevallige coïncidentie: de marginale drukker uit Woubrugge is een van de drijvende krachten achter de stichting. Aan deze uitgever, drukker, zetter en lettergieter was in de maanden december 1995 tot en met februari 1996 een overzichtsexpositie gewijd in de boekwinkel die zich toelegt op de distributie van bibliofiel drukwerk, Minotaurus Boekwinkel, Sint Antoniesbreestraat 3D te Amsterdam. Het ligt in de bedoeling om op deze locatie regelmatig tentoonstellingen in te richten over binnen- en buitenlandse marginale drukkers.

De Stichting Minotaurus heeft de expositie vergezeld doen gaan van een publikatie onder de titel De Avalon Pers. 20 jaar drukken & uitgeven, 1975-1995 (Amsterdam: Minotaurus Boekwinkel, 1995; ƒ 10, -; 22 blz.; ill.). Dit fraaie drukseltje bevat een inleiding van de voorzitter van de Stichting Minotaurus, Karel Nijkerk, een essay over Jan Keijser door Gerard Post van der Molen en een bibliografie van de Avalon Pers. Veel Achterberg in het fonds van deze drukker die ook aan de wieg stond van het Achterberg-genootschap, maar ook werk van J.M.A. Biesheuvel, C.C.S. Crone, Chr.J. van Geel, Marga Minco, J.C. van Schagen, Leo Vroman en vele andere auteurs uit binnen- en buitenland.

pjv

Teken ten goede

De Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg bezit een oude collectie judaica die al in de zeventiende en achttiende eeuw in Zeeland verbleven moet hebben.

Daaronder bevindt zich een Talmoed, gedrukt door Immanuel Benveniste te Amsterdam tussen 1644 en 1647. Dit twaalfdelige werk - waarvan in totaal slechts vijf exemplaren in openbaar bezit bekend zijn - verkeert ten gevolge van het bombardement van 1940 in deplorabele toestand. De restauratie van de Middelburgse synagoge in 1994 was voor de Zeeuwse Bibliotheek de aanleiding om ook deze Talmoed te restaureren.

De benodigde ƒ 25.000, - moet door sponsoring gevonden worden. Een van de projecten om een oud-bezit-fonds te vormen, bestaat uit de verkoop van een boekje over de drukgeschiedenis van de Middelburgse Talmoed, geschreven door de conservator van de Bibliotheca Rosenthaliana, Dr. Adri K. Offenberg. Ot letováh - Teken ten goede (16 blz.; ills.) is in een oplage van 450 exemplaren gezet en gedrukt door de Leidse thuisdrukkerij De Ammoniet, die garant staat voor een uiterst verzorgd drukresultaat. Wie in het bezit wil komen van dit bibliofiele drukwerk en zo wil meewerken aan de restauratie van de Talmoed, stort ƒ 31,50 op giro 1617045 van de Stichting Vrienden van de Zeeuwse Bibliotheek te Middelburg o.v.v. ‘Talmoed’.

pjv

Beschenen door eenzelfde zon...

Op 27 oktober 1995 sprak Marijke Spies haar inaugurele rede uit bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar

[p. 106]

Nederlandse letterkunde tot 1770 aan de Vrije Universiteit. De oratie heeft als titel ‘Hier is gheen Helicon...’; het rederijker perspectief van de zeventiende-eeuwse literatuur en is uitgegeven door de vu Uitgeverij (Amsterdam 1995; 36 blz.). Spies presenteert geen kant-en-klare resultaten van onderzoek, maar ze werpt de vraag op naar de aard van de ideeën over dichtkunst zoals die opgeld deden binnen de nieuw opgerichte rederijkerskamer De Eglentier vanaf de jaren tachtig van de zestiende eeuw. Het zou wel eens zo kunnen zijn, dat mensen als Coornhert, Spiegel en Roemer Visscher niet alleen maar vernieuwend waren, maar wellicht aansloten bij eerdere opvattingen, met name wat betreft het accentueren van morele belering door middel van een adequate verbale zeggingskracht. Zo bezien sluiten Bredero en Camphuysen - en wellicht veel meer calvinistische dichters - met hun ‘stilus humilis’ beter aan bij de traditie dan Hooft en Vondel.

pjv

Nederlandse noten

Themanummers van het Volkskundig Bulletin zijn vaak heel bijzonder. Dat geldt ook weer voor nr. 2 van jaargang 21 (oktober 1995) dat tot titel meekreeg Zingen in een kleine taal; de positie van het Nederlands in de muziek onder redactie van Louis Peter Grijp (Amsterdam: P.J. Meertens-Instituut, 1995; ƒ 25, -; p. 149-329; ills.). De inhoud van dit nummer vormt de neerslag van het gelijknamige symposium dat in september 1994 gehouden werd.

Grijp geeft in het openingsartikel aan om welke problematiek het in deze bundel gaat: welke taal kiezen Nederlanders in verschillende muzikale situaties en welke motieven spelen daarbij een rol? Zijn conclusie kan niet anders luiden dan dat vanaf de middeleeuwen het ‘Nederlands’ overvleugeld is door andere talen, zeker in de muziek van de elite. Het volkslied bediende zich uiteraard wel van het Nederlands. Via een aantal statistieken laat Grijp zien dat bijvoorbeeld het aandeel van het Nederlands in het repertoire van zeventiende-eeuwse muziekgezelschappen minimaal was. Verder zijn er bijdragen in dit themanummer van Marjolein Streevelaar over de Nederlandstalige opera, van Jozef Vos over de propagandist van het volkslied, Frits Coers, van Anton Vernooij over het lied in liturgie en devotie, van Rokus de Groot over de taalkeuze in de hedendaagse Nederlandse muziek, van Jaap van Marle over de taalkeuze (standaardtaal of dialect) bij het Nederlandstalige lied, en van Paul Rutten over popmuziek. Grijp zorgt voor de uitsmijter met een artikel over muziek, taal en regionale identiteit: ‘Is zingen in dialect Normaal?’ In een appendix is per provincie de regionale toptien van dialectzangers opgenomen.

pjv

Bontekoe-evenementen

Vanaf maart tot eind juni 1996 is in het Amsterdamse Scheepvaartmuseum een tentoonstelling over Willem IJsbrantsz Bontekoe te bezichtigen. De aanleiding hiervoor vormt de herdenking van het verschijnen van de eerste druk van het wereldberoemde Journael ofte gedenckwaerdige beschrijvinghe vande Oost-Indische reyse 350 jaar geleden (1646) bij de Hoornse uitgever Jan Jansz Deutel. De tentoonstelling geeft een beeld van de omstandigheden waaronder dit soort, vaak rampzalige, reizen naar de Oost plaatsvonden.

Ook op andere wijze wordt aandacht besteed aan Bontekoe en zijn journaal. Bij uitgeverij Terra Incognita is een nieuwe editie ervan verschenen, bezorgd door mevrouw V.D. Roeper. De Walburg Pers in Zutphen heeft niet minder dan drie publikaties op de markt gebracht. Onder redactie van Garrelt Verhoeven en Piet Verkruijsse verscheen een wetenschappelijke descriptieve bibliografie van alle drukken, herdrukken, vertalingen en bewerkingen van het Journael waaruit een heel duidelijk beeld oprijst van de enorme populariteit van dit reisverhaal in binnen- en buitenland door de eeuwen heen. Voor een groter publiek bedoeld is de bundel Bontekoe: de schipper, het journaal, de scheepsjongens met bijdragen van Karel Bostoen, Remmelt Daalder, Vibeke Roeper, Garrelt Verhoeven en Diederik Wildeman. Voor een nog groter publiek bestemd is de reprint van Fabricius' De scheepsjongens van Bontekoe zoals die als strip in het Vrije Volk is verschenen.

GvB

Over de schreef

De Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (ivn) bestaat 25 jaar en ter gelegenheid daarvan hebben 25 dichters een gedicht ter beschikking gesteld of speciaal geschreven, welke poëzie gebundeld is in Over de schreef; 25 gedichten (Woubrugge: ivn, [1996]; 36 pp.), samengesteld door Hugo Brems, Gerard Elshout, Carel ter Haar en Marja Kristel. Onder de 25 bevinden zich bijvoorbeeld Robert Anker, Christine D'haen, Jan Eijkelboom, Anna Enquist, Eva Gerlach, Stefan Hertmans, Rutger Kopland, Anton Korteweg, Ed Leeflang, Cees Nooteboom, Leo Vroman, Elly de Waard, Rogi Wieg en Ad Zuiderent. De volgende dichtregels van Toon Tellegen moeten de neerlandici extra muros bijzonder aanspreken: ‘Ik herinner het me nog goed: / op een ochtend werd ik wakker en wist ik dat ik een Nederlander was, / nooit meer iets anders dan dat. (...) Maar soms, op ongeregelde tijden, verzamel ik al mijn moed / en durf ik te dromen dat ik geen Nederlander ben, / alles behalve een Nederlander.’

Deze aardige dichtbundel is niet in de handel. Het adres van de ivn is Raadhuisstraat 1, 2481 BE Woubrugge, 0172-518243, fax [phone].

pjv

Costerprijs voor Ritman

Begin november 1995 werd voor de tiende maal - na een onderbreking van vier jaar - de Laurens Jansz Costerprijs uitgereikt. De winnaar was Joost Ritman die met zijn Bibliotheca Philosophica Hermetica (bph) ‘een internationaal in hoog aanzien staand instituut’

[p. 107]

heeft geschapen, dat sinds 1984 ook voor het publiek toegankelijk is. Deze bijzondere collectie, ontsproten aan Ritmans unieke verzamelaarsinitiatief en zijn gevoel voor kwaliteit en professionaliteit, is voorlopig als nationaal erfgoed gevrijwaard voor opheffing. Deze en andere lovende bewoordingen zijn te lezen in het juryrapport van bibliothecaris Minny Hol, uitgever Laurens van Krevelen en boekverkoper Guus Schut. Het rapport is inmiddels verschenen in een smaakvol boekje (zetterij Chang Chi Lan-Ying; drukkerij Jan de Jong) samen met het dankwoord van Ritman en een opstel van de directeur van de bibliotheek, F.A. Janssen: ‘Ad fontes. Over de Bibliotheca Philosophica Hermetica’. Janssen laat zien hoe de bph zich ontwikkeld heeft van particuliere verzameling tot wetenschappelijk onderzoeksinstituut, waarna hij aan de hand van een zestal voorbeelden het verzamelthema van de bibliotheek - de hermetische filosofie - toelicht.

De Stichting Haarlem Boekenstad is de uitgever van Laurens Jansz Costerprijs 1995 verleend aan Joost R. Ritman (Haarlem 1995; 51 pp.; ills.).

pjv

De provincie Groningen

Omdat de provincie Groningen op het gebied van de letteren een wat geprononceerder beleid wil gaan voeren, is met ingang van 1995 het Belcampo Stipendium in het leven geroepen. Deze schrijfopdracht voor een essay, novelle of gedichtencyclus wordt door een deskundige jury tweejaarlijks gegund aan een schrijver wiens werk of persoon gerelateerd is aan Groningen. De prijs bestaat uit ƒ 5.000, - en uitgave van het winnende werk in de nieuwe ‘Belcamporeeks’ van de bibliofiele uitgeverij Philip Elchers, een uitgeverij die zijn complete collectie geconserveerd ziet door het bibliofiele-boekmuseum Meermanno Westreenianum te Den Haag.

De opdracht voor het Belcampo-stipendium 1995 werd verleend aan Louis Stiller (* 1959, Groningen), auteur, freelance journalist en electronisch uitgever. Deze Stiller, inmiddels woonachtig te Amsterdam, komt niet zozeer ergens aan, maar vertoont een eeuwige neiging tot vertrekken. Daarover schreef hij het sfeervolle essay Terug naar het Noorden, waarin hij zijn reislust, het postmodernisme voorbij, stevig wortelt in de vaste grond van Groningen. Zo mooi uitgegeven, dat zelfs het recyling-papier niet hindert. De tweejaarlijke cultuurprijs van de provincie Groningen, de Wessel Gansfortprijs, gaat dit jaar voor het eerst naar twee kunstenaars, de librettoschrijver Jo Willems en de componist Gerard Ammerlaan voor hun bijdragen aan Ontstaan in hoge nood, een opera over het leven en werk van de Groningse drukker/schilder Hendrik Nicolaas Werkman. De prijs bestaat uit ƒ 10.000, - en een plastiek van Cees Sillen. De jury van de Wessel Gansfortprijs werd gevormd door Henk Kraayenzank, Nanette Ris en Huub van 't Hek.

edy seriese

Boekhoudboekje

‘Zodra een mensch honderd boeken bezit, heeft hij tien vrienden die er een komen lenen: en tien tegen een, dat hij er maar één terugziet...’, schreef Werumeus Buning. Dit citaat is een van de vijf citaten die samen met een foto van een schrijver opgenomen zijn in het Boekhoudboekje. Onder het motto ‘leen een boek, boek een lener’ verscheen bij Bas Lubberhuizen vorig jaar een handig uitgaafje om leners van boeken eraan te herinneren van wie zij een bepaald boek mee naar huis namen.

Het Boekhoudboekje bevat kleine boekenleggers waarop de eigenaar van het boek zijn naam en adres en een datum kan invullen en die de leners eraan herinneren wat de oorsprong van hun leesgenot is en hoelang geleden het is dat ze een gat veroorzaakten in de boekenkast van de oorspronkelijke bezitter. Aan zo'n ‘reminder’ moet de lener toch op z'n minst een slecht geweten overhouden als hij het geleende niet tijdig terugbezorgt.

Na het uitscheuren van de boekenlegger blijft er voor de boekenbezitter een strook over waarop hij de naam van het boek, die van de lener en een datum kan invullen.

Boekhoudboekje kost ƒ 9,95, een kleinigheid wanneer men bedenkt dat op deze manier mogelijk een verzameld werk compleet zou kunnen blijven.

GvB

Vijfde Louis Paul Boonlezing

Op 13 oktober van het vorige jaar sprak Hella S. Haasse onder de titel Overeenkomstig en onvergelijkbaar over de inspiratiebronnen bij Louis Paul Boon en Multatuli. De Louis Paul Boon-lezingen worden georganiseerd door de Letterenfaculteit van de Katholieke Universiteit Brabant in samenwerking met het Louis Paul Boon-documentatiecentrum en een Noordbrabants genootschap. Hella Haasse's uitgangspunt voor deze lezing is het feit dat Boon en Multatuli beiden tot de hoogtepunten van een eeuw literatuur gerekend worden en ook beiden door eenzelfde sociale bewo-

[p. 108]

genheid gekenmerkt worden. Maar hoezeer men ook geneigd zal zijn om ze om die redenen met elkaar te vergelijken, daar houden de overeenkomsten toch ook meteen wel op. Multatuli's bewogenheid is die van de geniale eenling die zichzelf uitroept tot de redder, of beter, het geweten van zijn volk. Boons sociale bewogenheid is veeleer die van de twijfelaar, die zijn auteurschap ondergeschikt maakt aan de personages die hij creëerde, maar die tevens de machteloosheid illustreren van elk streven naar ‘vooruitgang’.

Ik vraag me altijd af wat het nut van dit soort vergelijkingen is. Misschien alleen dat door de vergelijking de contrasten des te sterker uitkomen. Als dat de bedoeling van deze lezing geweest is, dan kan Hella Haasses bijdrage in de reeks voordrachten geslaagd genoemd worden, vooral omdat hier ook nog iemand aan het woord was die niet alleen greep heeft op haar onderwerp, maar dat ook nog boeiend weet te verwoorden.

Overeenkomstig en onvergelijkbaar werd in een oplage van 500 exemplaren uitgegeven door de Tilburg University Press en kost ƒ 17,50 (32 pp.).

GvB

Nieuw voor oud

In december 1995 luidde de doodsklok voor een drietal gerenommeerde tijdschriften voor de Neerlandistiek met een lange traditie. De Nieuwe Taalgids was de oudste van de drie en bereikte de 88-jarige leeftijd. Forum der Letteren werd 36 jaar oud en Spektator was de jongste van de drie met 24 jaargangen. De teloorgang van deze tijdschriften is een teken aan de wand en valt samen met de geweldige inkrimpingen die overal de Neerlandistiek treffen. De teruglopende studentenaantallen en de verminderde neiging van studenten om geld van hun beperkte beurs te besteden aan abonnementen en boeken zullen er wel de oorzaak van zijn dat de abonnementenbestanden van deze drie tijdschriften beneden de kritische grens zijn gedaald.

Toch hebben twee uitgevers het aangedurfd



om nieuwe neerlandistische tijdschriften op de markt te brengen. In het voorjaar van 1996 zullen maar liefst 4 nieuwe tijdschriften verschijnen. Martinus Nijhoff komt met de tijdschriften Nederlandse letterkunde, Nederlandse taalkunde en Taalbeheersing, titels die meteen duidelijk maken dat de vakgebieden van de drie verdwenen tijdschriften uit elkaar gehaald zijn. Men gaat zich blijkbaar richten op de specialisten van deze disciplines. Hetzelfde geldt voor TvL, Tijdschrift voor Literatuurwetenschap dat verschijnt bij Amsterdam University Press. Al deze tijdschriften zullen verschijnen met een frequentie van 4 nummers per jaar. Terwijl aan de universiteiten de specialisaties in de verschillende disciplines van de Neerlandistiek onder zware druk staan, is het op z'n minst merkwaardig te noemen dat uitgevers het juist nu aandurven om deze specialisaties een eigen tijdschrift te geven. Bij Spektator is ooit geprobeerd om een scheiding aan te brengen tussen taalkunde en letterkunde in afzonderlijke nummers, maar dat experiment is toen mislukt. We mogen hopen dat de nieuwe tijdschriften een beter lot beschoren zijn en dat ze niet in de wieg zullen omkomen. Men kan zich abonneren op de tijdschriften Nederlandse letterkunde, Nederlandse taalkunde en Taalbeheersing bij Martinus Nijhoff Uitgevers (Postbus 58, 9700 MB Groningen) voor ƒ 96, - per jaar (studenten ƒ 75, -). Een abonnement op TvL kost ƒ 80, - (studenten ƒ 70, -) en men geeft zich op bij Amsterdam University Press (Antwoordnummer 10275, 1000 PA Amsterdam).

GvB

Cahiers 18de-eeuwse Zuidnederlandse Letterkunde

Onlangs verschenen wederom twee nieuwe delen in de serie Cahiers van het Studiecentrum 18de-eeuwse Zuidnederlandse Letterkunde van de Facultés universitaires Saint-Louis in Brussel. Het deel 12 bevat een bloemlezing uit het Gentse ‘literaire’ weekblad Den Vlaemschen Indicateur ofte Aen-wyser der Wetenschappen en Vryekonsten vanaf het jaar 1779 tot en met 1787, voorafgegaan door een inleiding door Jozef Smeyers. De bloemlezing is een serie fotografische kopieën van het originele tijdschrift; de woord- en zakencommentaar ontbreekt derhalve, wat wel erg jammer is. De inleiding van Smeyers daarentegen geeft een goede indruk van de ontstaansgeschiedenis van het weekblad en het materiaal dat in het tijdschrift werd gepubliceerd. Deel 13 van de Cahiers, Vlaamse literatuur in de Franse Tijd, is verzorgd door een andere Jozef, Jozef Huyghebaert. Hij behandelt de Vlaamse literatuur in het Schelde- en Leiedepartement van 1795 tot 1815. Het merendeel van de tekst is al verschenen in afzonderlijke tijdschriftartikelen, maar door de systematische opzet van het cahier is het zeker de moeite waard om de studies nu bijeengebracht te hebben.

De delen 12 en 13 kosten respectievelijk ƒ 27, - en ƒ 19, - en zijn te verkrijgen door overmaking van de verschuldigde bedragen op rekening 13.06.25.787 van de Rabobank Luyksgestel, o.v.v. uw naam en de titels van de delen. Voor informatie, ook over de nog verkrijgbare delen uit de serie, kunt u zich wenden tot: Studiecentrum 18de-eeuwse Zuid-

[p. 109]

nederlandse Letterkunde, Facultés universitaires Saint-Louis, Kruidtuinlaan 43, 1000 Brussel.

johan van dam

De Parelduiker

Onder het motto, aan wie anders ontleend dan aan Multatuli, ‘een parelduiker vreest den modder niet’, verschijnt bij het ter perse gaan van dit nummer van Literatuur de eerste aflevering van een nieuw tijdschrift: De Parelduiker. Net als zijn voorganger, Het oog in 't zeil (1983-1992), wil De Parelduiker een spectaculaire en amusante speurtocht gaan bieden naar de verborgen schatten van de literatuurgeschiedenis. De redactie (Marcel van den Boogert, Marco Entrop, Greetje Heemskerk, E.W.A. Henssen, Maurits Verhoeff en Thijs Wierema) stelt zich ten doel verborgen schrijverslevens, beroemde of onopgemerkte boeken, nooit openbaar gemaakte brieven, ongepubliceerde verhalen, gedichten en interviews boven water te halen. In het eerste nummer kan de lezer onder andere kennis maken met teruggevonden oorlogsbrieven van Theo Thijssen, een liefdesbrief van Boris Pasternak, de raadels rond het pseudoniem van Nescio en een openhartig en nooit gepubliceerd vraaggesprek tussen Geertjan Lubberhuizen en Simon Vestdijk.

De Parelduiker wordt uitgeven door Uitgeverij Bas Lubberhuizen en kost per nummer ƒ 15, -, een jaarabonnement kost ƒ 65, - (vijf nummers). Informatie: Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Vondelstraat 120a, 1054 GS Amsterdam, tel. 020 - 6184132.

johan van dam

Stichting Lezen

Onder de titel Samenspel en ruggesteun kwam Stichting Lezen onlangs met een beleidsplan voor de komende vier jaren, ten behoeve van de Cultuurnota 1997-2000. In het plan stelt de stichting dat er in Nederland weliswaar veel wordt gelezen en dat het netwerk van voorzieningen



(bibliotheken en boekhandels) de laatste 25 jaar goed is ontwikkeld, maar dat, hoe kan het ook anders, er geen reden is om achterover te leunen. Er zijn maatschappelijke ontwikkelingen die, aldus Stichting Lezen, een bedreiging vormen voor het lezen als vrijetijdsbesteding: televisie-kijken, sport, uitgaan en de materialistische opvoeding van kinderen. Stichting Lezen wil daar structurele maatregelen tegenover stellen onder de noemer ‘leessocialisatie’, zoals het propageren van nieuwe leesmethodieken en leespromotie met campagnes waarbij de massamedia worden ingeschakeld.

Een goed begin is het halve werk moet Stichting Lezen gedacht hebben, want ze komt voor het jaar 1996 met een calendarium vol activiteiten en op stapel staande brochures, boeken, publicaties, lesmateriaal, affiches en t-shirts van allerhande organisaties en instellingen. De activiteiten richten zich op alle mogelijke doelgroepen, van jong tot oud en van bijna-analfabeet tot intellectueel. De stichting schuwt ook zelfde nieuwe media niet, getuige de medewerking aan een serie videoportretten van Nederlandse schrijvers die uitgebracht wordt door het Letterkundig Museum. De serie heet Schrijvers in beeld en er zijn tot nu toe 26 afleveringen voltooid. De aflevering ‘Letterkundig museum. Acht schrijvers en een hondje vertellen’ gaat over de activiteiten van het Letterkundig Museum in Den Haag. Schrijvers die in de serie de revue passeren zijn onder anderen Remco Campert, Jules Deelder, Hugo Claus, Lucebert, Annie M.G. Schmidt (in drie delen) en J. Bernlef.

Stichting Lezen is een samenwerkingsverband van de branche-organisaties van bibliotheken, boekhandelaren en uitgevers van boeken, tijdschriften en kranten. Informatie over de doestellingen en activiteiten van Stichting Lezen, alsmede het calendarium, kunt u verkrijgen bij: Stichting Lezen, De Waag Nieuwmarkt 4, 1012 CR Amsterdam, tel [phone], fax [phone]. Voor de serie videoportretten Schrijvers in beeld kunt u kontakt opnemen met: Letterkundig Museum, postbus 90515, 2509 LM Den Haag, tel [phone].

johan van dam

Centrum Nederlandse Literatuurgeschiedenis

Aan de ufsia (Universiteit Antwerpen) is per 1 januari 1996 een centrum voor Nederlandse literatuurgeschiedenis opgericht dat het collectief en individueel onderzoek bundelt op het gebied van de historische Nederlandse letterkunde. Het samenwerkingsverband bouwt verder op een ufsia-traditie op dit gebied en groepeert de bestaande centra voor Gezellestudie en Renaissancedrama, aangevuld met een derde zwaartepunt, de middeleeuwse lyriek. Het cnl wil nieuw onderzoek stimuleren met een brede actieradius (van de middeleeuwen tot de naoorlogse periode) en bijzondere aandacht schenken aan de raakpunten tussen Noord en Zuid. Leden zijn: P. Couttenier (directeur), A. De Vos, V. Fraeters, H. Meeus, G. Van Eemeren en F. Willaert. Een publikatiereeks Teksten en Studies zal worden verzorgd door Uitgeverij Peeters te Leuven.

Adres: Centrum voor Literatuurgeschie-

[p. 110]

denis, ufsia (Universiteit Antwerpen), Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen, tel [phone]. Secretariaat: M.R. Goeman, L. Baeten, 030-2204286/91, e-mail [e-mail].

an de vos

Nieuwtjes

❏	De roman Bezonken rood van jeroen brouwers is bekroond met de Prix Fémina Etranger, de prestigieuze Franse prijs voor vertaalde literatuur. De prijs, gedoteerd met een geldbedrag van vijfduizend francs, wordt jaarlijks toegekend door uitsluitend vrouwelijke letterkundigen. De uitgeverij waarbij Rouge décanté verscheen heeft zich voorgenomen meer werk van Brouwers uit te geven. De toekenning van de prijs is opmerkelijk omdat nog nooit eerder een Nederlandse auteur een belangrijke Franse literaire prijs won.
❏	adriaan van dis is met zijn roman Indische duinen uitgeroepen tot de meest geliefde auteur van het jaar 1995, aldus het CPNB dat in boekhandel en bibliotheken 26570 stemmen verzamelde voor Trouw Publieksprijs. Er zijn inmiddels driehonderdduizend exemplaren van Indische duinen verkocht. Tweede en derde in de ranglijst werden respectievelijke Connie Palmen met De vriendschap en Isabel Allende met Paula.
❏	stefan hertmans heeft de driejaarlijkse Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Poëzie gewonnen voor zijn bundel Muziek voor de overtocht. De schrijver/ illustrator Gregie de Mayer won met Fietsen de prijs in de catagorie jeugdliteratuur. Een derde prijs ging naar maria csollàny. Zij won de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor vertalingen van Nederlandse Letterkunde onder andere vanwege haar Duitse vertaling van Monika van Paemels Vervloekte vaders. Aan alle prijzen is een geldbedrag verbonden van ƒ 27.500, -.
❏	De Gouden Ganzenveer 1996 is toegekend aan henk hofland (* 1927). De uitgeversbond eert Hofland voor ‘zijn uitzonderlijke bijdrage in de vorm van zijn activiteiten en publikaties op het terrein van het Nederlandse cultuurbezit’. Hofland werkt sinds 1953 voor (nrc-) Handelsblad, waarin hij ook onder het pseudoniem S. Montag columns schrijft. In 1992 ontving hij de Audax Colomnistenprijs.
❏	De P.C. Hooftprijs voor de letterkunde 1996 gaat naar k. schippers. De auteur krijgt de prijs voor zijn beschouwend proza. K. Schippers (eigennaam Gerard Stigter) schreef veel essays voor nrc Handelsblad over met name de schilderkunst. Het prijzengeld, ƒ 75.000, - plus ƒ 50.000, - voor ‘een specifiek literair doel dat verband houdt met het bekroonde oeuvre’, denkt Schippers voor een deel te gaan gebruiken voor een bundeling van zijn stukken over schilderkunst met daarbij de betreffende afbeeldingen.
❏	Op 16 november 1995 is in Amsterdam de keltologe maartje draak (* 25.3.07) overleden. Prof. Dr. A.M.E. Draak was van 1946 tot 1977, aanvankelijk als lector en later als buitengewoon hoogleraar in de Keltische taal- en letterkunde, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en de Rijksuniversiteit Utrecht. Ze werd als eerste vrouwelijk lid toegelaten tot de Koninklijke Akademie van Wetenschappen in 1955. Ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag, in 1987, verscheen een hommage in de vorm van een uitgave getiteld Monniken, ridders en zeevaarders. Een ontwerp van Helmut Salden
❏	Op 2 januari 1996 overleed, 85 jaar oud, te Amsterdam de letterontwerper en boekverzorger helmut salden. Hij verwierf bekendheid met zijn boekomslagen voor Stols en zijn vormgeving van Van Oorschots Russische bibliotheek. In een tweetal bibliofiele publikaties, uitgegeven door Ser J.L. Prop, Door duistere dalen (1986) en De plasser (1988), beschreef Salden op bijzonder indringende wijze zijn concentratiekampherinneringen.
❏	Op 1 december 1995 is de dichter/redacteur koos schuur (* 4 oktober 1915) overleden. Hij maakte naam als redacteur van het literaire tijdschrift Het Woord en als wegbereider van de Vijftigers. Vlak na de Tweede Wereldoorlog vertrok Schuur naar Australië, bij zijn terugkeer in 1962 werd hij chef-lector bij de boekenclub eci. In 1980 verscheen de bundel Waar het was, tien jaar later Signalen. In de filmdocumentaire ‘Hotel Atonaal’, die twee jaar geleden te zien was, vertelde hij dat er nog nieuwe gedichten zijn, die nu in zijn nalatenschap zijn achtergebleven.

Literaire agenda

Deze agenda wordt door de dienst Leesbevordering van het Nederlands Bibliotheek en Lektuur Centrum (nblc) samengesteld in het kader van LiTTerair, de literaire pagina op nos Teletekst (pagina's 405 en 406) waarvoor de dienst de kopij levert. In deze agenda is een breed scala opgenomen van manifestaties, evenementen en jubilea op het terrein van lezen en schrijven en tevens van informatievoorziening in meer algemene zin.

Reeds gestarte manifestatie

-	t/m 9 juni 1996. Den Haag, Letterkundig Museum: Tentoonstelling ‘Fetisj! Schrijvers en de dingen’. Inl.: 070-3471114.

[p. 111]

April

2 not Schooltv-serie Schrijvers over het geloof. Deze aflevering over Willem Elsschot, Het dwaallicht. Uitzending 11.00 uur.

3 Fleur Bourgonje 50

4 Albert Bontridder 75

4 In de Leidse Schouwburg begint de Nederlandse tournee van Adriaan van Dis en A.F.Th. van der Heijden in het kader van de serie ‘Geletterde mensen’. Tot 2 mei doen zij 17 steden aan.

7 Diest, Kultuurcentrum Begijnhof: Lezing door Patricia Lasoen. Inl.: 0032/13333994.

9 not Schooltv-serie Schrijvers over het geloof. Deze aflevering over Abel J. Herzberg, Drie rode rozen. Uitzending 11.00 uur.

10 Marcel van Maele 65

10 150 jaar geleden trouwde Eduard Douwes Dekker (1820-1187) met Everdine Huberta van Wijnbergen.

11 tot 15 april. Bologna: Internationale Kinderboekenbeurs. Fax: [phone].

13 Jean Dulieu 75

13 Tilburg, Schouwburg: Nacht van het Boek, dit jaar onder het motto ‘Nacht van de Passie’. Aanwezige auteurs o.a. Ronald Giphart, Lydia Rood, Gerrit Komrij. Inl.: Stichting J.H. Leopold, tel.: [phone].

13 Oosterhout, openbare bibliotheek: Lezing door Adriaan van Dis en A.F. Th. van der Heijden. Org. en inl.: 0162-428920.

13 Winsum (De Hoogte): Literaire avond met H.H. Polzer (Drs. P). Inl.: 0595-442332.

14 Alkmaar, Cultureel Centrum De Vest: ‘Over muziek gesproken’. Org. en inl.: 072-5127344/072-5191817.

15 Den Haag, openbare bibliotheek (Bouwlust): Literaire avond met Halil Gür. Org. en inl.: openbare bibliotheek, tel.: [phone].

16 not Schooltv-serie Schrijvers over het geloof. Deze aflevering over Maarten Biesheuvel, ‘Mijn grootste schrik’. Uitzending 11.00 uur.

17 t/m 19 april: Amsterdam, slaa: ‘Vertellingen uit het Hoge Noorden’ met medewerking van alle Scandinavische auteurs van De Bezige Bij: Torgny Lindgren, Göran Tunström, Lars Gustafsson, Tomas Tranströmer (Zweden), Ib Michael (Denemarken), Kjell Askildsen (Noorwegen), Einar Kárason (IJsland). Inf.: 020-6271662.

18 not Schooltv-serie Terug naar '45. Jeugdherinneringen van Willem Wilmink, Bezetting en vervolging, Hoop en geduld en Overwinning en bevrijding. Uitzending 09.30 uur.

19 Den Bosch, Azijnfabriek: Literaire avond met Nicolaas Matsier. Inl.: 073-6130413.

20 Hoogeveen, openbare bibliotheek: Literaire avond met Jan Wolkers. Org. en inl.: openbare bibliotheek, tel.: [phone].

20 Den Helder (Fort Kijkduin): Literaire avond met de dichters Gerrit Kouwenaar, Rutger Kopland, Neeltje Maria Min, jean-Pierre Rawie, H.H. ter Balkt, Elly de Waard en Carla Bogaards. Org. en inl.: openbare bibliotheek, tel.: [phone].

21 Almelo, openbare bibliotheek: Literaire avond met Connie Palmen.

22 Midas Dekkers 50

23 not Schooltv-serie Schrijvers over het geloof. Deze aflevering over Maarten 't Hart, Het vrome volk. Uitzending 11.00 uur.

24 Zwolle, Theater Odeon: Literaire avond met Kristien Hemmerechts. Org. en inl.: St. laz. 038-4535090.

24 Heiloo, openbare bibliotheek: Literaire avond rond het thema ‘Natuur’ met Koos van Zomeren. Org. en inl.: openbare bibliotheek Heiloo, tel.: [phone].

25 not Schooltv-serie Schrijvers over het geloof. Gezamelijke uitzending van de afleveringen van 2, 9, 16 en 23 april.

26 Doetinchem, Literair Café Kelder De Graafschap: Literaire avond met Jan Boerstoel. Org. en inl.: St. Lit. Café. 08340-43020.

26 Den Haag, Letterkundig Museum: opening tentoonstelling ‘Jan Wolkers. Tijd bestaat niet’. T/m 25 augustus. Inl.: 070-3471114.

27 Robert Anker 50

28 Den Haag, Letterkundig Museum: vertoning op grootbeeld van de documentaire De onverbiddelijke tijd (over Jan Wolkers). Inl.: 070-3471114.

Mei

2 Theo Sontrop 65

4 25ste sterfdag K. Norel (1899-1971)

4 t/m 26. Ned. Antillen: Voorjaarsfestival van Nederlandse boeken en films voor de leeftijdsgroep vanaf 14 jaar op Curaçao, Aruba en Bonaire. Inl.: nana, Herengracht 344^III, 1016 CG Amsterdam.

5 Diest, Kultuurcentrum Begijnhof: Lezing door Stefan van den Bossche (poëzie in Vlaanderen 20ste eeuw). Tel.: [phone].

11 Wierden, Cultureel Café: Literaire avond met Jan Wolkers. Org. en inl.: Cultureel Café, J. Wassink, tel.: [phone].

12 Venray, De Witte Hoeve: Literaire avond met Thomas Rosenboom. Org. en inl.: Stichting Literair Café Venray, tel.: [phone].

14 Amsterdam, Amstel Hotel: uitreiking van de Libris Literatuur Prijs 1996. Inl.: Umtul Kiekens, tel.: [phone].

14 Urk, openbare bibliotheek: Literaire avond met Nelleke Noordervliet. Org. en inl.: openbare bibliotheek, tel.: [phone].

19 Karel van het Reve 75

19 Almelo, Openbare Bibliotheek: Literaire avond met Oek de Jong.

22 Utrecht: Muziekcentrum Vredenburg: Landelijke finale Nationale Voorleesdag. Inl.: Stichting Lezen, Erika Scheenjes, tel.: [phone].

22 Zwolle, Theater Odeon: Literaire avond met Ronald Giphart. Org. en inl.: St. laz. 038-4535090.

27 100ste sterfdag Allard Pierson (1831-1896)

Voor inlichtingen betreffende de agenda of voor het doorgeven van aanvullingen kan men contact opnemen met het NBLC, Frank Hockx of Dick Welsink, Postbus 43300, 2504 AH Den Haag, tel.: [phone].