Literatuur. Jaargang 12

[p. 279]

Blokuur Nederlands
Wereldliteratuur als utopie?

‘Wat een cursus creatief schrijven met literatuuronderwijs te maken heeft? Of een cursus vertalen van poëzie? Volgens mij een heleboel. Het is niet mijn bedoeling om schrijvertjes te kweken of literair talent in mijn klassen te ontdekken, maar om de leerlingen een paar maanden te laten worstelen met de problemen van het schrijverschap. Ze moeten er immers van doordrongen raken dat literatuur niet bij toeval tot stand komt, maar dat elk woord er staat zoals het er staat omdat de schrijver het zo gewild heeft, en dus dat elk verhaal, elk gedicht het resultaat is van honderden keuzes. Welke beelden kies je? Hoe bouw je de spanning op? Hoe laat je de personages reageren? Hoe schrijf je een goede dialoog? Het zijn vragen waarop ze gezamenlijk antwoorden vinden, door zelf teksten te schrijven en vervolgens elkaars teksten te becommentariëren. Ik sta er ieder jaar weer versteld van hoe snel ze in staat zijn literaire trucs en maniertjes te doorzien en het kaf van het koren te scheiden. Aan het eind van zo'n cursus hebben ze dan ook geleerd om met een analytische blik naar teksten te kijken en, terloops, om te werken met verhaaltheoretische termen.’

Peter Coebergh begon zijn carrière in het onderwijs aan ‘De Werkplaats’ in Bilthoven en werkt nu al zo'n vijftien jaar aan het Montessori Lyceum Herman Jordan in Zeist. ‘Ik ben eigenlijk bij toeval het Montessori-systeem ingerold en achteraf gezien kan ik daar alleen maar ontzettend blij mee zijn. Het is heel prettig om leerlingen op hun creativiteit en verantwoordelijkheid te kunnen aanspreken, en om meer als begeleider van de kinderen te fungeren dan als leraar.’

Het literatuuronderwijs dat hij geeft, is echter meestal klassikaal en dus weinig Montessoriaans. ‘Omdat het voor een groot gedeelte bestaat uit informatie-overdracht, is het van belang om de klas als het ware aan de hand mee te nemen. Ook het enthousiasmeren voor literatuur - zowel van mijn kant als tussen de leerlingen onderling - werkt klassikaal veel beter dan individueel.’ Toch kent Coeberghs benadering wel enkele Montessori-elementen. Zo bespreekt hij boekverslagen met elke leerling afzonderlijk en probeert hij de boekenlijsten in overleg met de leerling samen te stellen op basis van diens niveau en interesse. ‘Het is niet mijn hoofddoel om de kinderen telkens een iets moeilijker boek te laten lezen, tot ze ten slotte de allerzwaarste literatuur aankunnen. Ik vind het veel belangrijker om hun plezier in het lezen te vergroten, bij voorbeeld door hen in contact te brengen met romans waar ze iets in herkennen of die nieuwe vergezichten bieden. Boeken waar ze aan kunnen groeien of waaraan ze simpelweg een paar uur lol beleven. En het doet er dan wat mij betreft niet zoveel toe of ze bij Nathan Sid blijven steken of dat ze zich aan De ontdekking van de hemel wagen.’

‘Het geeft me veel voldoening als ik een fervente niet-lezer aan een leuk boek geholpen heb, en ik ben echt gelukkig als ik met geïnteresseerde leerlingen op niveau over mooie romans of gedichten kan praten. Dat weten ze, ja. Ze kunnen duidelijk aan mij zien hoeveel de literatuur voor mij betekent. Een enkele keer komt het voor dat ik een brok in mijn keel krijg als ik poëzie voordraag, of een prachtig stuk proza, en daar schaam ik mij niet voor. Sterker: het is volgens mij belangrijk om het er samen over te hebben waarom zo'n tekst mij raakt terwijl anderen er wellicht niet warm of koud van worden. Literatuur vormt geen objectieve leerstof - dat is wat ik probeer over te brengen.’

Toch wil Coebergh niet slechts in termen van emoties over de literatuur spreken. ‘De verteltheorie en de literatuurgeschiedenis breng ik natuurlijk wél als objectieve grootheden. Met de verteltheoretische begrippen begin ik al in de onderbouw, en met de literatuurgeschiedenis in de drie hoogste klassen.’

[p. 280]

De praktijk heeft geleerd dat het nauwelijks mogelijk is de hele Nederlandse literatuurgeschiedenis in drie schooljaren te behandelen. Wie een strikt chronologische benadering kiest, merkt dat de literatuur van na de Tweede Wereldoorlog nog besproken moet worden als de examens zich al aandienen - voor veel scholen aanleiding om de chronologie weliswaar te handhaven, maar de middeleeuwen uit het lesprogramma te schrappen. Coebergh: ‘Ik vind dat heel onverstandig, want mijn ervaring is dat de middeleeuwse letterkunde de leerlingen juist erg aanspreekt. Ze vinden het middeleeuwse wereldbeeld boeiend, de middeleeuwse handschriften prachtig en de middeleeuwse verhalen spannend. Zelf kies ik er voor om in de vierde en de vijfde te beginnen met de modernste letterkunde, om vervolgens de geschiedenis in te duiken. Als ik dan in de examenklas in tijdnood kom, heb ik in ieder geval toch de literatuur tot de jaren dertig van de twintigste eeuw behandeld en die van na 1960.’

‘De literatuurgeschiedenis probeer ik in mijn lessen altijd te verweven met kunst en cultuur. De geschiedenis van de beeldende kunst is mijn persoonlijke hobby, en die kan ik erg goed gebruiken in mijn werk. Als ik Van Ostaijen bespreek, laat ik schilderijen zien van expressionisten. Vaak begrijpen ze de beelden eerder dan de teksten. Zo'n schilderij kan dan als opstap dienen naar tekstbegrip. Bij de symbolisten doe ik hetzelfde, en bij de impressionisten en de kunst van de jaren zestig. Ik vertel ook vrij uitgebreid over de historische context waarin ze de literaire teksten moeten plaatsen.’ Coeberghs interdisciplinaire aanpak leidde tot een cultuur-project voor de vijfde klassen van het vwo, waarbij alle leerlingen een week lang uitgeroosterd worden om zich te wijden aan een door de docenten gekozen thema. Coebergh: ‘Zo hebben ze zich vorig jaar verdiept in Israël en de Arabische wereld. We hebben gastsprekers uitgenodigd om te vertellen over de politieke verhoudingen in die regio, we hebben lessen gegeven over de Arabische wiskunde, letterkunde en geschiedenis, we hebben een bezoek gebracht aan een Turks badhuis en we hebben Egyptische gerechten gekookt.’

Het liefst zou Coebergh zijn lessen helemáál integreren met andere vakken, zodat alle leerlingen bij geschiedenis, maatschappijleer, Nederlands, Frans, Duits en Engels op hetzelfde tijdstip dezelfde stroming voorgeschoteld krijgen, of beter nog: zodat er naast de traditionele vakken ook bij voorbeeld wereldliteratuur gedoceerd zou worden. ‘Het vak wereldliteratuur zou ik zelf graag geven, in samenwerking met collega's, maar ik heb me er intussen bij neergelegd dat dat waarschijnlijk een utopie is. Het onderwijs is een log systeem - maar wellicht brengen de plannen voor de tweede fase uitkomst.’

Annette Portegies⁺

+ Annette Portegies studeerde Nederlands in Leiden. Ze is redacteur en freelance publicist.