Literatuur. Jaargang 5

[p. 359]

Genootschapsleven 12
E.B.M.J. Blomme
(Slot) De verzamelwoede van de Carmiggeltvrienden

Tot voor een jaar kende het Nederlandse literaire genootschapsleven een uniek verschijnsel: een genootschap dat zich wijdt aan het werk van een nog levende schrijver. Nog uitzonderlijker was de situatie enige jaren daarvoor, toen er zelfs twee, elkaar min of meer beconcurrerende clubs waren. Totdat Simon Carmiggelt op 30 november 1987 overleed en de enige toen nog bestaande groep, de Carmiggeltvrienden, haar uitzonderlijke status verloor.

Wie bij het horen van de naam Carmiggeltvrienden meteen denkt aan het borstbeeld dat in augustus jongstleden ter ere van de Amsterdamse schrijver/journalist in de Stadsschouwburg aldaar werd onthuld, heeft het mis. Noch met het borstbeeld, noch met het initiatief van Ton van Duinhoven om op het hoofdstedelijke Weteringplantsoen een standbeeld te plaatsen hebben de Carmiggeltvrienden iets van doen. Daar zit men niet zo op standbeelden te wachten. Jan Henry, van beroep landmeter en in zijn vrije tijd verwoed Carmiggelt-liefhebber:

‘Er worden zoveel standbeelden geplaatst. Iedereen die maar een beetje aan de weg timmert en overlijdt, krijgt er een. Op een gegeven moment staat op iedere hoek van de straat een standbeeld.’

Twee kampen

Ook al zijn de Carmiggeltvrienden hun uniciteit verloren met het overlijden van Carmiggelt, in een ander opzicht zijn ze tot op zekere hoogte nog steeds uniek. Bij de Carmiggeltvrienden is men wars van iedere vorm van organisatie die het gezelschap ook maar enigszins de schijn van een officieel genootschap zou geven. Verscheidene pogingen in die richting zijn vanaf de oprichting tot op heden nog altijd de kop ingedrukt. Dat is ook de reden waarom er op een gegeven moment sprake was van twee Carmiggeltclubs.

Het begon allemaal in november 1978 toen de Amsterdammer Hans Frankfurther, bekend van de lokale Concertzender, het Stripschap en d66, in gezelschap van nog een tiental Carmiggeltliefhebbers op het idee kwam een Carmiggeltkring in het leven te roepen. Er werd een oproep in de krant geplaatst, café De Engelbewaarder werd besproken en de Kring ging van start. Frankfurthers organisatiedrift deed bij hem al snel plannen rijzen voor een grootse Carmiggeltkring, met een eigen blad, tentoonstellingen, lezingen, contributies, een prijs voor cursiefjes-schrijvers en toegewijde leden die onder de bezielende leiding van het bestuur - met Frankfurther als voorzitter - aan zaken als een Carmiggeltbibliografie werken.

Het nulnummer van het Carmiggeltbulletin verscheen na enige tijd en werd opgevolgd door een eerste nummer. Een der aanhangers toonde zich bereid eens te kijken naar een bibliografie, met andere woorden: de trein stond op de rails. Al spoedig bereikte men echter de eerste wissel, toen bleek dat een aanzienlijk deel van de vers-aangemelde ‘leden’ niet zo veel voelde voor Frankfurthers Carmiggeltorganisatie. Zij hadden zich meer een clubje van liefhebbers voorgesteld dat op onregelmatige tijden bij elkaar kwam om wat nieuwtjes uit te wisselen en de eigen Carmiggeltcollectie wat uit te breiden. Zo ontstond al snel een tweede kamp, de Carmiggeltvrienden, min of meer onder leiding van Carmiggelts klusjesman en huisvriend, Pierre Roth, maar zonder bestuur, contributie of wat dan ook.

Roth was met de schrijver in contact gekomen via diens zoon Frank, en had al klussend een aardige verzameling Carmiggeltiana aangelegd. Later zou de verzamelwoede van zijn medeseparatisten hem echter teveel worden en hem ook de tweede Carmiggeltclub de rug doen toekeren.

Twee walletjes

Wim Koster, leerstofontwikkelaar aan de slagersvakschool in Utrecht, had ten tijde van de grote scheuring al plannen voor een eigen Carmiggeltblad. Toen in 1979 in Delft een Carmiggeltschool werd geopend, had hij een blaadje gemaakt voor de Carmiggeltkring waarin allerlei informatie omtrent de opening van de nieuwe school was verzameld. Koster had plezier gekregen in het werk en besloot de werkzaamheden voort te zetten voor de Carmiggeltvrienden. Onder de titel Speciaal voor ons. Nieuwsblad voor Carmiggeltvrienden - analoog aan de boekjes Speciaal voor U met cursiefjes van Carmiggelt die Het Parool jaarlijks uitgaf - bood hij de liefhebbers vanaf 1981 viermaal per jaar een nummer aan, waarvoor een acceptgirokaart ter waarde van een paar gulden werd bijgesloten. Contributie kende men bij de Carmiggeltvrienden immers niet.

‘Het was maar een heel bescheiden dingetje,’ zegt Koster. ‘Nummer een telde dertig exemplaren, waarbij echte foto's nog met de hand werden ingeplakt. Ik heb nooit geprobeerd er een letterkundig aureool aan te geven, het was gewoon een bindmiddel. Ik was toevallig degene met het adressenbestand.’

‘Maar het is wel goed dat er een man is geweest

[p. 360]

die dat heeft aangepakt,’ valt Jan Henry hem bij. ‘Als je geen statuten hebt, is de kans groot dat de zaak doodbloedt, dat is het nadeel. Zo'n blad is het cement dat de groep bijeenhoudt.’

Twee groeperingen met ieder een eigen blad, dat bracht een hoop Carmiggeltliefhebbers in tweestrijd. Wie te volgen? De officiële vergaderkring met het Carmiggeltbulletin, of de inofficiële Carmiggeltvrienden met het blad Speciaal voor ons

‘Toen waren er toch een paar, waaronder ikzelf,’ zegt Jan Henry, ‘die van twee walletjes gingen eten. Alleen maar om te zorgen dat je alle informatie kreeg.’

De verwarring zou echter alleen nog maar groter worden, nadat de verzamelwoede van een aantal Carmiggeltvrienden een drietal ‘practical-jokers’, waaronder Pierre Roth, te veel was geworden. Op de bijeenkomsten van de inofficiële club werd naar hartelust geruild, verkocht, geroddeld en gekletst. Daar wist men wel wat op.

Zuurpruimen

Ruud Broens was een van de grappenmakers die, al dan niet in samenwerking met anderen, de verzamelaars meermalen op de hak heeft genomen.

Broens: ‘Laten we eerlijk zijn: Carmiggelt is altijd gepresenteerd als een humorist. Als je dan zag wat voor een groepje zuurpruimen er soms op die bijeenkomsten verscheen! Die hadden totaal geen gevoel voor hetgeen Carmiggelt schreef. Ze hadden alleen maar oog voor hun verzamellijstje. Wij vonden dat dat soort mensen af en toe gewoon eens even met de neus op de feiten moest worden gedrukt.’

‘Maar wat is er dan verkeerd aan het verzamelen van Carmiggeltiana?’ werp ik nog tegen, met een half oog gericht op een viertal planken in zijn gigantische boekenkast.

‘Helemaal niets, ik ben zelf een verwoed verzamelaar. Op één dingetje na heb ik het compleet, dus ik heb er in de loop der jaren echt wel mijn best voor gedaan om dat zo te krijgen. Maar je moet het relativeren. Ik heb een bloedhekel aan mensen die hun verzamelwoede zo overduidelijk presenteren. En ik vind het verkeerd om alleen maar voor een auteur interesse te hebben om dan uiteindelijk te kunnen zeggen dat je zijn werken compleet hebt.’ Maar Broens weet beter dan wie dan ook, dat zoiets een haast onmogelijke klus is. Hij is immers maker en uitgever van de ruim honderdtachtig pagina's tellende Carmiggelt-bibliografie die iedere verzamelaar

Practical joker Ruud Broens: ‘Carmiggelt was een humorist, en als je dan zag wat voor zuurpruimen er op die bijeenkomsten kwamen...’
e b.m.j blomme, amsterdam

hopeloos doet worden.

Nadat Roth, de enige die openlijk stelling had genomen tegen Frankfurther, zich ook had teruggetrokken van de Carmiggeltvrienden, begon het weer wat te boteren tussen de beide clubs. Juist was het tiende nummer van Speciaal voor ons broederlijk rug aan rug naast het Carmiggeltbulletin verschenen, of allerlei Carmiggeltclubs begonnen als paddestoelen uit de grond te schieten. De eerste ‘fake-club’, die werd gelanceerd door Pierre Roth, was het ‘ccc’: het Cultureel Carmiggelt Centrum. Frans de Jong, eveneens van de Carmiggeltvrienden, was echter ook niet vies van een grapje en richtte zogenaamd de ‘abc’ op, wat stond voor Algemene Bond Carmiggeltliefhebbers. Hij keek op zijn beurt weer verbaasd op toen op zekere ochtend het eerste nummer van het abcd bij hem op de mat viel. abcd, ofwel Algemene Bond Carmiggeltliefhebbers Dokument, was de eerste uitgave van de door hem opgerichte, niet bestaande abc: een grapje van Ruud Broens. Ook verschenen er ‘fake-nummers’ van het Carmiggeltbulletin, met daarin aankondigingen van nooit verschenen bibliofiele uitgaafjes, een Antilliaanse postzegelserie waarop onder anderen Carmiggelt zou zijn afgebeeld, een prijsvraag waar niets van klopte en wat dies meer zij

Wat wilde men nou met dergelijke acties?

Henry, die de practical jokers verwijt zelf de grootste verzamelaars te zijn: ‘Niets. De zeer ten onrechte pretentieuze verzamelaars raken verveeld en gaan hun makkers en gelijken in de maling nemen. In sommige huwelijken gaat dat net zo.’ Volgens Koster gaat het de grappenmakers erom de Carmiggeltvrienden duidelijk te maken dat ze nog Carmiggeltkenners zijn als ze vijfhonderd gulden neertellen voor een boekje.

[p. 361]

In overleg met Simon Carmiggelt gaf Pierre Roth (I) met Ruud Broens een bundel gedichten van Karel Bralleput uit, die in 1952 voor de Simon Carmiggeltvereniging zou zijn uitgegeven
collectie r broens

‘Fake’ nummer van het lijfblad van de Carmiggeltkring; een grapje van Ruud Broens en Pierre Roth

Zelf was Koster ook een enkele keer doelwit van een grap. Broens had het bericht de wereld ingebracht dat er een bibliofiele uitgave van werk van Carmiggelt was verschenen onder de (veelbelovende) titel Niets van dat alles. Het boekje, in een oplage van negentig stuks en gesigneerd door de auteur zou verkrijgbaar zijn in de Vliegwielstraat nummer 14 te Den Haag. Wie het eerst komt, het eerst maalt.

Koster toog op pad en kwam tot de conclusie dat er in de Vliegwielstraat te Den Haag wel een nummer 20 en een nummer 12 bestond, maar geen nummer 14. Van zijn bevindingen deed hij later verslag in Speciaal voor ons onder de titel ‘Relaas van een verzamelaar’.

Voor Jan Henry is de maat nu echter vol: ‘Als het zo door gaat, en je op een gegeven moment echt niet meer weet wat nou echt is en wat niet, dan kap ik ermee. Dan zien ze me niet meer.’

Typisch Nederlands

Ook Broens onderkent het gevaar van de grappenmakerij

‘Als iets gedrukt staat krijgt het toch een zekere graad van betrouwbaarheid. Je loopt het risico dat men over een aantal jaren zoiets ziet en aanneemt dat zo'n club echt heeft bestaan, of zo'n boekje echt is verschenen. Sommige grappen zijn ook uitgehaald met medeweten van Simon, met als gevolg dat het nu zelfs voor ons niet meer helemaal duidelijk is in hoeverre Simon iets meespeelde of niet.’

Een voorbeeld hiervan is de bundel Stadsleed met gedichten van Karel Bralleput (pseudoniem van Simon Carmiggelt, E.B.). Onder de naam ‘Literaire Loodgieters’ drukten Broens en Roth deze bundel (met toestemming van Carmiggelt uiteraard) op de handpers van Roth en schreven in het colofon dat de bundel in 1952 was uitgegeven voor de ‘Simon Carmiggelt Vereniging’ Carmiggelt schreef hierover in de krant dat hij het bundeltje uit het oog was verloren en zich wel iets kon herinneren van die vereniging. Een slimmerik ontdekte later dat het bundeltje niet in '52 uitgegeven kon zijn omdat het lettertype dat Broens en Roth hadden gebruikt van later datum is. Maar in hoeverre Carmiggelt dat verhaal van die vereniging nou heeft verzonnen, vraagt Broens zich nu wel af.

Dat brengt ons op de vraag wat de schrijver zelf vond van al die belangstelling voor zijn werk en indirect ook voor zijn persoon. Koster en Henry vertellen dat Carmiggelt nooit een bijeenkomst van een van beide clubs heeft bijgewoond. ‘Maar we hebben wel een keer meegemaakt dat we op een middag bij Pierre Roth bij elkaar gekomen waren en dat om half vijf de telefoon ging: Carmiggelt, die belde om te informeren wat we gedaan hadden en hoe de middag was verlopen. Daar was hij best nieuwsgierig naar,’ aldus Koster

En wat vond hij van het feit dat er twee clubs waren?

Koster ‘Dat vond hij prachtig. Ik ben wel eens bij hem thuis geweest toen die twee bladen naast elkaar verschenen en daar zat hij dan van te genieten. Dat vond hij typisch Nederlands: “Zij zijn het over de details nooit eens met elkaar,” zei hij dan.’

Inmiddels is de Carmiggeltkring ter ziele. In 1983 verscheen het laatste nummer van het Carmiggeltbulletin, dat ‘een sluimerend bestaan zal leiden, tot betere tijden’ aldus de redactie. Maar die schijnen tot op heden nog niet te zijn aangebroken, ook al deed een nepnummer dat hierna nog verscheen de leden even anders denken. De bijeenkomsten van de Carmiggeltvrienden worden

[p. 362]

e.b.m.j. blomme
Wim Koster (I) en Jan Henry: ‘Als dat zo door blijft gaan met die grappen, dan kap ik ermee’

ondertussen ook weer door Frankfurther bijgewoond. De eerste bijeenkomst na het overlijden van Carmiggelt opende hij met een mooie volzin en een oproep om zich in te zetten voor de elders gerezen plannen voor Carmiggeltstandbeelden. Maar ook nu stond hij alleen.

Zowel Broens, Koster als Henry verzekeren mij dat er niets is veranderd binnen de Carmiggeltvrienden sinds het overlijden van de schrijver. Begin november vond er weer een bijeenkomst plaats, ditmaal bij Jan Henry. De aanwezigen, een man of twintig van de in totaal ruim zeventig lezers, ontvingen allemaal het gastheergeschenk: een door Henry zelf gemaakt uitgaafje van het artikel dat Carmiggelt schreef over de inhuldiging van koningin Juliana in een jubileumboek. Er werd weer druk geruild, gekocht en bijgekletst. Alleen Roth was niet aanwezig.

Wat de ‘practical-jokes’ betreft zegt Broens: ‘Kijk, je kunt natuurlijk niet eeuwig doorgaan met dat soort dingen. Als iedereen een keer aan de beurt is geweest, dan moet het afgelopen zijn. Alhoewel ik toch nog wel eens met het idee speel om iets te doen. Maar ja, wat? Het is eigenlijk allemaal al een keer gedaan. Het moet wel origineel blijven.’

Carmiggeltliefhebbers kunnen zich opgeven bij Wim Koster, St. Francisbaai 19, 2904 ac te Capelle a/d IJssel. Speciaal voor ons. Nieuwsblad voor Carmiggeltvrienden krijgen zij dan toegezonden, evenals de uitnodigingen voor de bijeenkomsten. De Carmiggeltbibliografie (derde, herziene en vermeerderde druk, april 1988) is à ƒ 35,- verkrijgbaar bij Ruud Broens, H. Cleyndertweg 345, 1025 dr Amsterdam.