Literatuur. Jaargang 11

[p. 362]

Literatuur-nieuws

Vers voor de Pers

De jaarlijks terugkerende najaarspresentatie van Nederlandse uitgeverijen, Vers voor de Pers, werd maandag 5 september jongstleden gehouden in het rai-congrescentrum te Amsterdam. De in groten getale aanwezige uitgevers toonden hun nieuwe uitgaven, vaak nog maar dummy's, soms niet meer dan een belofte.

Nog voor het verschijnen van dit tijdschrift zal uitgeverij Meulenhoff een nieuwe literatuurgeschiedenis op Europese schaal uitbrengen onder de titel Nieuwe Literatuurgeschiedenis. Overzicht van de Europese letteren van Homerus tot heden. De uit drie delen bestaande Nederlandse vertaling van deze oorspronkelijk Franse uitgave combineert de literatuurgeschiedenis met een encyclopedie: auteursportretten, een namenregister, overzichtsartikelen over stromingen en de belangrijkste personen.

De uitgeverijen Gottmer en Schuyt presenteren tijdens de boekenweek 1995 een speciale uitgave rond de stad Haarlem, samengesteld door Ted van Turnhout. Vanwege het 750-jarig jubileum van de Spaarnestad hebben auteurs die ‘iets met Haarlem’ hebben, hun gedachten over Haarlem op papier gezet. In Denkend aan Haarlem...bijdragen van Harry Mulisch, Louis Ferron, Midas Dekker, Frédéric Bastet en vele anderen.

Literatuur van de Indische archipel is te lezen in Album van Insulinde. Beknopte geschiedenis van de Indisch-Nederlandse literatuur. Dit overzichtswerk van Peter van Zonneveld geeft een beeldvorming van Insulinde en een introductie tot het werk van Multatuli, Couperus, Du Perron, Hella S. Haasse en minder bekende auteurs. De beeldvorming ontstaat niet alleen vanuit Europees perspectief waarin de koloniale wereld als vanzelfsprekend werd ervaren, vanaf het begin van de koloniale tijd was er immers ook kritiek aanwezig. (Amsterdam University Press, verwacht in december 1994).

Vanwege het gebrek aan betaalbare tekstedities heeft een groep neerlandici het besluit genomen een nieuwe reeks te starten: Alfa, literaire teksten uit de Nederlanden. Poëzie, proza en toneel uit verschillende eeuwen en van verschillende auteurs worden van commentaar en woordverklaringen voorzien. In het voorjaar van 1995 verschijnen Verzen van Kloos, Op hoop van zegen van Heijermans en Gedichten van Poot.

Voor toneelliefhebbers en voor iedereen die geïnteresseerd is in de laatste decennia van de negentiende eeuw verschijnt rond februari volgend jaar bij Amsterdam University Press het rijk geïllustreerde Nederlands toneel in het fin de siècle, 1890-1900. M.G. Kemperink besteedt hierin aandacht aan gespeelde toneelstukken maar ook aan het toneelleven in algemene zin.

Onder redactie van A. Agnes Sneller en Olga van Marion, met medewerking van Netty van Megen verschijnt in november 1994 bij Verloren Gedichten van Maria Tesselschade Roemers. In deze nieuwe uitgave is ieder gedicht voorzien van een inleiding, samenvatting en annotaties. Op het gebied van de literatuurkritiek verschijnt bij dezelfde uitgeverij van de hand van Susanne Janssen: In het licht van de kritiek. Variaties en patronen in de aandacht van literatuurkritiek voor auteurs en hun werken. Een essay over de geheimen van de literatuurkritiek is de inleiding van de bundel Conflictstof. De Harmonie verzorgt voor deze bundel van Carel Peeters met stukken uit Vrij Nederland. Bij de eerder genoemde uitgeverij Verloren zijn de delen twee, drie en vier van de reeks Middeleeuwse Verzamelhandschriften uit de Nederlanden in bewerking. In deze handschrift-editie zijn minstens twee teksten bijeengebracht met een zeer verscheiden inhoud: wereldlijke en geestelijke literatuur, toneel, lyriek, didactiek enzovoort. De bekende werken uit zo'n collectie, bij voorbeeld de Reinaert uit het Comburgse handschrift, zijn al vaker uitgegeven. De minder bekende werken zijn vaak veel moeilijker toegankelijk. Volgend jaar zullen Het handschrift van Jan Philips en Het Tübingse handschrift uitkomen, gevolgd in 1996 door Het Comburgse handschrift.

Meer over middeleeuwse handschriften verschijnt bij uitgeverij Waanders. In De Agnietenberg ontmaskerd. Laatmiddeleeuwse handschriften uit de IJsselstreek wordt de oorsprong van de handschriften nagegaan. De Open Universiteit en uitgeverij Verloren presenteren deze maand De middeleeuwse ideeënwereld, 1000-1300 onder redactie van E.P.M. Stoofers. Belangrijke thema's uit de middeleeuwen worden hierin gereconstrueerd zodat ze gezamenlijk een middeleeuwse context vormen. De bundel is het tekstboek van een gelijknamige cursus van de Open Universiteit die in het najaar zal worden aangeboden. Een boek over didactische opvattingen in de elfde en twaalfde eeuw zal verschijnen onder de titel Scholing in de middeleeuwen; de redactie wordt gevormd door R.E.V. Stuip en C. Vellekoop.

De briefwisseling van Albert Verwey en zijn (honderdvier!) correspondenten, onder wie Diepenbrock, Kloos, Van Eeden, Van Deyssel en Gorter is ons bij Querido in april 1995 beloofd. Albert Verwey. Briefwisseling 1 juli 1885 tot 15 december 1888 wordt bezorgd, ingeleid en van aantekeningen voorzien door M.H. Schenkeveld en R. van der Wiel.

Ik graaf, jij graaft. Aantekeningen over poëzie van Wiel Kusters verschijnt als essaybundel in de maand februari, eveneens bij Querido.

Vanaf 8 december 1994 is er een tentoonstelling over het jaar 1954 naar aanleiding van het veertigjarig bestaan van het Letterkundig Museum in Den Haag. Het Schrijversprentenboek 36, met de titel 1954. Een literaire doorsnee geldt hierbij als catalogus. In zes artikelen wordt de Nederlandse letterkunde van het jaar 1954 besproken.

In de serie Salamander Klassiek zijn inmiddels meer dan vijfentwintig beroemde werken uit de Nederlandse literatuur verschenen. Deze rijke, maar goedkope reeks zal in november worden aangevuld met de romans Louteringen van J. van Oudshoorn, Kaas van Willem Elsschot en Een nage-

[p. 363]

laten bekentenis van Marcellus Emants. De eerste maand van het nieuwe jaar belooft Querido ons het Verzameld werk van Belcampo, bezorgd door Anthony Mertens. De drie delen (samen meer dan 1600 pagina's) verschijnen in een mooie gebonden uitvoering met stofomslag in een cassette. De volledige werken van Louis Couperus worden bij uitgeverij Veen in november verrijkt met twee delen: Legende, mythe en fantazie en De ongelukkige.

De serie Klassieken van de Nederlandse letterkunde (uitgever Bert Bakker) kan vanaf november 1994 rekenen op nummer iii en iv. De opvolger van de eerder verschenen De reis van Sint Brandaan en De pen op papier zal (net als in de reeks Salamander Klassiek) Een nagelaten bekentenis van Marcellus Emants zijn, bij uitgeverij Bert Bakker echter voorzien van een inleiding door Ton Anbeek. Nummer iv in de serie is Beatrijs. Een middeleeuws Maria-mirakel, vertaald door Willem Wilmink in een editie van Theo Meder. Een bundel met boeiende en aandoenlijke teksten over de middeleeuwse ‘minne’ van Hadewijch, Ruusbroec en Beatrijs verschijnt in november bij Vrij Geestesleven. Bij wijlen lief, bij wijlen leed. Nederlandse mystiek uit de middeleeuwen schetst een beeld van de middeleeuwse liefde. Samenstelling en vertaling: Boris Todoroff.

In februari 1995 zal Bert Bakker twee verhalenbundels uitgeven: Herenliefde. De beste homo-erotische verhalen uit de Nederlandse literatuur, ingeleid door Hans Warren en Damesliefde. De beste lesbische verhalen uit de Nederlandse literatuur met een inleiding van Xandra Schutte. De eerstgenoemde liefdesbundel bevat verhalen van schrijvers als Louis Couperus, Jan Hanlo, Maarten 't Hart, Gerrit Komrij en A.F.Th. van der Heijden; in de laatstgenoemde bundel staan verhalen van Anna Blaman, Maria Dermoût, Simon Vestdijk en eveneens Louis Couperus.

Primavera Pers besteedt ook aandacht aan de jeugdliteratuur: Jeugdtijdschriften in Nederland en Vlaanderen. 1757-1942. De bibliografie van Marjoke Rietveld-van Wingerden is veel meer dan een bibliografie alleen. Informatie over velerlei aspecten van ieder tijdschrift (genre, identiteit, doel, doelgroep, uitgever, uitvoering, illustraties, redactie, auteur, inhoud en vindplaats), een groot aantal systematische indexen en alfabetische registers zorgen voor een optimale toegankelijkheid waardoor het boek een rijke bron van informatie is (februari 1995). De laatste maand van dit jaar verschijnt bij Primavera Pers de Catalogus van Het Bilderdijk-Museum. In het Willem Bilderdijkmuseum te Amsterdam is een verzameling van boeken, handschriften, schilderijen en documenten te zien die betrekking hebben op het leven en werk van dichter-geleerde Bilderdijk (1756-1831). De catalogus bevat drie artikelen die informatie geven over het ontstaan van de collectie, het leven van Bilderdijk en over zijn werkzaamheden als tekenaar. Uiteraard zijn alle kunstvoorwerpen van het museum, samen met de portretten over en van Bilderdijk, en werken van bekende en minder bekende tijdgenoten in de catalogus opgenomen.

Uitgeverij G.A. van Oorschot bestaat januari 1995 vijftig jaar. Deze feestelijke gelegenheid wordt aangegrepen om het literair-historisch onderzoek naar de rol en betekenis van G.A. van Oorschot als uitgever in Amsterdam het licht te laten zien. Ik heb geen verstand van poëzie. G.A. van Oorschot als uitgever van poëzie door Gert Jan de Vries schetst het beeld van de uitgever die zich een halve eeuw geleden ten doel stelde de rechte lijn die door de Nederlandse literatuur van Multatuli naar Forum loopt, te verbinden met de hedendaagse poëzie. Ook voor de Bezige Bij een gouden jubileum. Ter ere van de grondlegger van deze uitgeverij, uitgever Geert Lubberhuizen (1916-1984) stelde Wim Wennekes Het Mysterie van de Van Miereveldstraat samen. In december kunnen we deze monografie tegemoet zien.

Een halve eeuw geleden. Over de verwerking van de Tweede Wereldoorlog in de literatuur (uitgeverij Kok Agora) is de titel van een aantal aangrijpende beschouwingen over de Tweede Wereldoorlog in de letterkunde. Zowel de Europese als de Amerikaanse en de Nederlandse letterkunde (inclusief de jeugdliteratuur) komen aan bod.

Daarnaast wordt er aandacht besteed aan menselijke ervaringen tijdens de oorlog (november, redactie Hans Ester en Wam de Moor).

In november van dit jaar verschijnt bij de feministische uitgeverij Vita Anna Blaman staat terecht. De zaak ‘Eenzaam avontuur’. Aad Meinderts geeft een beschrijving en een analyse van de contemporaine reacties op de roman van Blaman die centraal stond tijdens een uniek schertsproces in 1949.

Tevens plaatst hij het werk in de literaire en sociale context.

Nog voor de kerst zal Vita...Enige knoflooknoten, een takje thijm. Kerstmis met Jo Boer van Aad Meinderts op de markt brengen. Behalve recepten bevat dit feest van koken en eten ook brieven, korte verhalen en schilderij- en van Jo Boer (1907-1993). In de reeks Erf Goed komen deze maand nog twee titels uit: Schijngehakt, waarin de beste grotesken van Til Brugman bijeen zijn gebracht en ‘De mensen willen niet rijpen, vandaar’; leven en werk van Til Brugman, een door Marleen Slob verzorgde biografie.

Uitgeverij Anthos/Lannoo komt in februari met Vader Thijm. Biografie van een koopman-schrijver. Michel van der Plas is de auteur van dit geïllustreerde monument van circa zeshonderd pagina's.

De biografie van Bordewijk zal in december verschijnen, dertig jaar na zijn dood. Reinold Vugs zal bij uitgeverij de Prom beide kanten van de schrijvende advocaat belichten in F. Bordewijk, een biografie.

Als laatste in deze lange rij De Arbeiderspers. De biografie van Slauerhoff van Wim Hazeu wordt januari 1995 verwacht. Een boeiende uitgave met getuigenissen, brieven, reisverslagen en andere documenten. In dezelfde maand verschijnt De buitenkant. Een abecedarium van Gerrit Komrij. In de serie Privé-domein moet het tweehon-

[p. 364]

derdste deel een schitterende jubileumeditie worden, waarin Komrij over zichzelf en over anderen schrijft. Een Hollands orakel. Over Maarten 't Hart zal gewijd zijn aan de romans van Maarten 't Hart. Wam de Moor zal in deze studie kritisch, maar empathisch te werk gaan.

karen b. van der kamp

Karel van Mander en de muziek van het Geneefs Psalter

Karel van Mander droeg de muziek hoog in het vaandel, zoals blijkt uit diverse passages in zijn werk: Jabel brocht ons eerstmael de hutten voort Sijn broer Jubal de soet gheluydsche vedel, En fluyt oock mede om onse sinnen edel, Verlichten in traendals doorlijden hier. Vooral de zangkunst werd door hem gewaardeerd; hiervan getuigen ook honderden door hem op bekende melodieën geschreven geestelijke liederen. Het is opmerkelijk - Piet Visser signaleerde het al - dat dit muzikale aspect van zijn veelzijdig kunstenaarschap tot nog toe weinig aandacht heeft gekregen. Van Mander is en blijft nog steeds vooral de auteur van het vermaarde Schilder-boeck.

Verheugend is het daarom een concert te kunnen aankondigen dat geheel gewijd zal zijn aan de doopsgezinde lieddichter Van Mander. Uitgevoerd zal worden Van Manders kerstspel Bethlehem dat is het Broodhuijs (circa 1600), waarover - parallel aan de concertvoorbereidingen - een doctoraalscriptie wordt geschreven. Het spel over de herders die in de kerstnacht met de schapen op het veld wachten op de komst van Christus werd door Van Mander geheel gedicht op melodieën van het Geneefs Psalter. Voor het concert zullen, naast de eenstemmige psalmmelodieën, tevens meerstemmige zettingen uit de zestiende en zeventiende eeuw (van onder anderen Sweelinck, Goudimel, Faignient en Lejeune) worden gebruikt.

De uitvoerenden zijn leden van het Vocaal Ensemble Metamorfoze, dat sinds lang is gespecialiseerd in het vervaardigen en uitvoeren van literair-muzikale programma's over onderwerpen uit de Nederlandse literatuur. Medewerking zal worden verleend door het instrumentaal ensemble Barocco Locco onder leiding van Fritz Heller. Het geheel staat onder leiding van dirigent Frans Schouten.

Etlijcken tijd, jae wel soo langh bekend, werd desen nacht gedacht, en g'acht in weerden als nacht den dag sal volgen om der eerden, en voor geen doove, en werd ooc onsen sang.

Het concert, waarin zal worden gezongen, gespeeld en voorgedragen, vindt plaats op 23 december 1994 in de Aula van de Universiteit van Amsterdam (Oude Lutherse Kerk op het Spui). Aanvang 20.15 uur (einde circa 22.15 uur). De toegang bedraagt ƒ 10, -. Kaartverkoop via aub Ticketshop, Leidseplein 26, Amsterdam, 020-6211211; bij alle vvv-bespreekbureaus en 's avonds aan de kassa.

natascha veldhorst

Nieuwe antiquaren

In Bergen op Zoom is kort geleden een nieuw verzend-antiquariaat (na afspraak ook bezoek-antiquariaat) op het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde actief geworden. Moison & Scholts, Bredasestraat 24, 4611 CG Bergen op Zoom, 01640-59369, bieden in hun eerste catalogus 984 nummers aan, verdeeld over tien rubrieken, waaronder ook tijdschriften en boeken over boeken. De prijzen lijken vrij redelijk. De afdeling middeleeuwen is van een index voorzien. Moison & Scholts houden zich ook aanbevolen voor zoeklijsten en kunnen bemiddelen bij het binden en restaureren van boeken.

Antiquariaat Fokas Holthuis, Postbus 202, 6680 AE Bemmel, 08811-65687, fax 65925, biedt in zijn catalogus 1 ‘Nederlandse letterkunde in gewone en bijzondere edities’ aan. Tot de bijzondere aanbiedingen kunnen worden gerekend de dichtbundel Paddestoelen van Ton Ven (F. Bordewijk) voor ƒ 4.500, -; het boekje met Vier handschriften van Jan Engelman, Albert Helman, Albert Kuyle en H. Marsman in een oplage van 60 exemplaren waarvan dit nummer 2 is met de signaturen van de vier auteurs (ƒ375, -); een eerste druk van Pijpelijntjes (ƒ1.100, -); een exemplaar van Du Perrons Bij gebrek aan ernst met opdracht aan Truida ter Braak (ƒ500, -).

pjv

Een muzikaal poëzieproject

In het wekelijkse cultuurprogramma De schatkamer dat de rvu elke woensdag tussen 16.00 en 17.00 uur uitzendt op Radio 5, zal in november en december van dit jaar een reeks dichtersportretten onder de titel Dichter Bij worden geprogrammeerd. Met deze serie radioportretten wil de rvu trachten een groter publiek voor poëzie te interesseren. Daartoe zal een combinatie gemaakt worden van poëzie en muziek. Acht popcomponisten kregen van de rvu opdracht om twee teksten van hun favoriete dichter op muziek te zetten en deze muziek zelf uit te voeren, eventueel met zang van een gast(e). Zo ontstonden acht programma's over achtereenvolgens Jan Hanlo (2 november), Gerrit Achterberg (9 november), Guido Gezelle (16 november), Bert Voeten (23 november), Hans Warren (30 november), J.B. Charles (7 december), Remco Campert (14 december) en Paul van Ostaijen (21 december). De teksten worden gezongen door onder anderen Henk Hofstede, Youp van 't Hek, Hennie Vrienten, Astrid Seriese, Fay Lovsky en Bram Vermeulen. Behalve deze muzikale vertolkingen van teksten wordt door middel van brieven, interviews en andere teksten van de auteurs een schets gegeven van leven en werk van deze dichters.

Medewerking aan deze programma's verleenden voorts Rudy Kousbroek, Mies Bouhuys, Wim Schouten, Michel

[p. 365]

Astrid Seriese

van der Plas, K. Schippers, Adriaan Morriën, Marga Minco, Gerrit Komrij en anderen. De samenstelling van de serie was in handen van Michel van Bergen Henegouwen en de produktie werd verzorgd door Julie Houben. De muziek van deze programma's wordt tevens opgenomen op een cd die onder de titel Dichter Bij verkrijgbaar zal zijn. De volledige reeks programma's zal worden opgenomen en beschikbaar worden gesteld tegen betaling van ƒ75, - bij de rvu, Educatieve Omroep, Juliëtte Eichholtz, Vreelandseweg 44, 1216 CH Hilversum (035-240551).

GvB

Muziektheater en Martinus Nijhoff

Dit jaar wordt het honderdste geboortejaar van Martinus Nijhoff (1894-1953) herdacht. Dat gebeurt onder meer met een muzikale theaterproduktie van de PaardenKathedraal in Utrecht rond twee van Nijhoffs belangrijkste gedichten, Het uur U en Awater. Van deze langere gedichten werd een muzikaal tweeluik samengesteld waarvan de muziek gecomponeerd werd door Jan Pieter Koch, neef van de schilder Pyke Koch.

Onder regie van Aram Adriaanse wordt Het uur U voorgedragen door Carol Linssen en wordt Awater uitgevoerd door een zanger (Romain Bisschoff) en een acteur (Wim Bouwens). Beide delen worden vocaal en instrumentaal ondersteund door een ensemble van tien zangers en musici. De vormgeving op het toneel is verzorgd door de beeldend kunstenaar Niels Hamel.

Deze voorstelling ging in oktober in première in het eigen theater van de PaardenKathedraal in Utrecht, de Manege, waar het de gehele maand oktober gespeeld werd. Daarna trok men met de voorstelling het land in waar het tweeluik nog tot eind januari te zien zal zijn. Hieronder volgen de data en plaatsen van de voorstellingen:

Amsterdam, Frascati (020-6266866): 3 t/m 7 januari, 20.15 uur.

Alkmaar, cc De Vest (072-127344): 10 januari, 20.15 uur.

Maastricht, Toneelacademie (043-210380): 11 januari, 20.30 uur.

Tilburg, Stadsschouwburg (013-432220): 12 januari, 20.30 uur.

Arnhem, Stadsschouwburg (085-437343): 13 januari, 20.30 uur.

Groningen, Kruithuis (050-125444): 14 en 15 januari, resp. 20.30 uur en matinee.

Rotterdam, Rotterdamse Schouwburg (010-4118110): 17 en 18 januari, 20.30 uur. Veenendaal, De Lampegiet (08385-40141): 20 januari, 20.00 uur.

Haarlem, Stadsschouwburg (023-315571): 22 januari, 20.15 uur.

Eindhoven, Stadsschouwburg (040-111122): 23 januari, 20.30 uur.

Leiden, Leidse Schouwburg (071-131943): 24 januari, 20.15 uur.

Amersfoort, cc De Flint (033-726094): 25 januari, 20.15 uur.

Almere, De Metropole (036-5339400): 27 januari, 20.15 uur.

Den Bosch, Casino (073-125125): 31 januari, 20.30 uur.

Voor informatie of boekingen kan men zich wenden tot de Paarden-Kathedraal, Bekkerstraat 141, 3572 SG Utrecht (030-711414).

GvB

Letterkundig Museum opent Kinderboekenmuseum

In het tweede nummer van deze jaargang van dit tijdschrift meldden wij dat het plan van het Letterkundig Museum om in december een permanente expositie over kinder- en jeugdliteratuur te openen voor onbepaalde tijd was opgeschort. Deze informatie bleek onjuist, want op 8 december van dit jaar zal de opening van Het Kinderboekenmuseum wel degelijk een feit zijn. De naamgeving zegt iets over het volwassen karakter van deze nieuwe afdeling voor de jeugd van ongeveer 8 tot 13 jaar; Het Kinderboekenmuseum wordt geen aanhangsel bij, maar een volwaardige tegenhanger van de permanente expositie voor volwassen lezers onder de naam 't Is vol van schatten hier...

De nieuwe expositie, die meer dan zeshonderd vierkante meter zal beslaan, is ondergebracht in een galerij met kabinetten met daarin illustraties, boeken en handschriften rond verschillende thema's, zoals: ‘oud en jong’, ‘verliefd’, ‘dood’, ‘sprookjes’, ‘dieren’, et cetera. Er is ook een straatje ingericht met een kauwgomballen-

[p. 366]

automaat die niet alleen snoep, maar ook citaten uit kinderboeken uitspuwt en een brievenbus waarin men een brief kan posten naar zijn of haar favoriete schrijver. Uiteraard is er ook een leeshoek waar kinderen hun lievelingsboeken kunnen lezen. De nieuwe afdeling is zowel bedoeld en geschikt voor individueel als groeps- en schoolbezoek. Scholen kunnen intekenen op een educatief programma. Voor meer informatie kunt u zich wenden tot Aad Meinderts (projectleider Kinderboekenmuseum en plaatsvervangend directeur), Aagt Smid of Aafke Boerma: 070-3471114. Het Letterkundig Museum is gevestigd aan het Prinses Irenepad 10 te Den Haag.

peter hoffman

Workshops over het lezen van kinderen

Tussen 20 februari en 12 maart zal Aidan Chambers via verschillende opleidingsinstituten en nascholingscursussen in Nederland én Vlaanderen workshops geven over het lezen van kinderen. Daarin demonstreert hij leraren, docenten, bibliothecarissen en anderen die zich inzetten voor het lezen van kinderen, hoe zij kinderen kunnen helpen meer te genieten en te begrijpen van de boeken die zij lezen.

Aanleiding voor zijn komst is het verschijnen van twee boeken (De leesomgeving en Vertel eens) bij Querido, waarin Chambers zijn jarenlange ervaring met het lezen van kinderen in theoretische en praktische zin heeft beschreven. Chambers is in Nederland vooral bekend door jeugdboeken als Tirannen, Je moet dansen op mijn graf en De Tolburg. Naast auteur is Chambers gastdocent aan het Westminster College in Oxford. Sinds 1990 legt hij zich ook toe op het uitgeven van vertaalde kinderboeken uit Nederland. In de workshops voor hen die werken met kinderen onder de twaalf wordt aandacht besteed aan Lieveling, Boterbloem van Margriet Heymans. Voor hen die werken met kinderen boven de twaalf staat Jan, mijn vriend van Peter Bohl centraal. Van de deelnemers wordt verwacht dat zij het desbetreffende boek van tevoren gelezen hebben. Aan de hand van Mijn botjes zijn bekleed met deftig vel maakt Chambers duidelijk hoe illustraties het lezen beïnvloeden.

De ervaring heeft geleerd dat het heldere en toegankelijke Engels van Chambers geen enkele belemmering is voor een enthousiaste uitwisseling over boeken en het lezen van kinderen.

De kosten voor deelname aan een workshop bedragen ƒ40, - (inclusief het te lezen boek). De workshops worden georganiseerd door de Stichting ter Bevordering van de Studie van de Kinder- en jeugdliteratuur. Voor meer informatie over de workshops en de lokaties kan men terecht bij Toin Duijx, postbus 17162, 1001 JD Amsterdam, 071-274078.

toin duijx

Kloos - Van Eeden

Door Harry G.M. Prick en Nop Maas wordt een documentatie bezorgd over de betrekking tussen Frederik van Eeden en Willem Kloos. De verhouding tussen deze beide auteurs wordt beurtelings gekenmerkt door de grootste vriendschap en de hevigste vijandschap. Bovendien wordt ze gecompliceerd doordat Van Eeden en Kloos ook in een arts-patiënt-relatie met elkaar hadden. Hun briefwisseling is van literair-historisch belang, maar werd tot dusver slechts gedeeltelijk en bovendien op een onbevredigende manier openbaar gemaakt. De door Maas en Prick verzorgde documentatie zal de brieven compleet bijeen brengen en ruim voorzien van toelichtend commentaar. Bovendien worden de brieven aangevuld met passages uit Van Eedens dagboeken, uit zijn Dromenboek en uit andere documenten.

Het project wordt gesteund met een subsidie uit het Fonds ter Bevordering van het Van Eeden-onderzoek. Uit dit fonds, opgericht in 1993, kan onderzoek worden ondersteund dat zich richt op de betekenis van Van Eeden voor de psychiatrie, de psychologie en de psychologische romankunst. Nadere inlichtingen over het project en over het fonds zijn verkrijgbaar bij het Bestuur van het Frederik van Eeden-genootschap, per adres Pascalstraat 6, 1098 PB Amsterdam (020-6940597).

GvB

De Bezige Bij 1944-1995

De Bezige Bij sluit het weekend van 9, 10 en 11 december 1994 haar gouden jubileumjaar af met een literair feest op het Leidseplein te Amsterdam.

Tijdens dit evenement zullen meer dan tachtig auteurs uit de gelederen van De Bezige Bij optreden; veel literatuur, maar ook theater, film, beeldende kunst, muziek, mode en dans zullen meehelpen deze dagen tot het



grootste literaire evenement sinds jaren te maken. Een informatief programmaboekje over dit jubileumfestival met als titel Het vrije woord kost ongeveer ƒ10, -.

Voor kaartverkoop kunt u zich wenden tot de aub-ticketshop, de vvv-bespreekbureaus, de aub-uitlijn (020-6211211), de Melkweg (6241777) en Paradiso (6264521). Kaarten voor voorstellingen in de stadsschouwburg zijn verkrijgbaar bij de kassa of telefonisch te bestellen (6244311).

karen b. van der kamp

[p. 367]

Een wereldbiografie

In de jaren tachtig begon uitgeverij Saur te München aan een gigantisch project, namelijk het op microfiches overbrengen van niet minder dan 264 biografische woordenboeken met betrekking tot het Duitse taalgebied uit de periode 1700-1910. Dat had in 1985 tot resultaat dat er 1447 fiches waren vervaardigd voor het zogeheten Deutsches biographisches Archiv met 480.000 biografische lemmata over 213.000 personen. Ondanks de gepeperde prijs bleek deze compilatie van biografisch bronnenmateriaal zo'n succes, dat daarna Amerika, Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Spaans Amerika, Austronesië, Engeland en Scandinavië een beurt kregen.

Inmiddels zijn diverse vervolgseries van start gegaan met het biografisch materiaal uit de twintigste eeuw en is ook het Biografisch archief van de Benelux (bab) aan de beurt. 122 Biografische bronnen uit Nederland, België en Luxemburg uit de periode 1581 tot begin twintigste eeuw worden keurig gealfabetiseerd op ongeveer 700 microfiches gezet, die men voor dm 21.000,- kan verwerven. De bronnenlijst vermeldt onder meer de biografische woordenboeken van Van der Aa, De Chalmot, Frederiks en Van den Branden, Kobus en De Rivecourt, Nagtglas, De la Rue en Witsen Geysbeek. De Bibliotheca Belgica is verwerkt, evenals de literatuurgeschiedenis over de negentiende eeuw van Ten Brink, de levensbeschrijvingen van schilders door Van Mander, Houbraken, Kramm en Immerzeel, de Zeeuwse medici van Fokker, de Biographie nationale, het Gelehrten-Lexikon van Jöcher, de Levensberichten van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde tot 1919, de Amsterdamse zestiende-eeuwse drukkers van Moes, de geschiedschrijvers van De Wind, en ook het alfabetische naamlijstje achter in Piccardts geschiedenis van Goes. Een index met spellingvarianten, beroep en geboorte- en overlijdensdata wordt bijgeleverd.

De gezamenlijke indices van de biografische archieven van Duitsland, Amerika, Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Spaans Amerika en Groot-Brittannië worden binnenkort in één reusachtig alfabet op cd-rom gezet onder de titel Internationaler biographischer Index; dit schijfje zal dm 1.680,- kosten.

Een totaaloverzicht van alle 4490 biografische bronnen die geëxcerpeerd zijn voor alle biografische archieven is beschikbaar onder de titel Bibliographie zu den Biographischen Archiven / Biographical Archives bibliography (München usw.: K.G. Saur, 1994; 185 blz.; dm 25,-), ingeleid door een essay ‘Welt-Archiv des Präteritums / World archive of bygone days’ van de hand van Hans Wollschläger. Het adres van Saur voor uitvoeriger documentatiemateriaal is: P.O. Box 701620, D-81316 München, 00 49 89 769020, fax [phone].

pjv

Congres ‘Romantisch Verleden’

Van 22 tot en met 24 februari 1995 zal op het Rudolf Agricola Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen een congres over het ‘Romantisch verleden’ gehouden worden. In de geschiedenis van het historisch besef kan de Romantiek als een sleutelperiode worden beschouwd. Romantische historici boorden nieuwe thema's aan, probeerden het verleden zo ‘natuurlijk’ mogelijk te beschrijven en gaven het daarmee een heftiger kleur.

Bovendien was er in de Romantiek sprake van een ‘integrale’ geschiedschrijving. In de representatie van de geschiedenis werden stijlmiddelen uit wetenschap, literatuur, beeldende kunst en theater met elkaar gecombineerd. Vanaf het einde van de negentiende eeuw was een dergelijke symbiose niet meer vanzelfsprekend: de geschiedschrijving werd een exclusief wetenschappelijke discipline. De huidige kritiek op deze verschraling opent ruimte voor een hernieuwde bezinning op de romantische voorstelling van de geschiedenis.

De romantische historische cultuur zal naar vier aspecten worden geanalyseerd: ‘Het onbekende’, ‘het authentieke’, ‘het theatrale’ en ‘het gewelddadige’.

In een reeks van vijftien lezingen zullen deze vier aspecten aan de orde komen: op 22 februari ‘het onbekende’, op 23 februari ‘het authentieke’ en ‘het theatrale’ en op 24 februari ‘het gewelddadige’. Op de slotdag worden in samenwerking met Studium Generale Groningen bovendien twee lezingen verzorgd over ‘Romantiek en Moderniteit’.

Het congres wordt gehouden in het Pepergasthuis in Groningen (Peperstraat 22). Voor het gehele congres betaalt men ƒ80, - (studenten ƒ40, -), voor een dagkaart respectievelijk ƒ30, - en ƒ20, -. Kaarten zijn verkrijgbaar bij Studium Generale Groningen (050-635463). Nadere informatie kan worden ingewonnen bij Jo Tollebeek (050-636117) of bij Liesbeth Coffeng (050-636002).

GvB

De droom van de kpn

Als onderdeel van een prestigieus relatiegeschenk (aluminium doos met zilveren voorwerp) heeft de Koninklijke ptt Nederland Ethel Portnoy gevraagd een novelle te schrijven. Dat is het verhaal Dutch dreaming geworden (Groningen: kpn, 1993; ii + 14 blz.; niet in de handel), handelende over een jonge Engelse etymoloog die als zomerbaantje heeft het verzamelen van ‘colloquial expressions’ voor een woordenboek. En omdat hem de letter d is toegewezen, komt hij in aanraking met alle uitdrukkingen waarin ‘Dutch’ voorkomt.

Het zal niet de eerste keer zijn dat gespeeld wordt met de verwarring tussen etymoloog en entomoloog, maar de wijze waarop de vormgever en drukker van dit bibliofiele drukje daarmee omgaat, is wel heel bijzonder. Gerard Post van der Molen, de Leidse marginale drukker De Ammoniet, laat bijna ongemerkt een libelle het boekje binnenvliegen die heel licht geïnkt, bijna onzichtbaar en

[p. 368]

boustrophedon-gewijze gezet (de eerste regel van links naar rechts, de tweede van rechts naar links enzovoort) een aantal Engelse uitdrukkingen met ‘Dutch’ achterlaat. Op het moment dat er nog iemand de Oxfordse College-kamer van lexicograaf Thomas komt binnenfladderen, wordt dit proces herhaald, evenals aan het slot van het verhaal wanneer de libelle weer verdwijnt.

Het boekje in een oplage van vijfhonderd exemplaren is uiteraard met de hand gezet, zonder afbrekingstekens (hetgeen voor een Engelse tekst sowieso aan te bevelen is), in de fraaie Romulus van Jan van Krimpen, voorzien van een wit gemarmerd omslag en schutblad en door dezelfde Post van der Molen keurig genaaid. De samenwerking tussen vormgever, opdrachtgever en auteur is bepaald geen ‘Dutch wedding’ of ‘Dutch bargain’ gebleken; er was wel ‘Dutch courage’ voor nodig om zo'n bijzonder typografisch project aan te vatten.

pjv

Mondriaan op posters

Al vijftien jaar geeft de Stichting Plint poëzieposters en poëziekaarten uit. Vanwege de landelijke Mondriaanherdenking zijn in de maand oktober zestien posters onder de titel Verschoven van het licht tot in de mist verschenen. Zestien van Mondriaans werken



worden op de posters gecombineerd met in opdracht over hem geschreven gedichten, waaronder gedichten van Gerrit Komrij, Lucebert, Rutger Kopland en Bert Schierbeek. Voor ƒ75, - kan men deze speciale Mondriaanuitgave bestellen. Informatie, bestellingen en abonnementen: 040-454001/fax [phone], Stichting Plint, postbus 164, 5600 AD Eindhoven.

karen b. van der kamp

Derde Bert van Selmlezing

Op 5 september 1994 sprak bij de opening van het academisch jaar de mediaevist Fons van Buuren in Leiden de derde Bert van Selm-lezing uit. Evenals de vorige lezingen - die van Anton Korteweg en Frans Janssen - werd ook deze op de bekende keurige wijze uitgegeven door De Buitenkant: Levenslessen van Cato; het verhaal van een schoolboek (Amsterdam 1994; 40 blz.; ill.; ƒ18,50).

Van Buuren gaat in op de structuur van dit uitermate populaire schoolboek, de Disticha Catonis, dat al in de dertiende eeuw in het Middelnederlands vertaald moet zijn en dat na de introductie van de boekdrukkunst zijn weg bleef vinden naar een steeds diverser publiek. Naar de meeste bewerkingen van dit oorspronkelijk in het Latijn geschreven, uit de derde eeuw stammende en tot in de achttiende eeuw toe gebruikte werk is volgens Van Buuren nog veel te weinig onderzoek gedaan.

pjv

Literaire themata

Hoe vaak vraagt men zich niet af in welke romans ook weer het dubbelgangersmotief voorkomt, of in welke romans de kruistochten als achtergrond gebruikt worden, of welke romans in Lapland spelen. Zolang de primaire literatuur niet op cd-rom staat, blijven dit prangende vragen. Jeannine De Schutter en Johan Velter, verbonden aan de Centrale Openbare Bibliotheek te Gent, hebben getracht wat orde in de thematische chaos te scheppen in hun Themalijst; verhalende literatuur inhoudelijk ontsloten (cob, Graaf van Vlaanderenplein 40, 9000 Gent; 1992; 204 blz.; BFr 495).

Deze themalijst bevat 1500 trefwoorden en genre-aanduidingen, ontleend aan de verhalende literatuur (Nederlandse, Franse, Engelse en Duitse proza-, poëzie- en toneelteksten) sedert september 1987. Zij vormt de basis van de Gentse on-line thematische catalogus. De themalijst geeft uitsluitend de trefwoorden en verwijst niet naar bijbehorende titels; daarvoor moet men naar Gent. Alleen in Bijlage 1 worden enkele voorbeelden gegeven van inhoudsanalyse. Bijlage 2 geeft een overzicht van genres met ‘definities’ en telkens een aantal voorbeelden.

pjv

Treebus moet blijven!

In de wereld van de typografie en de vormgeving van het boek is Karel Treebus niet zomaar een naam. Wie kent niet zijn Tekstwijzer en zijn Vormwijzer, standaardwerken op dit terrein, en wie kent niet een aantal prachtwerken van de Staatsdrukkerij, later de Sdu, waaraan hij als typograaf veertig jaar lang verbonden is geweest? Ter gelegenheid van zijn afscheid verscheen een bundel opstellen en herinneringen van zesentwin-

[p. 369]

tig vrienden en bekenden onder de titel Typografie moet! Een bundel bij het afscheid van Karel Treebus, uiteraard uitgegeven door de Sdu ('s-Gravenhage 1993; 129 blz.; ƒ24,90).

Rudy Ekkart gaat (nogmaals) in op de vraag of mensen als Treebus en Van Krimpen ambachtsman of kunstenaar zijn. Zijzelf beweren het eerste; Ekkart vindt dat meestertypografen toch eigenlijk ook kunstenaars zijn. Hein van Haaren noemde in zijn nu in druk verschenen inleiding bij de Treebus-expositie van 1986 in Museum Meermanno-Westreenianum de betrokkene een typograaf, vakman, erudiet en schrijver. Hub. Hubben windt zich op over ‘designers’ die niets van typografie (willen) weten.

Interessant is de bijdrage van Johan van 't Leven, die een aantal aanvullingen geeft op zijn Stols-documentatie, namelijk citaten uit brieven van Helmut Salden, Theo Hondius en André Spruit aan A.A.M. Stols. Gerrit Noordzij toont zich niet alleen bezorgd over het feit dat steeds minder mensen kunnen lezen, maar ook dat steeds meer mensen niet meer kunnen kijken en luisteren. Tot die categorie hoort duidelijk niet Gerard Unger, die zich aan typografisch Darwinisme waagt met overdenkingen over de classificatie van drukletters, daarbij Noordzij binnen deze context aanwijzend als Linnaeus. De auteur van de Schrijfwijzer, Jan Renkema, levert een inzichtelijke bijdrage over aanhalingstekens en liggende streepjes en Kees Thomassen gaat in op de enige tijd in zwang geweest zijnde schrijfmachine-drukletter.

pjv

Tennis in de literatuur

Bij uitgeverij Verloren verscheen een alleraardigst, vlot geschreven, overvloedig geïllustreerd en degelijk onderbouwd boek over de geschiedenis van het tennisspel in Nederland van de hand van Cees de Bondt: ‘Heeft yemant lust met bal, of met reket te spelen...?’ Tennis in Nederland 1500-1800 (Hilversum 1993; 179 blz.; ill.; ƒ29,90).

Embleem uit Roemer Visschers Sinnepoppen

Niet alleen voor bezoekers van het Melkhuisje is dit een interessante publikatie, maar ook voor de literair en cultuurhistorisch geïnteresseerde biedt De Bondt een schat aan materiaal.

Na de behandeling van de voorgeschiedenis, het ‘jeu de paume’ uit de dertiende tot vijftiende eeuw, geeft de auteur de visie van de zestiende-eeuwse pedagogen als Rabelais en Erasmus, die het kaatsspel goed achtten voor geest en lichaam. Hoezeer het tennis dan al ingeburgerd is, blijkt wel uit de moralisaties die er reeds in de vijftiende eeuw door Jan van den Berghe in zijn Dat kaetspel ghemoraliseert aan verbonden waren.

In Amsterdam exploiteerde de familie van H.L. Spieghel twee kaatsbanen aan de tegenwoordige Spuistraat. In de zeventiende eeuw werden tennisbanen ook gebruikt voor toneelvoorstellingen van onder anderen de rondtrekkende Engelse toneelspelers. Een geheel hoofdstuk is gewijd aan ‘Tennis in de literatuur’, met voorbeelden uit de emblematiek en citaten uit het werk van onder anderen Bredero, Hooft, Van Mander, Johan van Beverwijck en Van Effen.

Het boek bevat een ‘Summary’, bijlagen over onder meer kaatsbanen in Nederland, kaatsbaanhouders in zes grote steden en een lijst advertenties over kaatsbanen in de Amsterdamse Courant, een chronologisch overzicht van primaire literatuur over de tennisgeschiedenis en een index.

pjv

Jaarboek bibliofielen

De inhoud van het eerste Jaarboek van hel Nederlands Genootschap van Bibliofielen 2993 (Amsterdam: De Buitenkant, 1994; 101 blz.; ill.; ƒ38,50) is enigszins teleurstellend. In de rubriek ‘Boek van het jaar’, die een boek dat x-honderd jaar geleden verscheen centraal plaatst, wordt Hartmann Schedels Liber chronicarum uit 1493 behandeld door Gerard Jaspers zonder dat hij in de literatuuropgave ook maar verwijst naar de inaugerele rede van Frans Janssen die over datzelfde boek toch ook het een en ander heeft opgemerkt.

De bijdrage van A.D. Renting en J.T.C. Renting-Kuijpers over ‘De bibliotheken van koning-stadhouder Willem iii’ is min of meer een samenvatting van het in 1993 verschenen lijvige werk van beide auteurs over The seventeenth-century Orange-Nassau library. Er resteren dan nog twee artikelen: Ferenc Postma levert impressies van een drietal studiereizen naar Roemenië in 1991-1993 ‘Op zoek naar Franeker academisch drukwerk’ en Paul Hoftijzer zet de problematiek en systematiek van de ‘Nederlandse boekverkopersprivileges in de zeventiende en achttiende eeuw’ op een rijtje. Postma levert een hoeveelheid uiterst nuttige informatie over Zevenburgse bibliotheken die vaak zeldzame oude Franeker drukken (disputaties, dissertaties) bevatten, indertijd meegenomen door theologiestudenten. In totaal zijn ongeveer 1000 titels met een impressum uit Franeker aangetroffen, waarvan 140 unica. Een bibliografie van Franeker drukken wordt in het vooruitzicht gesteld.

Verder bevat dit eerste jaarboek - dat onder redactie stond van Isa de la Fontaine Verwey-le Grand, Sjaak

[p. 370]

Hubregtse, Gerard Jaspers en Jan Storm van Leeuwen - een ten geleide van voorzitter Jaspers, een jaarverslag van secretaris Jan Storm van Leeuwen, een index op persoons- en plaatsnamen en titels, en auteursgegevens. De vraag die blijft hangen na lezing van het jaarboek is waarin bibliofielen zich onderscheiden van ‘gewone’ boekhistorici.

pjv

Nieuwtjes

❑	De Busken Huetprijs 1994 van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, groot vijftienduizend gulden, is toegekend aan benno barnard voor zijn essaybundel Het gat in de wereld.
❑	De vijfjaarlijkse Jacobus van Looyprijs is voor 1995 toegekend aan breyten breytenbach. Deze prijs voor schrijvers-schilders bestaat uit een geldbedrag van vijfduizend gulden en zal op een expositie, gewijd aan dit dubbeltalent in het Frans Halsmuseum in Haarlem, in september 1995 worden uitgereikt.
❑	De Anna Blamanprijs 1994 van het Anjerfonds, bestaande uit tienduizend gulden en een legpenning, is toegekend aan jan eijkelboom voor zijn gehele poëtische oeuvre.
❑	louis ferron ontvangt voor zijn roman De walsenkoning de F. Bordewijkprijs. De prijs bestaat uit een geldbedrag van vijfduizend gulden.
❑	In het kader van de gastschrijvers-programma's van het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingen fonds wordt Astrid Roemer uitgezonden naar de Universiteit van Iowa, Robert Vernooy naar de Universiteit van Michigan, Hella Haasse naar de Sorbonne, Leo Playsier naar Londen, Kristien Hemmerechts naar Berlijn en Leon de Winter naar München.
❑	De Jan Campertsprijs, groot vijfduizend gulden, is toegekend aan de dichter lloyd haft voor zijn dichtbundel Atlantis.
❑	judith herzberg heeft voor haar hele letterkundige werk de Constantijn Huygensprijs gekregen. Aan de prijs is een geldbedrag verbonden van tienduizend gulden.
❑	Met ingang van september 1994 heeft peter hoffman afscheid genomen als stage-medewerker aan de nieuws- en recensie-rubriek van Literatuur. Hij is opgevolgd door Karen van der Kamp.
❑	Op dezelfde dag dat Het Kinderboekenmuseum zijn deuren open zet, zal ook de jubileumtentoonstelling ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van het letterkundig museum geopend worden. De tentoonstelling die een literaire doorsnee van het jaar 1954 geeft, is te bezichtigen van 9 december 1994 tot en met 26 februari 1995. In samenwerking met Querido's Uitgeverij verschijnt bij de tentoonstelling een gelijknamig Schrijversprentenboek.
❑	De J. Gresshoffprijs, een bedrag van vijfduizend gulden, wordt uitgereikt aan patricia de martelaere voor haar essaybundel Een verlangen naar ontroostbaarheid.
❑	De Arbeiderspers, Querido, Nijgh & Van Ditmar, Leopold en Dedalus gaan met vereende krachten een reeks kwaliteitspockets uitgeven onder de naam singelpockets. Aankomend jaar verschijnen daarin werk van de auteurs Bernlef, Carmiggelt, Van Dullemen, Van der Heijden, Nolthenius en Springer.
❑	Over de kinderboeken van anne de vries (1904-1964) wordt een overzichtstentoonstelling georganiseerd in het Letterkundig Museum van november 1994 tot en met maart 1995. De bibliografie van Anne de Vries, samengesteld door Anne de Vries jr. en het fotoboek Anne de Vries (1904-1964). Een beeld van de auteur van Lenze Bouwers zijn verkrijgbaar in het museum.

❑	Op 18 juli 1994 overleed te Rijswijk de neerlandicus Dr. jacobus bernardusdrewes (*20 december 1907). Drewes promoveerde in 1946 te Amsterdam op het Wilhelmus van Nassouwe; een proeve van synchronische interpretatie en publiceerde ook daarna nog herhaaldelijk over het volkslied, evenals over vooral het Middelnederlands toneel. Dank zij zijn werkzaamheden op het ministerie is Drewes begiftigd met Nederlandse en buitenlandse onderscheidingen.
❑	Op 25 juli 1994 overleed te Amsterdam, 52 jaar oud, de vertaler theodor duquesnoy (*25 januari 1942). Hij was redactie-secretaris van De Gids en als zodanig samensteller van het typografienummer van dat tijdschrift. Hij vertaalde vooral uit het Duits.
❑	Op 31 juli 1994 overleed te Zierikzee de neerlandicus en dialectoloog Dr. adriaan de vin (*13 maart 1916 te Rotterdam). De Vin promoveerde in 1952 te Leiden op Het dialect van Schouwen-Duiveland, was medewerker van het wnt en publiceerde regelmatig over de Zeeuwse dialecten en dialectschrijvers.
❑	Op 2 augustus overleed valère depauw (* 7 april 1912, Ronse) te Brasschaat. De Vlaamse schrijver was hoofdredacteur van het weekblad Panorama.
❑	Op 8 augustus 1994 overleed te Rijswijk de neerlandicus-mediaevist Dr. petrus cornelis boeren (*18 oktober 1909 te Etten-Leur). Boeren is de samensteller van de bekende bloemlezing Van Maas tot Schelde; gedichten van Limburgsche en Noord-Brabantsche dichters uit de laatste twintig jaren (1925-1944) (1944).
❑	Op 9 augustus 1994 overleed aartje wilhelmina (mien) van 't sant-van bommel (*23 februari 1901 te Gorinchem), auteur van aanvankelijk korte verhalen en later van een honderdtal meisjesboeken (onder andere de Mieke-serie) en streekromans (onder andere de trilogieën De Aukeshof en Waar de rietvink nog fluit).
❑	Op 14 augustus overleed de schrijver en nobelprijswinnaar elias canetti (* 25 juli 1905, Rutschalk, Bulgarije). Canetti werd vooral bekend vanwege zijn autobiografisch werk Aufzeichnungen 1942-1948. In 1972 ontving Canetti de Büchnerprijs. Veel van Canetti's werk werd vertaald door T. Duquesnoy.