Literatuur. Jaargang 10

[p. 37]

Uit de klas/In de klas
Literatuur in de klas

De ouders, de politiek, de maatschappij: ze stellen alle zo hun eisen aan de docent moedertaal. Vakinhoudelijk natuurlijk, maar ook wat betreft de sociaal-emotionele begeleiding. Je zou bijna vergeten dat ook de leerlingen nog iets van je verwachten. In een schrijfopdracht waarin leerlingen een paar dagen een logboek moesten bijhouden, speelde de inhoud van de lessen zich weliswaar af in de marge van het bestaan en las ik vooral over de pauzes, de avonden en de weekenden, toch moet die inhoud natuurlijk ‘best wel leuk’ zijn. Ik heb wel eens het gevoel dat ik telkens een onewoman-show moet opvoeren voor deze videoclipgeneratie. Het beginnummer van elke les laat ik door de leerlingen verzorgen: een gedicht voordragen. Het favoriete slotnummer is nog steeds: voorlezen.

Aan het begin van elke les draagt een leerling, uit het hoofd, voor de klas, een gedicht voor. Iedereen komt in de loop van een cursusjaar zo'n twee keer aan de beurt. Om de toon te zetten neem ik altijd de eerste beurt. Meestal leer ik heel braaf een nieuw gedicht uit het hoofd en soms doe ik ook voor hoe het niet moet. Nee, een cijfer krijg je er niet voor. De bewondering van de medeleerlingen - die soms applaudisseren -, mijn tevredenheid en natuurlijk die van Maarten 't Hart en Rudy Kousbroek moeten genoeg zijn.

Tijdens de voordracht dient er in de klas een doodse stilte te heersen. Het wordt eng gevonden. Ik krijg de bundel aangereikt en souffleer wel eens een beetje. Het gedicht dat net nog, op weg naar school op de fiets, vlot gememoreerd werd, is soms geheel vergeten. Sommige gedichten krijgen een wel heel wonderlijke impact door de aarzelingen tussen de regels, het lijkt dan wel of elke regel met een vraagteken eindigt: was het goed zo? Ook merk-waardige tussenwerpsels, kreten van ergernis of opluchting, kunnen een gedicht verpesten. Zo'n voordracht moet over, soms met een langer gedicht, voor straf.

De eisen die aan het gedicht gesteld worden, zijn gering: het moet Nederlands zijn en minimaal tien regels bevatten. Het was weliswaar heel verrassend te ontdekken hoeveel disticha de leerlingen wisten te vinden maar de voordracht is dan wel erg snel afgelopen. Ik vertel niet waar ze een gedicht kunnen vinden, dat moeten ze zelf uitzoeken. Sommige leerlingen slaan gewoon hun literatuurboek open en kiezen daaruit een gedicht. Maar op dat idee komt niet iedereen. De bibliotheek wordt bezocht: ‘Heeft u ook een boek over poëzie?’ en er blijken gedichtenbundels te bestaan. Thuis staat er ook wel eens een bundel in de kast. Opa's en oma's komen met vergeelde bloemlezingen op de proppen. Favoriet is Toon Hermans. Als goede tweede volgt Kees Stip. Jules Deelder doet ook nog steeds mee. De laatste tijd is Jean Pierre Rawie West-Friesland aan het veroveren. Een verrasssing is het als blijkt dat vanzelfsprekende jeugdherinneringen ook poëzie kunnen opleveren: Annie M.G. Schmidt! Zelfgemaakte poëzie mag ook. Dat levert als vanouds veel zwart puberleed op.

Ook heel ontoegankelijke gedichten worden voorgedragen. Bij navraag blijkt soms dat de leerlingen er niets van begrepen hebben. Dat onbegrip staat het uit het hoofd leren niet in de weg. Onvergetelijk is een duo-optreden met ‘Oote oote boe’, zowel wat voordracht als receptie betreft. Dat mag: duo-optredens, dan kan je een lang gedicht voordragen. Twee meisjes doen om de beurt een strofe uit ‘Het lied der achttien doden’. Ambitieus, denk ik, maar het is tenslotte 3 gym. Jammer: na vier strofen houden ze op. Niet eraan gedacht de bladzij om te slaan, niet gezien dat daar ook nog strofen stonden.

Voorlezen vind ik heerlijk. Ik ga het liefst boven op mijn bureau zitten, dat ook al op een podium staat. Mijn repertoire verandert langzaam maar enkele klassieken komen meestal terug: ‘Themire’ van Feith, ‘De binocle’

[p. 38]

van Couperus, ‘De zelfmoordenaar’ van Jan Arends, ‘Van de hoge’ van Van Kooten. Verhalenbundels zijn niet zo geliefd om te lezen voor de lijst omdat de leerlingen het lastig vinden al die verhaaltjes te onthouden of in een uittreksel te vermelden. Spannende verhalen of grappige verhalen zijn natuurlijk het meest geschikt om voor te lezen. Al is het maar om te laten horen dat literatuur ook leuk kan en mag zijn en dat er heus niet altijd ‘iets achter’ hoeft te zitten (ik draai het boek ook wel eens om om dat te laten zien). Het idee dat literatuur moeilijk en zwaar is, leeft nog bij velen. Dat je er ook om kan lachen, moet geleerd worden.

De manier waarop een verhaal wordt gepresenteerd, heeft veel invloed op de reactie van de leerlingen. Ik heb wel eens in twee parallelklassen hetzelfde verhaal voorgelezen: ‘Elsie’ van Bob den Uyl. In de ene klas vertelde ik dat ik het een leuk verhaal vond en dat ik hoopte dat ze erom moesten lachen. En ja hoor: groot succes. In de andere klas gaf ik die introductie niet. Pas na een hele tijd werd er gelachen maar veel minder dan in de andere klas.

De neiging om moeilijk te doen over literatuur, boodschappen te willen zien, leidt soms tot pijnlijke situaties. Op mondelinge examens wordt soms ernstig ingegaan op de schandelijke manier waarop Han de Wit zijn vader behandelt. Gelukkig is Liesje in Luiletterland blijkbaar niet teruggebracht naar de bibliotheek, want haar uitstapjes ontmoetten ook vaak een scherpe morele veroordeling.

Vorig jaar had ik een klas die een wel heel ander gevoel voor humor had dan ik. Welk gevoel dat was, heb ik niet uit kunnen vinden. Ik heb veel geprobeerd. Herman Pieter de Boer: verrassing als het verhaal was afgelopen. Was dat alles? ‘Van de hoge’ van Kees van Kooten: wat kinderachtig! Carmiggelt: na tien zinnen dwaalde de aandacht al af, er was nog steeds niets gebeurd. En zelfs Tot zoens van Campert, op het moment mijn favoriet: was dat nu leuk? Terwijl ik dat toch van tevoren gezegd had!

Willy van Wetter⁺

+ Willy van Wetter studeerde Nederlands aan de Universiteit van Amsterdam. Ze is lerares en decaan aan de Openbare Scholengemeenschap West-Friesland in Hoorn (van vpro's havo-4-serie). Ze schreef over Ouida en (met Frieda Blokker) over Enid Blyton en Annie M.G. Schmidt. Ze is medeauteur van Taal integraal, een leergang voor de bovenbouw van havo en vwo.