Literatuur. Jaargang 12

[p. 70]

Het literaire bedrijf
Vertegenwoordigers

Over hun rol en functie is voor zover ik weet nauwelijks iets geschreven, terwijl ze in het literaire circuit aan het front staan. In verheven discussies over de canonvorming in de literatuur zouden ze met hun nuchterheid en realiteitszin maar vooral door hun in jaren opgebouwde kennis heel wat zinnigs te berde kunnen brengen over de geschiedenis van de literaire smaak. Hun verhaal zou kunnen gaan over winkeldochters en de huurprijs van de opslagruimten in het Centraal Boekhuis. Ze weten als geen ander waarom een verkeerde titel, een onduidelijk omslag dodelijk is: het boek wordt al afgeschreven voor het goed en wel de boekhandel heeft bereikt. Ze beseffen maar al te goed hoe kort het leven van een roman kan zijn: binnen twee maanden is de balans opgemaakt. Maar eigenlijk zien ze de bui al hangen op het moment dat ze het boek aanbieden. Schrijvers moet dringend worden aangeraden eens een dagje met hen op te trekken: wie droomt wordt ontnuchterd.

Op de eerste dag van mijn nieuwe baan als redacteur bij een uitgeverij maak ik met twee van hen kennis. Met G., die ik binnen de kortste keren bewonder vanwege zijn flegmatieke houding. Hij straalt jarenlange ervaring uit waardoor ik mijn hooggestemde literaire idealen - mijn poëtica, om het vanuit mijn beschermde universitaire leventje te zeggen - wat licht ironisch bekeken voel. Toch heb ik geen moment de indruk dat hij de literatuur zelf met cynisch oog beziet. Ik maak ook kennis met A., die op mij indruk maakt omdat ze de redacteur twee keer corrigeert wanneer hij op de aanbiedingsdag toelichting geeft bij een bepaald boek. De twee vertegenwoordigers van onze uitgeverij blijken hun zaakjes te kennen, hebben de boeken goed gelezen waarmee ze de komende weken de boer op moeten. Op de aanbiedingsdag geven auteurs en redacteuren hun de achtergrond-informatie en vooral de argumenten waarmee ze de boekhandelaren tot aanschaf zouden kunnen verleiden. Volgens mij zitten ze op de vergadering het kaf van het koren te scheiden.

Met G. maak ik een afspraak. Hij pikt mij een week na de aanbiedingsdag op in het centraal station van Utrecht en we reizen in zijn auto naar Houten, waar die dag boekhandelaren uit heel het land komen kijken wat de uitgevers te bieden hebben. In het enorme complex staan lange rijen tafels in het gelid opgesteld waarachter de vertegenwoordigers hebben plaatsgenomen. Naast de stapels toonboeken hebben ze hun notebook opengeslagen. Daar zullen in de loop van de dag de bestellingen worden ingevoerd. A. is al aan het werk als wij arriveren. G. toont mij het ingenieuze programma waarmee hij meteen kan zien wat elke boekhandelaar het afgelopen jaar aan boeken van onze uitgeverij heeft verkocht, hoeveel exemplaren nog op de planken staan, hoe het verloop van de omzet is geweest. Volgens mij heeft G. dat programma ook in zijn hoofd.

De eerste boekhandelaar meldt zich bij onze tafel. G. pakt de prospectus erbij en pagina voor pagina wordt de aanbieding doorgenomen. Ik krijg onmiddellijk een reminiscentie aan mijn jeugd, toen vertegenwoordigers aan huis kwamen om hun waren aan te bieden: een nieuwe zeep van Maja, prachtig verpakte flesjes parfum, een aantrekkelijke lijn in de gezichtscrème. Maar de vertegenwoordigers die toen onze drogisterij bezochten, lijken niets op hun collega's van de uitgeverij. Of het zou moeten zijn dat zij heel goed weten in te schatten wat zij kwijt kunnen en wat niet. De gesprekken nemen in ieder geval een andere wending: vroeger ging het vooral om de verpakking, maar hier worden ook ideeën en gedachten uiteengezet. Het valt mij op dat G. voor een aantal boeken geen moeite lijkt te doen, terwijl ik in mijn onschuld elk boek in tientallen exemplaren zou willen slijten. Maar ik merk aan G. dat de boekhandelaren uit het Noorden en het Zuiden mij met een welwillende glimlach zouden hebben aangehoord om na een urenlange uiteenzetting mijn enthousiaste monoloog te beantwoorden met de even welwillende conclusie: ‘Toch maar niet’. G. wijst mij erop dat boek-

[p. 71]

handelaar X. nu eenmaal geen cliëntèle heeft die in Aristofanes of Döblin is geïnteresseerd: dergelijke namen associëren de klanten eerder met de asielzoekers die nu ook in hun stad en dorp hun toevlucht hebben gezocht, dan met schrijvers uit de wereldliteratuur. G. zegt ook nog iets anders, wanneer ik hem vraag waarom hij zijn enthousiasme voor het boek van de nog onbekende schrijver Z. toch wel erg onder stoelen en banken steekt: ‘Dat boek zou ik als ik er een beetje meer moeite voor doe, in tientallen exemplaren bij de boekhandel kunnen plaatsen. Maar zoiets kun je maar één keer doen. Want het jaar daarop komt die man terug met de mededeling dat van dat boek van de tien exemplaren er nog negen op zijn plank staan. Het ene exemplaar heeft hij in arren moede zijn zieke oudoom maar cadeau gedaan. Nooit meer een boek van die schrijver, geen denken aan. Je moet bedenken dat die boekhandelaar met die negen winkeldochters elke keer wordt herinnerd aan negen briefjes van vijfentwintig gulden. Op het laatst ziet hij niet meer die boeken op de plank liggen, maar de rekeningen.’

Boekhandelaar Y. maakt zijn opwachting aan de kraam. Routineus wordt de aanbiedingscatalogus doorgekeken. De roman van de schrijfster W.: G. ziet dat de boekhandelaar een streep over de pagina heeft geplaatst. De volgende dichtbundel een eentje, de essaybundel geen interesse, het mooi vertaalde boek, mooi omslag, een goed ogende schrijver op de achterflap, mwah, een tweetje. G. voert de bestelling in, twee exemplaren voor boekhandel Y. in Stadskanaal.

Tussen de bedrijven door praat ik met G. over de prospectus. Die kan veel beter, veel effectiever, zegt mijn collega met zijn jarenlange ervaring. En na een paar uur stage, ben ik dat hartgrondig met hem eens, want die arme boekhandelaar heeft de afgelopen week honderden prospectussen moeten doorkijken, zijn blik laten glijden over de aankondigingen van duizenden boeken die met een stortvloed van aanprijzingen aan de man worden gebracht. Een boekhandelaar heeft geen tijd voor die duizenden kleine essaytjes waarin heel verantwoord het boek in het domein van de wereldliteratuur wordt geplaatst. Ik kan begrijpen dat hij warm noch koud wordt van de honderdste roman die als het meest geruchtmakende, opzienbarende boek voor het komende seizoen wordt aangekondigd. Hij heeft al zoveel seizoenen achter zich. De grote bulk is al voor hem besteld door de inkoper die de nieuwe Van Dis of Van der Heijden voor al deze Libris-boekhandels heeft ingekocht.

Enkele dagen later ga ik met G. mee naar de gerenommeerde boekhandel A. in Amsterdam. Wat een wereld van verschil. G. bezoekt de onafhankelijke grote boekhandels persoonlijk. Dat kan, want het aantal daarvan is de laatste decennia gestaag afgenomen. De verkopers in die boekhandel zijn specialisten, hebben een universitaire opleiding achter de rug, weten beter dan wie ook wat er zich internationaal aan ontwikkelingen voordoet op hun vakgebied. Hebben tips voor de uitgever, kennen hun klanten persoonlijk. Ze weten wie interesse heeft voor welk boek uit het domein van de Klassieken. Een serieuze studie over Verwey? Geef vijftien exemplaren. In Houten had ik doorgaans strepen op die pagina gezien en heel vaak ook een wat schuldbewust gezicht erbij. Zo'n boek zouden ze zelf wel willen kopen, maar Verwey in Stadskanaal? Geen beginnen aan. Op die dag in de buurt van Utrecht heb ik met een pennestreek romans de vergetelheid ingestuurd zien worden, nog voordat het boek goed en wel verschenen is. De uitgever gelooft in die auteur en hij bedenkt listen om er toch aandacht voor te krijgen. Wat voor mogelijkheden heeft hij? Daarover de volgende keer.

Anthony Mertens⁺

+ Anthony Mertens is redacteur bij Querido. Tot voor kort was hij verbonden aan het Instituut voor Neerlandistiek van de Universiteit van Amsterdam.