Literatuur. Jaargang 6

[p. 38]

Plantage Magazine: het Cultureel Supplement van de VPRO
E.B.M.J. Blomme

‘Boeken is dood! Leve Boeken’ is het credo van de makers van het nieuwe cultuurprogramma van de vpro. Het literaire radioprogramma Boeken is sinds oktober jongstleden opgenomen in het algemeen culturele Plantage Magazine, dat iedere dinsdag tussen 17.00 en 20.00 uur te beluisteren is op Radio 2 en (na 19.00) Radio i. De actuele literaire items van het programma moet de luisteraar zoeken tussen vijf en zeven. Een prima tijdstip vinden de programmamakers.

‘Radio is voor veel mensen een soort behang, decor: ze moeten er iets bij te doen hebben. Wij hebben veel luisteraars die dan staan te koken of achter het stuur zitten, op weg naar huis.’

Ad Fransen, samen met Wim Noordhoek, Rob van Olm en Jan Louter de initiatiefnemer voor de herboren versie van Boeken, legt uit waarom het literaire programma

klaas koppe, amsterdam
Rechtstreekse uitzending op 15.11.88 vanuit de studio in Hilversum, met van links naar rechts Martin Ros, Ad Franssen, Jan Zandbergen en Wim Noordhoek

in een groter geheel is opgenomen.

‘We hebben een paar jaar alleen veel aan boeken en theater gedaan, maar er zijn natuurlijk nog meer dingen aan de hand in de cultuur. Bovendien veel gebieden zoals theater, literatuur en film kruisen elkaar. Zo'n magazine is een mooie gelegenheid om eens iets te doen aan die deelgebieden. Wij hadden het idee dat het mogelijk moest zijn om ook op de radio een soort Cultureel Supplement te brengen. En, persoonlijk had ik het idee, dat ik in literair Nederland iedereen al drie keer had geïnterviewd.’

In het eerste uur van Plantage Magazine komen allerlei culturele zaken aan de orde: nieuws, opinies, achtergronden en korte interviews. Tussen zes en zeven zit bovendien de rubriek ‘Meningen’ van Max Pam met een discussie over een geruchtmakende culturele affaire.

[p. 39]

Tenslotte biedt het laatste uur een uitgebreide special op het gebied van de literatuur; een interview, reportage, documentaire of debat.

Boeken was het bewijs dat de luisteraar voor literaire zaken twee uur aan de radio gekluisterd kon worden. Voorwaarde is dan echter wel dat je een levendig gesprek laat horen, geen ‘steriele, academische interviews’. En daarbij hoeft de interviewer zijn mening niet onder stoelen of banken te steken, want met name wanneer de luisteraar onenigheid of juist affiniteit tussen de schrijver en de radio-journalist bespeurt, raakt hij geboeid. Bovendien leent het medium zich uitstekend voor primeurs, dus ook dat behoort tot de formule van het programma. Dat betekent veel getelefoneer en de beide literaire medewerkers Jan Louter en Rob van Olm moeten zich nogal eens door drukproeven worstelen vóór het verschijnen van een boek. ‘Dat leest nogal lastig.’

Over luistercijfers maakt de redactie zich niet al te druk. Dat hoeft ook niet, want die schommelen rond een comfortabele 100.000 belangstellenden per uitzending. Waar het om gaat, is hetgeen een boek bij hen losmaakt:

‘Boeken moeten me boeien, dat is het enige criterium,’ aldus Fransen, en hij vervolgt met: ‘Ik heb teveel mensen geïnterviewd die oninteressante boeken hebben gemaakt. Dat meen ik echt, maar ook een slecht boek kan natuurlijk een aanleiding zijn voor een pittig debat.’

Mooie muziek

Van de verschillende radiotechnieken die een programmamaker ter beschikking staan, bevalt Fransen de documentaire het best. Je neemt een man als Ton van Reen, die met Het winterjaar een roman heeft geschreven over het leven in het zuiden van vlak na de oorlog; je brengt hem naar de Peel en ‘als-ie op zo'n Limburgse akker staat dan begint-ie vanzelf wel te vertellen’.

Muziek is voor een radioprogramma weliswaar onmisbaar, maar de ervaring heeft geleerd dat die niet teveel op de voorgrond moet treden. Zo werd de herkenningsmelodie van Boeken op een gegeven moment zo populair dat de producente Astrid Nauta (nu ook producente van Plantage Magazine) wekelijks telefoontjes en briefkaartjes kreeg met de vraag welke mooie muziek er gedraaid werd. Vandaar dat de filmmuziek van Stanley Kubrick's Barry Lyndon maar vervangen is door speciaal voor het programma gecomponeerde muziek. Afhankelijk van het onderwerp van de special tussen zeven en acht, wordt er wél bestaande muziek gebruikt.

Marlène Dietrich bij een programma over Armando in Berlijn ligt er net iets te dik bovenop, maar de minimal music die David Bowie in zijn Berlijnse periode maakte, paste echter perfect bij de sfeer van het interview: ‘dat geheimzinnige, dat gewaai, dat krakerige, waar Armando's boeken ook van doordrenkt zijn’.

Een voorbeeld van hoe het niet moet vindt Fransen de meeste kunstprogramma's op de televisie. ‘De schrijver wordt meestal als een imbeciel behandeld. Ze openen met de vraag waar het boek over gaat en eindigen drie minuten later met: “Kunt u de titel eens verklaren?” Ik begrijp dat ze de kijker moeten vermaken, maar ik snap niet waarom er geen serieus, lang praatprogramma meer mogelijk is op de Nederlandse tv. Zo'n programma als “De Letteren” van Gomperts destijds, dat was toch interessant?’

Plantage Magazine

Radio 1/2, dinsdag 17.00-20.00 uur