Literatuur. Jaargang 9

[p. 80]

Neerlandici extra muros 2
De Koningin Beatrix Leerstoel in Berkeley
Johan Pieter Snapper

‘You should have had your head examined,’ zei m'n collega. Hij had het over mijn keuze om neerlandicus extra muros te worden nadat ik reeds als germanist was benoemd aan de universiteit van California in Berkeley. Misschien had hij gelijk, want in plaats van me in te laten met researchcolleges achttiende-eeuwse Duitse literatuur, moest ik me bezighouden met elementaire taal- en literatuurcursussen aan Amerikaanse studenten die, aanvankelijk tenminste, in het Nederlands waren terechtgeraakt vanwege Nederlandse ouders of een zeker aantrekkelijk meisje of jongen die ze in Amsterdam hadden ontmoet.

Yes, I should have had my head examined; ook om andere redenen. Had ik gedaan wat mij bij mijn benoeming was verzocht, namelijk om niet meer dan twee Nederlandse taalcursussen per jaar te doceren, dan had ik me niet een aantal jaren lang in een voor mij vrijwel vreemde literatuur hoeven te verdiepen. Voor een jonge Amerikaanse hoogleraar, wiens bevordering van Assistant Professor tot Associate Professor en dan uiteindelijk tot Full Professor volledig afhangt van de kwaliteit en kwantiteit van zijn boeken en artikelen, was deze stap bijna academische zelfmoord - suicidal, zoals men dat zo mooi in het Engels uitdrukt. Dit is vooral zo aan de zogenaamde prestigieuze Amerikaanse universiteiten, waar tweederde van de jonge professoren de eerste grote stap tot Associate Professor niet haalt (na zeven jaar) en dus genoodzaakt is of aan een tweederangsuniversiteit zijn geluk te zoeken, of een nieuwe carrière moet beginnen. Om succesvol te zijn moet een Amerikaanse academicus zich per slot van rekening door het oog van de naald schrijven, wat, zelfs voor iemand uit Naaldwijk zoals ik, geen kleinigheid is. Bovendien staan de salarissen in Berkeley in directe verhouding tot de publikaties van de hoogleraar. Schrijft hij minder, dan verdient hij ook minder. Dus waarom zou een jonge hoogleraar (die in alle andere opzichten geloof ik redelijk goed snik is) onder die omstandigheden zoveel tijd en energie verspelen?

Nu ik hier vijfentwintig jaar later over nadenk, vraag ik me af of het iets met het noodlot te maken heeft, of misschien met predestinatie, altijd een mogelijkheid voor een in het Westland opgevoede gereformeerde jongen. Mijn hele leven bestond trouwens uit bochten en omwegen: als jonge knul naar Amerika geëmigreerd, daar muziek, theologie, filosofie, en

J.P. Snapper

Duitse literatuur gestudeerd aan (vanzelfsprekend) Calvin College, de universiteit van Chicago, en de universiteit van California (ucla). Zodoende behaalde ik, respectievelijk, het baccalaureaat, de master's en mijn doctoraat. (In Amerika prefereert men zo'n voor Europese begrippen onregelmatige studiekoers; volgens deze visie heeft zo'n nieuwe professor vermoedelijk een minder eenzijdige kijk op de literatuur en de wereld.) Als vers gepromoveerde germanist had ik het geluk om van drie verschillende universiteiten een aanbod als Assistant Professor te krijgen: New York, Maryland en Berkeley. Eén daarvan had ik stellig te danken aan het feit dat ik vier jaar lang als marinier in het Amerikaanse Marine Corps had gediend, gezien het feit dat mijn mogelijk toekomstige chef als een soort Freudiaanse vergissing zijn uitnodigingsbrief aan mij niet als ‘decaan’, ondertekende, maar met de mannelijke titel ‘Lt. col., U.S. Marine Corps’. Maar mijn calvinistische bestemming lag elders. Berkeley zocht namelijk iets heel bijzonders: een Goethe- en Schiller-specialist met Nederlands bloed in zijn aderen, van vreemde smetten vrij. Dat was ik. Toevallig.

Aangezien Berkeley reeds een aantal faculteiten

[p. 81]

had dat zich in onderzoek en onderwijs met Nederland bezighield (kunsthistorici en historici, linguïsten en filosofen, Zuidoost-Azië-studies en specialisten in Nederlandse muziek en toneel), zag ik al spoedig het geraamte van een toekomstig Dutch Studies Program voor me opdoemen. Aangemoedigd door een steeds toenemende interesse voor Nederlandse taal en literatuur kon ik met steun en inschakeling van de extra-departementale collega's na enkele jaren een volledige interdisciplinaire vakgroep Dutch Studies opzetten. Met subsidies van een aantal Nederlandse en Vlaamse instanties werd hard aan het opbouwen van een Nederlandse bibliotheek gewerkt. Dat viel niet mee, maar het deed geen kwaad dat ik, heel toevallig, voorzitter van de bibliotheekcommissie werd (een functie die bijna niemand wilde) en dat de voorzitter van de faculteit zelf onderzoekinteresse had voor middeleeuwse Nederlandse literatuur. Wij begonnen met vijftienduizend boeken en hebben deze verzameling vertienvoudigd.

Er zijn redenen om dankbaar en zelfs trots te zijn. Berkeley heeft de grootste Nederlandse afdeling in Amerika, met twee gesubsidieerde leerstoelen, de Queen Beatrix Chair of Dutch, Language, Literature & Culture (1971) en de Peter Paul Rubens Chair for the History and Culture of the Lowlands (1982), een gasthoogleraarschap vanuit Vlaanderen. Bovendien heeft Dutch Studies de meeste extra-academische erebenoemingen van de universiteit ontvangen (Harry Mulisch, Cees Nooteboom, Hans Croiset, Agaat Wittemans en Tine Ruysschaert). Ook sponsort het Nederlandse instituut maandelijks culturele programma's voor het algemene publiek (via the Netherlands America University League of California) en organiseert iedere twee jaar de zogenaamde ‘Berkeley Conferences on Dutch Linguistics and Literature’, waaraan sommige van de meest eminente buitenlandse en binnenlandse neerlandici participeren. De laatste, op 8 en 9 november jongstleden gehouden, werd zelfs bijgewoond door geavanceerde studenten uit Nederland (dit jaar een viertal ‘Nooit meer slapers’ uit Leiden).

Het Dutch Studies-programma in Berkeley is eigenlijk een unieke entiteit, zich bezighoudend met diverse functies. Aan de ene kant heeft het de culturele activiteiten van het opgeheven consulaat op zich genomen, verantwoordelijk voor de verspreiding van de Nederlandse (vooral literaire) cultuur in California. Aan de andere kant zien wij de bevordering van de neerlandistiek als onze hoogste prioriteit in het onderwijs en via ernstig onderzoek in literatuur en linguïstiek.

Een paar woorden over het onderwijs. Terwijl Berkeley een volledig studiepakket Dutch Studies heeft, zijn er zelden voldoende studenten om alle niveaus te waarborgen. Zodoende heb ik in mijn literatuurcolleges naast beginners ook gevorderde studenten, met wie ik in extra one-to-one sessies hun onderzoek bespreek. Soms ben ik ook genoodzaakt om hoofdvakkers Nederlands in mijn literatuur-in-(Engelse)-vertalingcursussen op te nemen, die dan de lectuur in het Nederlands moeten lezen. Zodoende bestaat bijna ieder college uit twee colleges en heeft de hoogleraar of de docent ook dubbel werk.

De oorzaak van deze stand van zaken is zoals altijd financieel. Onder jaarlijkse druk om de kosten van haar (vooral kleinere) afdelingen te snoeien, verlangt de universiteit dat alle cursussen aan een steeds hoger quotum voldoen om überhaupt gehandhaafd te worden. De impliciete maatregelen hebben een desastreus effect op de zogenaamde ‘resource languages’, waaronder Nederlands natuurlijk een van de belangrijkste is. Ieder jaar moet ik opnieuw pleiten voor een uitzondering op de minimale inschrijvingsregeling, mijn argument gedeeltelijk baserend op de niet te overschatten voordelen en het prestige van Berkeley's twee gesubsidieerde leerstoelen. De universiteit vindt deze redenering tot nog toe overtuigend.

Ironischerwijze is dit slechts één van de fronten waaraan de Slag van Berkeley gevochten moet worden. Het tweede is veel ernstiger. Via de Taalunie, bestuurd door een comité van ministers (onder leiding van minister Ritzen van Onderwijs & Wetenschappen), heb ik onlangs vernomen dat de subsidie aan de Beatrixleerstoel in Berkeley in de toekomst aanzienlijk verminderd wordt. Zo'n totaal onverwacht bezuinigingsdecreet heeft een demoraliserende werking op mij veroorzaakt, die moeilijk te beschrijven is. Als dit kortzichtige besluit inderdaad geïmplementeerd wordt, zijn de gevolgen hiervan een catastrofale klap voor de neerlandistiek zowel in Berkeley als in Amerika en misschien elders buiten de muren. Mijn collega aan het begin van dit artikel schijnt toch gelijk te hebben gehad. I should indeed have had my head examined. Maar de reden hiervoor doet het meeste pijn want, om de Amerikaanse stripheld Pogo te citeren, ‘We have seen the enemy and he is (one of) us’.