Literatuur. Jaargang 9

[p. 142]

Neerlandici extra muros 3
Nederlands in Melbourne
Wim Hüsken

Voor de neerlandistiek in Australië zou 1992 een feestelijk jaar moeten zijn. Nadat de Vlaamse germanist Augustijn Lodewijckx daarvoor jarenlang had gevochten, begon precies een halve eeuw geleden namelijk een eerste groep van studenten in Melbourne met de studie Nederlands. Reden tot vieren van dit jubileum is er echter niet, aangezien in het najaar van 1991 (lente in Melbourne!) werd besloten dit vak van het universitaire curriculum te schrappen. Directe aanleiding daartoe was het wegvallen, per 1 januari 1992, van de subsidie van de Nederlandse Taalunie voor het tweede lectoraat, een post die door mij vanaf februari 1988 in tijdelijke dienst werd vervuld. Het permanente lectoraat was sinds 1973 in handen van Bruce Donaldson. Gedwongen door een kwijnende belangstelling voor het Nederlands en een niet te stuiten toeloop naar het Duits besloot de faculteit in november van het afgelopen jaar evenwel om rigoureus een streep te halen door de neerlandistiek. Van de ene dag op de andere - inderdaad: met de vooropgezette bedoeling protesten van de kant van de Nederlandse gemeenschap in Melbourne te voorkomen! - kreeg Bruce te horen dat hij voortaan maar Duits moest gaan geven. Daarmee verdwijnt het Nederlands niet alleen als universitair vak in de stad Melbourne, maar zelfs op het Australische continent in zijn geheel, want elders wordt het niet gegeven, althans zeker niet op een niveau zoals dat aan het ‘Department of Germanic Studies and Russian’ gebruikelijk was. Waaruit bestond nu die studie Nederlands ‘down under’?

Aanvankelijk was het mogelijk om, na vier jaar studie, als ‘Bachelor of Arts’ een ‘Honours Degree’ in de neerlandistiek te behalen. Wie er na drie jaar al genoeg van had, kwam nog altijd in aanmerking voor een ‘gewone’ ba-graad. De opzet van die studie verschilt echter ingrijpend van die waaraan we in de Nederlandse of Belgische letterenfaculteiten gewend zijn. Als ‘Arts’-student dien je in Melbourne (naast de universiteit van Sydney de meest prestigieuze universiteit van Australië) vier vakken te kiezen: bijvoorbeeld Europese geschiedenis, Engels, linguïstiek en Nederlands. In het tweede jaar mag je er één laten vallen en in het derde nogmaals één. Wie uitverkoren wordt om en ‘Honours Degree’ te doen, wordt vanaf het derde jaar (vroeger was dat nog het tweede) geconfronteerd met een ander studieprogramma dan dat van de gewone ba-studenten. In het vierde jaar van de studie kun je je tenslotte geheel wijden aan één vak, of verder gaan op de in het derde jaar ingeslagen weg. Door teruglopende studentenaantallen was het eind 1987 al wel duidelijk dat het handhaven van een Honoursstroom voor de neerlandistiek niet langer haalbaar was. Vanaf 1988 werd die mogelijkheid voor ons vak dan ook geblokkeerd. Na een ba behaald te hebben, staken de meeste studenten hun academische opleiding en proberen werk te vinden. Wie echter wil doorstuderen, kan een ‘Masters degree’ (ma) halen door nog twee jaar verder te werken. Tot slot bestaat de mogelijkheid (in het verleden gold dat zelfs voor een klein vak als Nederlands) om een phd, een proefschrift, te schrijven.

Zoals gezegd maakte Nederlands in Melbourne deel uit van het ‘Department of Germanic Studies and Russian’. Duits, Russisch en Zweeds zijn de drie andere talen die binnen deze afdeling een plaats innemen. Het aantal studenten Nederlands was, zeker in vergelijking met Duits of Russisch, vrij bescheiden. In 1991 hadden we een achttal eerstejaars, vijf tweede- en drie derdejaars: inderdaad een heel klein groepje. Van jaar tot jaar schommelden de aantallen echter aanzienlijk. Zonder dat daarvoor een aanwijsbare reden bestond, telde het tweede jaar in 1990 bijvoorbeeld plotsklaps liefst veertien studenten! De meesten van hen waren min of meer moedertaalspreker en studeerden niet voor een graad maar in het kader van een ‘continuing education’-programma, als hobby dus. Anderen trok het Nederlands juist omdat zij tijdens een vakantie of een uitwisselingsprogramma in ons land geïnteresseerd waren geraakt en onze taal en cultuur graag beter wilden leren kennen. Door dit soort factoren was het ieder jaar opnieuw weer een volstrekte verrassing hoe hoog de inschrijving zou zijn, zonder dat veel invloed op de omvang van de studentenpopulatie kon worden uitgeoefend. De generatie van traditionele studenten Nederlands: zoons of dochters van in de jaren vijftig in groten getale naar Australië geëmigreerde landgenoten, had immers tussen 1970 en 1980 de universiteit al bezocht; hún kinderen voelen nu nauwelijks nog een band met Nederland.

Het eerste jaar van de studie Nederlands was volledig gericht op hen die geen enkele kennis van onze taal hebben. Na een jaar waren de meesten redelijk in staat Nederlands te lezen en te verstaan. Spreken en, vooral, schrijven is uiteraard veel moeilijker, maar velen sloegen ook op dat gebied weldra geen slecht figuur. In het tweede jaar werd de inmiddels ontstane taalkennis uitgebreid en verfijnd. Daarnaast trokken we twee uur per week uit voor moderne Nederlandse letterkunde, hetgeen vooral neerkwam op het lezen en analyseren van korte verhalen en gedichten. In het zesentwintig weken tellende academische jaar kwam zo toch nog veel aan bod. Interessant om

[p. 143]

De toenmalige Belgische ambassadeur, dr. W. de Pauw, op werkbezoek in Melbourne. V.l.n.r.: Wim Hüsken, W. de Pauw, Christian Grawe (hoofd van het Department), mevr. De Pauw en Bruce Donaldson

te zien was dat studenten, die immers nog niet eerder van schrijvers als Hermans, Mulisch, Reve of Wolkers hadden gehoord, juist aan hún werk meestal sterk de voorkeur gaven. Het grootste succes oogstten we evenwel steevast met Tessa de Loos verhaal ‘De meisjes van de suikerwerkfabriek’! En terwijl zoveel Nederlandse studenten en vwo-leerlingen een hekel hebben aan structuuranalyse, was deze methode voor studenten die gewend zijn aan een essayistische benadering eerder een openbaring. Zolang je de gebruikelijke onderdelen (tijd, ruimte, perspectief, et cetera) maar hanteert om ermee aan te tonen hoe de auteur zijn lezer ‘manipuleert’. De boodschap in zijn of haar werk kun je met behulp ervan ontcijferen. De opleiding werd in het derde jaar afgerond met (naast opnieuw een tweetal uren voor taal) een uur moderne letterkunde, een uur historische letterkunde (van de vroege middeleeuwen tot en met Hildebrand) en een uur historische taalkunde. Nu de beheersing van de taal van de studenten na twee jaar al behoorlijk groot was, konden we de stap wagen naar hele romans: zo lazen we onder andere Multatuli's Max Havelaar, Couperus' Stille kracht en Mulisch' Stenen bruidsbed. Bij de zoveel moeilijker te bevatten historische letterkunde moesten we ons tot fragmenten beperken. Wel bleek dat veel studenten spoedig in de ban kwamen van onderwerpen als fin' amors of de theorie van het sentimentalisme, besproken als achtergrond bij Veldeke's minnelyriek respectievelijk Feiths romance Colma. Al met al een voor buitenlandse begrippen dus zeer complete opleiding in de neerlandistiek. De saamhorigheid onder de studenten was daarbij erg groot. Een gezellige bibliotheek, die tegelijkertijd fungeerde als ontmoetingsruimte, droeg daartoe zeker bij. Behalve een mooie collectie boeken, trof men er namelijk ook een koffiezetapparaat aan: kan het Hollandser?

Binnen de beperkingen, opgelegd door de wijze waarop de ‘Faculty of Arts’ het studieprogramma inricht, werden door onze studenten goede resultaten behaald. De combinatie van een ‘native speaker’ van het Nederlands en een Australiër, die zelf aan den lijve had ondervonden welke problemen een Engelstalige bij het aanleren van het Nederlands ervaart (het woordje er is en blijft in dat opzicht berucht), werkte dit succes in de hand. En wanneer die Australiër dan nog eens het kaliber heeft van een Bruce Donaldson, die met zijn uitstekende Dutch Reference Grammar en een boek als Dutch: a linguistic history of Holland and Belgium, dat momenteel in het Japans wordt vertaald, tot de grootste specialisten op zijn terrein gerekend mag worden, dan is misschien duidelijk hoe groot het verlies is dat de Australische samenleving en de Nederlandse Taalunie met het verdwijnen van het vak Nederlands aan de universiteit van Melbourne lijden.