Literatuur. Jaargang 13

[p. 18]

Het literaire bedrijf
Maxwell Perkins

Vraag je een redacteur van een Amerikaanse uitgeverij naar zijn grote voorbeeld, dan zal hij je in negen van de tien gevallen de naam noemen van Maxwell Perkins. Perkins is in de uitgeverswereld even legendarisch als Babe Ruth in het honkbal of Abe Lenstra in ons voetbal. Er mag dan geen film over zijn leven zijn gemaakt of, zoals in het geval van Abe, een spektakelstuk zijn gebouwd op een mythe, er is wel een biografie, en belangrijker nog, een gefingeerd portret aan hem gewijd in You Can't Go Home Again, een roman van Thomas Wolfe. Misschien heeft Wolfe er een daad van rechtvaardigheid in gezien zijn redacteur in de glorie te laten delen die hij zelf aan Perkins te danken had. Want door diens rigoureuze ingrepen in de tekst bleken de allerminst vlekkeloze manuscripten omgetoverd te kunnen worden tot bestsellers of anders wel tot een succès d'estime. Zijn roman Of time and the river droeg hij aan Perkins op, de ‘grote redacteur die achter zijn auteur bleef staan, ook op momenten dat deze ten prooi was aan gevoelens van de diepste wanhoop en twijfel’. Deze openhartigheid van Wolfe leidde ertoe dat de buitenwacht zich ging afvragen wie nu de eigenlijke auteur van de boeken was die bij Scribner's Sons verschenen en voor het eerst leek de kwestie aan de orde te komen hoever een editor mag gaan in het bewerken van een manuscript. Misschien is het aan Wolfe te danken (of te wijten, dat hangt af van het perspectief vanwaaruit je de positie van de redacteur bij een uitgeverij bekijkt) dat de editor voor het eerst in het brandpunt van de belangstelling kwam te staan, dat hij zelfs, zoals in het geval van Perkins, een sterstatus kreeg.

Diep in hun hart zouden de Amerikaanse redacteuren anno nu die sterstatus ook wel willen bereiken, al zijn ze er zich - althans de professionals onder hen - maar al te zeer van bewust dat zo'n positie definitief tot het verleden behoort nu het boekenvak, en ook het literatuurbedrijf tot in het uiterste is vercommercialiseerd. Toch krijgen de redacteuren van gerenommeerde uitgeverijen als die van Knopf, MacMillan, Simon & Schuster, Viking Press, Random House, Farrer Strauss & Giroud allemaal iets nostalgisch wanneer de naam van Perkins valt. Lees hun essays maar eens na in het standaardwerk Editors on editing. Daarin herinnert Marc Aronson zich de roemruchte dagen toen auteur en redacteur, zoals hij het een beetje pathetisch formuleert, aan elkaar verslingerd waren in volledige toewijding, genialiteit en alcohol. Beiden daagden elkaar uit, en uit die mix van hard werken (tot aan de grens van overspannenheid), creatieve conflicten en intense vriendschap is volgens hem de grootste Amerikaanse literatuur voortgekomen. Want dat is de reden waarom Perkins zo tot de verbeelding spreekt: al deze ingrediënten vind je in zijn success-story, het verhaal van de symbiotische relaties die Perkins in de jaren twintig en dertig onderhield met Scott Fitzgerald, Hemingway en de al eerder genoemde Wolfe. Hij had ze ontdekt, de manuscripten uit hun handen getrokken, hij had hun teksten bewerkt, had hen begeleid in hun depressieve en euforische zwerftochten, waarbij hij de rol van moeder, echtgenoot, maîtresse, maar vooral die van vriend op zich had genomen.

In de essays van mijn Amerikaanse collega's is Maxwell Perkins het archetype van de uitgeverijredacteur, die verschillende functies in zich verenigt: die van de jager, de dokter en de makelaar. Voortdurend is de auteur op jacht naar manuscripten. Als hij ze eenmaal verzameld heeft, probeert hij de zwakke plekken weg te snijden, de teksten op te lappen of de nodige injecties te geven. Hij gelooft dan in het boek en in de auteur en komt op voor diens belangen bij zijn uitgever en voor de belangen van de uitgever tegenover de auteur. Perkins is een archetype, want de manier waarop die functies tegenwoordig in Amerika worden uitgevoerd, hebben weinig meer van doen met de manier waarop hij indertijd - toen de marketing nog in de kinderschoenen stond - te werk ging. Er staat een hilarisch stukje in het boek, waaruit blijkt dat de Amerikaanse redacteur anno nu maar een paar dagen per jaar besteedt aan het eigenlijke redactiewerk. Meestentijds is hij onderweg naar de boekenbeurzen in Frankfurt, Jeruzalem, Bologna. Hij zit niet met zijn auteurs in het restaurant, café, of bij hen thuis, maar hij inspecteert tot diep in de nacht nog een boek waarover zoveel geruchten gin-

[p. 19]

gen op de beurs en waar hij dan ook nodig een bod op moet doen. De redacteur is een beetje een ‘gambler’ geworden die bingo roept als het door hem binnengehaalde boek de grens van de honderdduizend verkochte exemplaren overschrijdt. Hij kijkt niet meer zoals Perkins rond in Greenwich Village, maar stroopt de hele wereld af om zijn manuscripten te vergaren. Meestal krijgt hij niet meer met schrijvers te maken, maar met literaire agenten, met wie hij tijdens zakelijke lunches keihard onderhandelt. Ondertussen verzint hij thema's, onderwerpen, waarvan hij denkt dat ze een trend kunnen worden, waarvan hij in ieder geval hoopt dat ze goed in de markt liggen; hij bestelt zijn boeken in plaats van zich met een ongemakkelijke syntaxis, met stijl of compositie bezig te houden. Uit veel van de essays krijg je niet de indruk dat de Amerikaanse redacteur een band opbouwt met een schrijver of zelfs maar geïnteresseerd is in de ontwikkeling van diens oeuvre, maar dat hij, overigens door de markt gedwongen, voortdurend met het volgende boek van de volgende auteur bezig is.

Ik chargeer, want ook de Amerikaanse redacteur voelt - tenminste als hij aan een literaire uitgeverij is verbonden - twee zielen in zijn borst: die van zijn eigen smaak en die van de handel. Je leest voortdurend de tweestrijd, het cynisme dat er op de lange duur uit groeit. Het liefst zouden ze voor zichzelf beginnen, op een boerderij in Wisconsin waar ze hun geliefde gedichten, essays, al die moeilijk verkoopbare maar zo intrigerende boeken zouden kunnen uitgeven zonder zich te zeer te hoeven bekommeren om overheadkosten of andere beperkingen van arithmetische aard. Sommigen nemen die beslissing ook daadwerkelijk en ontdekken dan dat het mogelijk is op bescheiden schaal succes te hebben door zich op kleine groepen van literatuurliefhebbers te richten. Vervolgens worden die kleine uitgeverijtjes - met zo'n succès d'estime - weer opgekocht door grote uitgeversconcerns, die groeien en groeien tot ze op de klippen lopen en weer moeten afslanken. Het boekenvak kent cycli van twintig jaar van groei en afslanking.

Ze mogen nostalgisch worden als de naam Perkins valt, ze mogen twee zielen in hun borst hebben, toch las ik in die verschillende bijdragen van Amerikaanse redacteuren ook het profiel van de calculerende burger, die zijn positie wil verstevigen en niet zozeer uit is op een - en dat klinkt tegenwoordig ook al bijna pathetisch - dienende taak bij de verrijking van de literatuur. Ze letten op hun eigen reputatie, auteurs en manuscripten worden mede beoordeeld op de mogelijkheden die ze bieden voor hun eigen carrière. Hoe vaak ze ook schrijven dat de redacteur in dienst staat van de auteur, voortdurend proef je hun eigen ambities. Ja, ze zouden allemaal wel zo'n ster-redacteur willen worden als Perkins, toch merkte ik in hun opstellen maar bar weinig van de bevlogenheid, de liefde voor de literatuur, die de redacteur van een literaire uitgeverij zou moeten voortdrijven. Natuurlijk zijn er passages in het boek te vinden, waaruit die bevlogenheid wel spreekt. Om niet helemaal negatief te besluiten (het boek bevat trouwens waardevolle, zij het voor de hand liggende tips over het editen), eindig ik met een parafrase van een stelling die Lincoln Schuster in zijn bijdrage formuleerde en waarin ik me helemaal kan vinden. Je hoeft niet weg te dromen over zo'n romantische figuur als Perkins om het beroep van redacteur bij een uitgeverij toch heel aantrekkelijk te vinden. Het redacteurschap is, schrijft Schuster, niet alleen een manier van leven, maar ook een gelukkige vorm van ‘éducation permanente’. De redacteur geniet het voorrecht te kunnen werken met de meest creatieve personen in onze maatschappij. Je wordt daarvoor ook nog betaald, niet zozeer met geld alswel met de intellectuele en artistieke genoegens die de omgang met auteurs en manuscripten oplevert.

Anthony Mertens⁺

+ Anthony Mertens is redacteur bij Em. Querido's Uitgeverij.