Literatuur. Jaargang 7

Signalement

Groeten uit Wolfenbüttel

De Leidse biblioloog Van Selm heeft in 1988 met een aantal studenten een ‘Gastseminar’ georganiseerd in Wolfenbüttel onder het thema ‘Quellen zur niederländischen Kulturgeschichte in der Herzog August Bibliothek’. De resultaten van het korte doch zeer intensieve onderzoek zijn nu gebundeld tot een publikatie van de Vakgroep Nederlandse Taal- & Letterkunde onder de titel Nederlands erfgoed in de Herzog August Bibliothek (104 p.; ƒ 10,-; postbus 9515, 2300 ra Leiden).

De twintig deelnemers hebben naspeuringen gedaan naar de meest uiteenlopende onderwerpen, zoals: leerboekjes voor de Franse scholen, emblemataboeken, etiquetteboeken, Focquenbroch, liedboekjes, romans, Broer Jansz, architectuurboeken, zeventiende-eeuwse drukkersmerken, veilingcatalogi uit 1691, studentenpoëzie, Francesco Colonna, Vondel, Hendrik Niclaes, portretprenten van Hollandse stadhouders en manuscripten (onder meer alba amicorum).

Het boekje is een bont geheel geworden waarin aardige vondsten uit het rijke Nederlandstalige bezit paraderen naast conclusies dat er op bepaalde terreinen juist weer teleurstellend weinig aanwezig is. Henk de Kooker componeerde de index die aan deze collectie onderzoeksverslagen een blijvende waarde verleent.

PJV

Geen vorm zonder inhoud

De inaugurele rede waarmee dr. Frans A. Janssen op 24 oktober 1989 zijn ambt van hoogleraar in de boeken bibliotheekgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam aanvaardde, Auteur en drukker in de geschiedenis van de typografische vormgeving (A'dam: De Buitenkant, 1989; 48 p. met illustr.; ƒ 25, -), is een schoolvoorbeeld van de stelling dat een boodschap het beste overkomt wanneer vorm en inhoud daartoe eendrachtig samenwerken. Auteur Janssen, drukker Jan de Jong en typografisch vormgever Bram de Does hebben een esthetisch produkt vervaardigd waaruit Janssens visie duidelijk naar voren komt.

Vanuit zijn vraag naar wie zich voor de twintigste eeuw met de vormgevingsaspecten van boeken hebben beziggehouden en zijn conclusie dat

[p. 64]

Illustratiepagina uit Auteur en drukker in de geschiedenis van de typografische vormgeving

dat in een aantal gevallen de auteur geweest moet zijn, komt Janssen tot de stelling dat ‘de analytische bibliografie zich ook bezig (dient) te houden met de historische typografische vormgeving, voor zover het de betekenisdragende elementen daaruit betreft.’ De soms gehoorde malicieuze uitspraak dat analytisch-bibliografen niet hoeven te kunnen lezen, wordt hier weerlegd: het belang van onderzoek naar al dan niet geautoriseerde betekenisdragende elementen in de typografie voor de analytische bibliografie ‘ligt in het inzicht dat de betekenis van een tekst óók verbonden is met vormkenmerken van het boek waarin die tekst openbaar gemaakt is’. Een boek is, aldus Janssen, vormgegeven tékst.

Hoe die typografische kenmerken overigens door de analytischbibliograaf beschreven dienen te worden, is nog niet duidelijk; ze laten zich waarschijnlijk minder goed vangen in formules dan collatie, paginering en fingerprint. Het boek dient verder beschouwd te worden in zijn context binnen het fonds van de drukker-uitgever en in het totale kader van zijn provenance, hetgeen niet alleen collatie van veel exemplaren impliceert, maar ook (eens te meer) de nadruk legt op de elkaar aanvullende bezigheden van de angelsaksische analytisch-bibliografische school en de franco-germaanse bibliologische opvattingen.

Janssen ziet drie concrete doelstellingen voor de boekgeschiedenis. Allereerst is zij de zelfstandige discipline die de archeologie of geschiedenis van het boek als medium (passief én actief!) voor het vastleggen van de voortbrengselen van de menselijke geest bestudeert. Vervolgens is zij - onder het aspect van de analytische bibliografie - hulpwetenschap voor historici, filologen, literatuur- en tekstwetenschappers, bibliografen en bibliotheekmedewerkers. Ten derde ondersteunt volgens Janssen de boekgeschiedenis de documentaire informatie, maar het verschil tussen een steun- en een hulpwetenschap komt niet duidelijk uit de verf.

De standpuntbepaling van Janssen in bibliologicis is hiermee duidelijk verwoord; die van Van Selm, de pas benoemde bijzonder hoogleraar vanwege de dr. P.A. Tiels-stichting vernemen we ongetwijfeld op korte termijn.

PJV

Een merkwaardige Vlaamse bibliografie

Onlangs ontvingen we uit Brussel een bibliografie van de Vlaamse literatuur van tussen de beide wereldoorlogen, samengesteld door J. Smeyers. De bibliografie is een uitgave van de Facultés universitaires Saint-Louis te Brussel in de Cahiers du Centre d'histoire contemporaine (nr. 2).

Het is een merkwaardige bibliografie omdat nergens duidelijk wordt gemaakt wat de beweegredenen zijn geweest om nu juist deze periode bibliografisch vast te leggen en bovendien nergens precies wordt aangegeven welke bronnen er gebruikt zijn om tot dit resultaat te komen. Is er naar volledigheid gestreefd of heeft de samensteller alleen het belangrijkste opgenomen? Mijn indruk is dat dit laatste het geval is, maar het wordt nergens gezegd. In elk geval is de bibliografie niet volledig, zoals een kleine steekproef leert. Voor wie is deze bibliografie bedoeld? Voor het eigen onderwijs aan de faculteit in Brussel of voor algemeen gebruik? Het feit dat de bibliografie aan ons werd toegezonden, wijst op het laatste, maar ook hierover geeft de inleiding geen uitsluitsel. De bibliografie opent met een lijst van algemene werken op het gebied van de Vlaamse letterkunde die nog in diezelfde afdeling wordt gevolgd door essays, interviews en studies over meer dan één auteur. De samensteller heeft zich niet beperkt tot boeken of andere zelfstandig verschenen publikaties, maar vermeldt ook artikelen in tijdschriften of bundels.

Het grootste deel van de bibliografie wordt ingenomen door boeken en artikelen over afzonderlijke Vlaamse auteurs, een afdeling die alfabetisch is geordend op auteursnaam (Jan van Nijlen op de v dus en Th. Govaert wordt Gomart, Th.). Tenslotte is er nog een kleine afdeling over Vlaamse tijdschriften.

Het is jammer dat de bibliografie zo onduidelijk is over wat er nu precies in kaart is gebracht. Dat bevordert de bruikbaarheid ervan nu bepaald niet. Het lijkt er veel op dat Smeyers zijn particuliere kaartsysteem in druk heeft willen aanbieden, met als gevolg dat wie onderzoek zou willen doen naar de desbetreffende periode er niet veel meer aan heeft dan een checklist. De volledige titelbeschrijving van de bibliografie is: Joseph Smeyers. La littérature Neérlandaise. L'entre-deux-guerres en Belgique, 1918-1940. Bibliographie ii. Bruxelles, [1989], 78 pagina's.

GvB