Literatuur. Jaargang 12

[p. 17]

Blokuur Nederlands
Zal ik 'm blauw-metallic spuiten?

Brugklassers. Een lokaal vol friemelende en wiebelende lijfjes. Dertig kwetterende stemmetjes, dertig vingertjes gretig de lucht in bij elke vraag, retorisch of niet. Dóódmoe wordt ze er soms van, maar mooi is het ook. ‘Ik prijs mezelf gelukkig als zo'n brugklas vraagt: “Juffrouw, gaan we alsjeblieft over boeken praten?” Dan zeg ik: “Alleen als jullie goed naar elkaar luisteren.” Dat vinden ze moeilijk, verschrikkelijk moeilijk, maar ze doen hun best omdat ze zo heel graag willen vertellen wat ze in het weekeinde gelezen hebben. Ze lezen vol overgave - in de pauze, na schooltijd, 's avonds nog even voor het licht uit moet. “Het nieuwste boek van Thea Beckman is onwijs goed”, meldt er dan de volgende ochtend iemand in de les, “want het is stevig genoeg om het in bed makkelijk vast te kunnen houden.” Zo'n mededeling wordt door klasgenoten als een zeer nuttig advies beschouwd. Leesbaar in bed - een echte aanrader dus.’

Conny van der Zande is vierentwintig en staat sinds vorig jaar voor de klas. Gemakkelijk valt het haar niet, het onderwijs. ‘Het is eeuwig zonde dat de leeshonger helemaal verdwijnt als leerlingen ouder worden’, vertelt ze. ‘Als ze een jaar of zestien zijn, lezen de meesten helemaal niet meer - geen literatuur, geen kranten, geen tijdschriften, zelfs geen pulp. Elke poging om de Nederlandse letterkunde aan de man te brengen, stuit op een muur van lamlendigheid en desinteresse. Ik vraag me dan ook wel eens af waar ik mee bezig ben. Ik maak mijn lessen zo leuk mogelijk, ik bedenk allerlei opdrachten om te voorkomen dat ze te lang achtereen moeten luisteren, ik zoek hedendaagse teksten die de oudere literatuur begrijpelijk voor hen maakt en wat bereik ik? Een ijzige stilte, dertig glazige blikken en een nauwelijks onderdrukt gegaap.’

‘Volgens vier havo en vier vwo is de Nederlandse letterkunde volkomen achterlijk: voor zwartgalligheid, zuipen en ongeïnspireerde seks vinden ze zichzelf echt te oud. Uitleggen dat het in Turks Fruit om méér draait, helpt niet. Wat er mis gaat halverwege de rit? Er worden heel veel dingen interessant. Uitgaan, televisie kijken, versieren, aan brommertjes sleutelen. Met name verf is een regelmatig terugkerend gespreksonderwerp tijdens de lessen. Dan hebben we net een gedicht van Bilderdijk gelezen, en we praten nog wat verder over het Leven en de Dood, en dan wordt er, aarzelend en ernstig, van achter uit de klas een heuse levensvraag gesteld: “Zal ik 'm blauw-metallic spuiten?”’

Ze heeft er alle begrip voor: als je in de vierde zit, zijn brommers nu eenmaal belangrijker dan de wulpse knietjes van Willem Bilderdijks vriendinnetje. ‘Er gebeurt heel veel als je tussen de twaalf en de achttien bent, en ik ben er van overtuigd dat het bestaan van mijn leerlingen veel complexer is dan dat van vorige generaties. Ze hebben thuis al genoeg problemen - de literatuurgeschiedenis kan er gewoon niet meer bij.’ Voor veel scholen was dat reden genoeg om Bilderdijk en co resoluut uit het lesprogramma te schrappen, maar dat vindt Van der Zande onaanvaardbaar: ‘Het onderwijs heeft de taak om kapstokjes in die koppen aan te brengen, zodat ze de dingen die ze over pakweg dertig jaar zullen meemaken ergens aan op kunnen hangen. En als die kapstokjes er niet vanzelf komen, moeten de leerlingen én docenten beter hun best doen.’

Afgelopen augustus, in de eerste week dat ze op het Rotterdamse Emmauscollege werkte, kwam de sectie Nederlands bijeen in een hotel om te overleggen over literatuurlessen-op-de-lange-termijn. ‘Hoe moesten we de letterkunde aanbieden? Nog steeds chronologisch, aan de hand van het boek van Piet Calis? Of liever thematisch, met de nadruk op het moderne proza? We hebben er uiteindelijk voor gekozen om zelf nieuw lesmateriaal te ontwikkelen dat alle belangrijke periodes behandelt aan de hand van oude en recente teksten. Naast Piet Paaltjens zetten we Levi Weemoedt, naast De Schoolmeester Hans Dorrestijn. We laten zien dat veel van de ideeën uit de historische letterkunde dichter bij ons staan dan we denken. Of die aanpak werkt? Soms betwijfel ik het. Dan denk ik: “Wat die kinderen nodig hebben, is een ouderwetse docent met een hoofd vol verhalen. Zo'n docent die urenlang vertelt,

[p. 18]

die de prachtigste anekdotes uit de literatuurgeschiedenis opdiept en die met zijn woorden een voorbije wereld herbouwt.” Maar ja, er zijn er misschien drie in de klas die zo'n docent boeiend vinden en de rest zegt: “Dat mens staat altijd maar zo te ouwehoeren over niks.”’

Echt voorbereid was ze niet op de lamlendigheid waarmee de leerlingen haar confronteerden. ‘De universitaire lerarenopleiding bestaat uit didactiek, uit psychologie, uit dramatiek en daar zat ik eerlijk gezegd niet zo op te wachten. Wat ik gewild had, was mijn vakkennis zo leren aan te wenden dat ik er iets mee kon in het middelbare onderwijs. Maar daar hebben we, letterlijk, helemaal niks aan gedaan. Toen ik net van de opleiding kwam, had ik dan ook werkelijk geen idee hoe ik een literatuurles moest geven. Je leest er wat over, je overlegt wat met collega's, en dan probeer je maar wat. Soms werkt het, dan weet ik er een paar mee te slepen in mijn enthousiasme, maar meestal halen ze hun schouders op over de boeken die ik prachtig vind. Verdrietig word ik ervan, en dat zeg ik ook wel eens. “Waarom vinden jullie het nou niet móói?!” Dan lachen ze vriendelijk naar me en dan vinden ze me een beetje gek.’

Gek, dat was aanvankelijk ook Van der Zandes voorstel om de les eens per week door een leerling met een gedicht te laten openen. ‘Ze leren om voor de klas te staan en in het openbaar te spreken. Dat vind ik belangrijk, want ik zie mijn leerlingen als jonge wetenschappers, intelligente kinderen die straks goede banen moeten krijgen. In vijf vwo ben ik er al snel mee opgehouden - daar kwam alleen maar flauwekul uit. Maar tot en met de vierde is het vaak heel leuk, en méér dan dat. In de derde klas las een meisje eens een versje van Toon Hermans voor over afscheid nemen. Nu kiest in de derde iederéén een vers van Toon Hermans, maar dit meisje had een heel persoonlijke motivatie: haar moeder was kort tevoren overleden. Ik vroeg: “Wie heeft dat ook wel eens meegemaakt, afscheid nemen van iemand die je dierbaar is?” En toen kwamen de verhalen, over opa's en oma's, over katten en cavia's. Zo'n hele klas die vrijuit over doodgaan praat - en plotseling was alle spanning eraf. Dat meisje moest aan het eind van de les een andere leerling aanwijzen die voor de volgende week een gedicht zou uitkiezen en voorlezen. Ze koos onder luid gejoel vanuit de klas de jongen op wie ze al maanden zeer openlijk verliefd was, dus een week later stond-ie daar, dat jongetje dat niet weet of hij zijn brommer blauw-metallic spuiten moet, met een gedicht van Gezelle.

Gouden momenten zijn dat in het leven van een docent. Dat je nog voor de eerste pauze op een druilerige woensdagmorgen zoiets meemaakt - dat is toch prachtig?’

Annette Portegies⁺

+ Annette Portegies studeerde Nederlands te Leiden. Ze is redacteur en freelance journalist.