Literatuur. Jaargang 8

[p. 344]

Twen/Taboe ‘enig, die grote paddestoel’

Nu de tijd van de grote theorieën voorbij is, kunnen we ons weer met een gerust hart aan de literatuurgeschiedenis wijden - een literatuurgeschiedenis die hoe dan ook nauw verbonden zal zijn met wat zo deftig ‘wmentaliteitsgeschiedenis’ heet. Maar hoe betrap je de ‘mentaliteit’ van een periode, bestaat die eigenlijk wel, zijn er niet evenveel ‘mentaliteiten’ als er individuen bestaan en bestonden? Wat zal een historicus over zeg vijftig jaar te vertellen hebben over de tijd die we zelf hebben meegemaakt? De tucht en ascese van de jaren vijftig, de kortstondige euforie van de jaren zestig, de restauratie van de jaren zeventig, uitlopend op dat ene grote verlangen: zo snel mogelijk zoveel mogelijk poen verdienen? Het lijken grove generalisaties, te grof om een heel decennium in samen te vatten. Is er bijvoorbeeld op dit moment wel zoiets als ‘de’ mentaliteit van de jongste generatie? Zo ja, wat is dan de overeenkomst in gedachtenwereld tussen een jongere die op het Gereformeerd Politiek Verbond stemt, een heroïnehoer en een yup die computerhandleidingen schrijft? Het begrip ‘mentaliteit’ lijkt te verdampen naarmate je er beter naar kijkt.

En toch.

Er zijn documenten die als het ware een wending belichamen. Natuurlijk blijft dan de vraag: heeft dat document de omslag beïnvloed, of is het al een resultaat ervan? Hoe dan ook, voor mij vormt zo'n ‘bron’ het tijdschrift dat eind 1960 voor het eerst onder de naam Taboe verscheen, en daarna nog als Twen drie nummers beleefde.

De eerste indruk van het blad is: zwart. Op grote, grofkorrelige foto's staart een jeugd in donkere kleren de lezers aan. Het is de tijd van de zwarte coltrui en de zwarte oogschaduw. De tekst probeert zwartgallig te zijn, met liefde citeert men verontwaardigde uitspraken van ouderen die over het cynisme van het nieuwe tijdschrift klagen. De reportages gaan over zwartgallige Franse films (de zogenaamde ‘nouvelle vague’: ‘op de blootste huid van de tijd’), over de ‘Deusjevoo’, over jazz, over de ‘barbaren van het Leidseplein’: ‘Liefde wordt bedreven. Sex kent geen grenzen.’ Uiteraard wordt vermeende pornografie (Lawrence) in bescherming genomen. Kortom, alle obsessies van de zich vrijvechtende jeugd treft men in het blad aan. De helden zijn de literatoren: Claus, Campert, Andreus, Nooteboom, Lucebert, Kouwenaar, Vinkenoog - Mulisch is te herkennen in een reportage over herenmode. Van Hermans is een verhaal opgenomen dat ‘Nooit meer slapen’ heet en dat ondanks de verwoede pogingen van Hella Haasse later om het tegendeel te beweren, niets met de beroemde roman te maken heeft. Yrrah en Opland publiceren tekeningen, Joan van der Keuken en Ed van der Elsken foto's. Het tijdschrift is, kortom, een baaierd van talent.

In deze vier afleveringen gebeurt iets bijzonders: een generatieconflict wordt vorm gegeven. ‘Wat mankeert onze ouders?’ heet een artikel van Jan Vrijman. Die ouders konden het allemaal niet meer volgen, mochten niet meer meedoen met een blad dat taboes te lijf ging. Schokkend waren de foto's van zwangere

[p. 345]

twen/taboe.
Tweemaal twee tegenoverliggende pagina's. Foto's lsd-sessie Eddy Posthuma de Boer. De maker van de ‘Na zessen klaar in Rotterdam’-foto is ons niet bekend

vrouwen (kort daarop kon je geen Zweedse film zien of je werd met je neus op een bevalling gedrukt), en een uitgebreide enquête stelde de brandende kwestie aan de orde: is samenwonen, een ‘proeftijd voor het huwelijk’, geoorloofd? Wie nu zulke stukken glimlachend leest, moet beseffen dat taboe/twen het lot onderging van alle vernieuwende krachten: met de overwinning verbleekt de strijd tot verleden. Even ontroerend is het te lezen dat in 1960 een pocket nog ƒ 1,50 kostte en dat je van 300 gulden in de maand ruim rond kon komen en dat een meisje niet geacht werd in lange broek op haar werk te komen. Het meest verouderd zijn eigenlijk de advertenties, althans ten dele: aangezien de jaren zestig weer helemaal ‘en vogue’ zijn, zouden sommige plaatjes gewoon overgenomen kunnen worden in een hedendaags blad ‘voor de moderne vrouw’.

Een van de onthullendste rubrieken was ‘Remco's daad en raad’, met bijvoorbeeld dit antwoord op een zogenaamde ingezonden brief:

‘mooie tekening. Elfje te L.: Dat was een mooie tekening die je me stuurde, Elfje! Heb je die helemaal alleen gemaakt? Knap hoor! Enig, die grote paddestoel met al die mooie kleurtjes! Het zou nog leuker geweest zijn, als je er een paar kabouters onder had getekend, die voor de regen schuilden. Waarom noemde je het Hirosjima?’

In het volgende nummer blijkt dat Elfje weer een tekening van een paddestoel heeft gestuurd, met een nog raadselachtiger onderschrift: ‘Nagasaki’.

Toch is het blad niet uitsluitend met zwart gevuld. Opvallend is een stuk in het tweede nummer, dat ‘Maak iets van je leven!!!’ heet De auteur is fotograaf Ed van de Elsken die in 1955 het fotoboek Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés publiceerde - en daarin voorgoed de zwarte-coltruiengeneratie vastlegde. In Twen is hij zijn tijd vooruit, getuige de eerste alinea: ‘Tranendal. So what. Alles wat niet mis gaat is meegenomen. O, wat ben ik blij...dat mijn neus van voren zit en niet opzij. Dat de zon schijnt op mijn bolletje, mijn lieve vrouw geen roet in het eten gooit, arbeid adelt, appels ver van de boom vallen, de tijd veel wonden heelt en die jongens Eichmann voor zijn raap gaan schieten. Lady Chatterly is niet vies. Wij zijn rond de aardkloot gereisd.’

Dit is niet meer de mentaliteit van ‘Remco's daad en raad’. In de geciteerde alinea kondigt zich de Flower Power aan, en alle andere illusies van het komende tijdvak. Dat is het unieke van Taboe/Twen: het vat de Leidsplein-mentaliteit samen én het wijst vooruit - met zijn artikel over lsd, met zijn schokkende lay-out die Hitweek zal volgen enzovoort - op het tijdperk dat op uitbreken staat.

Wanneer beginnen de jaren zestig? Met de eerste anti-nato-demonstratie? Met de oprichting van de psp? Nee, met de verschijning van taboe.

Ton Anbeek