Literatuur. Jaargang 6

[p. 166]

‘Het Zout in de Pap’ geeft smaak aan het leven
E.B.M.J. Blomme

‘Ik denk dat de naam van het programma inhoudt dat het leven weinig waarde heeft zonder wat toegevoegde kruiden. De cultuur geeft smaak aan het bestaan, zo heb ik dat altijd geïnterpreteerd. Maar ik heb de titel niet uitgevonden,’ zegt Ries Moonen, met op de achtergrond de geluiden en het geroezemoes van een Goois café. Hij is de eindredacteur van het culturele programma ‘Het Zout in de Pap’, dat de vara iedere maandagavond tussen elf en twaalf uur uitzendt.

Moonen. ‘Het is een programma over cultuur, maar literatuur neemt er wel de grootste plaats in. Dat heeft te maken met het feit dat literatuur wat makkelijker in een radioprogramma is te verwerken dan bijvoorbeeld beeldende kunst. En dat is een voorwaarde. We streven over het algemeen naar vormen die - zoals we dat zo mooi noemen - wat meer “radiofoon” zijn. Die dus ook een beetje de mogelijkheden van het verschijnsel radio uitbuiten.

Liefst vullen we het hele uur met één thema. We werken niet met de “magazine”-formule. Dat heeft natuurlijk te maken met mijn persoonlijke voorkeur. In een magazine kun je onderwerpen eigenlijk alleen maar even aankaarten. Wat ik liever doe, is: me in zo'n onderwerp behoorlijk inwerken, redelijk beslagen ten ijs komen en dan minimaal een uur uitgebreid over dat onderwerp gaan praten met iemand. En dan hoop ik dat ik iets bij elkaar krijg dat de kwaliteit heeft van een klein artikeltje - wat dan ook wat meer informatie biedt dan alleen maar een bericht.

Het heeft ook te maken met het tijdstip en de zender waarop we zitten. Radio 4 is de cultuurzender. Zou je op zaterdagmiddag zitten of op Radio 1 of 2, dan zou je een heel ander programma maken. Veel wisselender, kortere onderwerpen, minder diepgaand. Zonder enige twijfel.

Ik moet heel eerlijk zeggen dat ik niet weet hoe ons luisterpubliek eruitziet. Wat ik aan reacties binnenkrijg zegt niets over die luisteraars. Ik heb daar een vrij vage voorstelling van. Je mag aannemen dat mensen die in klassieke muziek geïnteresseerd zijn wel blijven hangen, maar van de andere kant: tussen die klassieke muziek en ons zit een uur jazz. En op de mensen die je tegenkomt, kun je ook geen lijn trekken. Ik had een keer een programma gemaakt naar aanleiding van het Huygensjaar. We zijn toen naar Den Haag gegaan en hebben daar allerlei plekjes bezocht waar Huygens ook is geweest. Op straat reden de auto's soms de microfoon binnen, op andere plekken was het heel rustig, en in een koffiehuis met een espresso-apparaat hoorde je de stoom op de achtergrond blazen. Een week later trof ik iemand die me complimenteerde met dat programma, want “ze hadden zo geboeid geluisterd”. Meteen de volgende ochtend vond ik een briefje op mijn bureau van een mevrouw die schreef dat ze graag iets van Huygens had willen weten, maar dat de mensen in die zaal zo met de kopjes zaten te rammelen. Of die niet stil konden zijn wanneer er werd gepraat! Wat de ene luisteraar dus buitengewoon vond, was voor de ander een ramp. Je moet dus gewoon je eigen lijn uitzetten.

Mijn probleem met een programma als dit is, dat niet alleen de diversiteit van de onderwerpen groot is,

cees overvoorde, huis ter heide
Ries Moonen

[p. 167]

maar ook de manier waarop we ze aansnijden. We hebben geen vaste formule met een herkenningsmelodie en een vaste presentatrice. Daarmee ontneem je de luisteraar een steuntje. Het is heel leuk om je onderwerpen niet tot de literatuur te beperken, muziekvormen te wisselen, de benadering uiteen te laten lopen, want op die manier krijg je een gevarieerd programma. Maar je moet je ook afvragen of de uitzending die de een leuk vindt, de luisteraar van de week daarvoor niet afschrikt. Dat is een vrij hachelijke zaak. En omdat je niet precies weet wie er luisteren blijft dat gokken. Dat doe je op gevoel.

Over het algemeen is het niet onze bedoeling om literaire zaken aan de kaak te stellen. Eigen opvattingen zijn er wel, maar ze zijn niet nadrukkelijk. Ik denk ook dat het beter is dat je wat dat betreft wat bescheidenheid betracht. Ik vermoed dat het een tijdje zou werken, als je al te zeer aanwezig zou zijn in je manier van vragen en je manier van stellen, maar dat het na een aantal jaren bij de mensen de strot uit komt. Het is mijn stijl ook niet.

Ik geloof meer dat het een bepaalde mate van nieuwsgierigheid opwekt. Daarom vind ik eigenlijk dat zo'n programma niet alleen moet gaan over boeken die net zijn verschenen en die toch al in het nieuws zijn, maar dat je voortdurend boeken uit de kast moet halen die voor mijn part zestig jaar oud zijn, om te laten zien dat die er ook nog zijn. Ik heb het zelf ook gedaan: als er weer een nieuw boek uit was van een van “de groten”, dan moest je daar weer bij zijn. Maar dat is eigenlijk weinig interessant. Daar raak ik een beetje vanaf. Die vinden hun weg toch wel.

Het is een maatschappelijk verschijnsel dat allerlei andere dingen belangrijker worden gevonden dan cultuur. De status van een dergelijk programma is niet hoog. Maar wat is de status van de schrijver in Nederland? Die is er ook nauwelijks. Toch zijn de meeste omroepen wel gehecht aan een mootje stevige cultuur.

Wat naar mijn gevoel echter een veel groter probleem is, is de ontzettende hoeveelheid. Het bombardement van de media is van een waanzinnige frequentie. Er zijn zo ontzettend veel radioprogramma's, tv-programma's, kranten, tijdschriften, noem maar op. Als íets ons de das om gaat doen, dan is het eerder die krankzinnige omloopsnelheid. Er komen te veel “veelbelovende debuten” uit, die vervolgens weer genadeloos verdwijnen. Laten we wel wezen: zelfs de meest in literatuur geïnteresseerde lezer is gewoon niet in staat om alles bij te houden. Die valt op een gegeven moment bij zijn derde deel Dostojevski neer en is dood. Ik denk dat dat het gevolg is van het mediageweld. Er zijn te veel knoppen waar men aan kan draaien.’

De grote verdienste van al die programma's zou volgens Moonen wel eens heel ergens anders kunnen liggen, namelijk op het gebied van de literatuurgeschiedenis.

‘Van Nijhoff hebben we geen stem, van Achterberg een heel klein stukje. Dat is nu veranderd. Veel materiaal gaat in archieven en als over dertig jaar de literatuurgeschiedenis van deze tijd geschreven gaat worden, kan men putten uit verschrikkelijk veel gesproken materiaal. En dat zou nog wel eens de hoofdzaak van deze programma's kunnen blijken.’

Het Zout in de Pap

vara, Radio 4

maandagavond van 23.00 - 24.00 uur