Literatuur. Jaargang 4

Signalement

In dienst van de tekst

Het aantal soorten tekstinterpretatie is even groot als het aantal interpretatoren. Dat blijkt weer eens, overigens op bijzonder aangename wijze, uit de zeventien interpretaties van poëzie die verzameld zijn in In dienst van de tekst, een bundel die verschenen is bij het afscheid van Wouter Voskuilen als medewerker taalkunde aan het Instituut voor Neerlandistiek in Amsterdam (Amsterdam, Huis aan de drie grachten, 1987; 136 p. waarvan 116-136 in een los katern met de behandelde gedichten; f 29,50). De redacteuren Camiel Hamans, Jan Luif en Ina Schermer hebben behalve zichzelf nog veertien mensen bereid gevonden een gedicht naar eigen keuze op taalkundige, filologische, literaire of historische wijze of een combinatie daarvan te interpreteren.

Wat Frida Balk met Dryade van Achterberg doet, is duidelijk anders dan de behandeling die Het daghet inden oosten ten deel valt door Ton Duinhoven. En zo zijn er verder de benaderingswijzen door Els Elffers van Goethe, door Gerard Elshout van Ischa Meijer, door Camiel Hamans van Achterberg, door Jaap Hoogteijling van Jacob Hiegentlich, door Frans van Houten van Wilfred Smit en door Wim Klooster van Leo Vroman.

Jan Kuijper heeft het ook over een gedicht van Wilfred Smit, Arie Lambo interpreteert Rhijnvis Feith, Jan Luif schrijft over Vasalis, Truida Lijphart over Breytenbach, Hans Maureau over Ida Gerhardt, Ina Schermer over Judith Herzberg, Henk Verkuyl over Kopland, George Vis over Nijhoff en Willem Wilmink behandelt Ketelbinkie van Anton Beuving.

Wouter Voskuilen kan tevreden zijn met zowel de inhoud van deze gevarieerde bundel als met de boekverzorging van Jan Willem Stas en het omslag van Oey Tjeng Sit.

PJV

Handschriftenkunde

Kennis omtrent de tekstoverlevering speelt een belangrijke rol bij de bestudering van de middeleeuwse letterkunde. Vrijwel alle teksten die we daartoe rekenen zijn ons slechts bekend in jongere afschriften of fragmenten daarvan. Alleen al lokalisering en datering leveren doorgaans de grootste problemen op. Paleografie (kennis van het oude schrift) en codicologie (handschriftenkunde) zijn dan ook noodzakelijke hulpwetenschappen voor de literatuurhistoricus, die overigens al geruime tijd kan vaststellen dat beide disciplines in feite een zelfstandige wetenschap vormen binnen de cultuurgeschiedenis in het algemeen.

[p. 305]

Wie zich snel op de hoogte wil stellen van wat er in deze wereld gebeurt in Nederland en België komt ruim aan zijn trekken in het gepubliceerde verslag van een conferentie in 1984 te Nijmegen (Ontsluiting van middeleeuwse handschriften in de Nederlanden. Verslag van studiedagen gehouden te Nijmegen, 30-31 maart 1984. Uitgegeven door A.J. Geurts. Uitgeverij Alfa, Nijmegen 1987. 253 p., ills., f 55,-). Daar waren jong en oud aanwezig die zich bezighouden met de bestudering van het handgeschreven boek. In een twintigtal bijdragen worden vele facetten van dit inmiddels ook sterk gemoderniseerde bedrijf aanstekelijk toegelicht, zoals de catalogisering, inventarisering, materiële aspecten, illustratie en de mogelijkheden van de computer. En naar te lezen valt zijn er op al deze terreinen de komende jaren belangwekkende publikaties te verwachten.

HP

Dietsche Warande

Als Jan Persyn in 1963 de beschikking gehad had over het pas verschenen deel 14 in de serie ‘Bibliografie van de Vlaamse Tijdschriften in de Negentiende Eeuw’, dan had hij met meer gemak het inleidende hoofdstuk kunnen schrijven van zijn door de Vlaamse Academie bekroonde monografie over De wording van het tijdschrift Dietsche Warande en Belfort. Het tijdschrift Het Belfort (1886-1899) werd al eerder in dezelfde serie (dl. 10 uit 1985) voorzien van inhoudsopgaven en indices door Mario Baeck en Boudewijn de Leeuw. Nu zijn het Boudewijn de Leeuw en Ada Deprez die het van oorsprong Noordnederlandse Dietsche Warande (1888-1899) toegankelijk maken (verkrijgbaar bij het Cultureel Documentatiecentrum van de Rijksuniversiteit, Rozier 44, 9000 Gent, 091-257571, toestel 4226; 231 p.; Bfr 560 of f 31,-).

‘Professor J.A. Alberdingk Thijm in zijn studeervertrek’
johan braakensiek

Dietsche Warande was het tijdschrift van Jozef Alberdingk Thijm, opgericht in 1855 ter ondersteuning van de katholieke emancipatie. Deze eenmansonderneming marcheerde niet zo goed; Thijm was er dan ook niet rouwig om dat zijn broer, Paul Alberdingk Thijm, die hoogleraar was in Leuven, wel belangstelling had om het tijdschrift voort te zetten. Onder zijn leiding werd het een fraai uitgevoerd periodiek dat aandacht besteedde aan alle schone-kunstvormen. De vernieuwing in de literatuur wordt echter grotendeels gemist: noch De Nieuwe Gids, noch Van Nu en Straks krijgt aandacht, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Beets, Bil-

[p. 306]

derdijk, Da Costa, Van Lennep en de grote zeventiende-eeuwers.

Na een eerdere fusie met De Wetenschappelijke Nederlander in 1891 versmelt de Dietsche Warande met het eveneens katholieke Het Belfort in 1899 tot het tijdschrift dat het in ieder geval tot in de jaren '80 van de twintigste eeuw zou uithouden en zo bekend werd dat als citeertitel de initialen dwb voldoende waren.

De Belgische jaargangen van het nog niet gefuseerde tijdschrift, de jaren 1888-1899 dus, zijn nu voorzien van een inhoudsopgave, een auteursen een trefwoordenregister.

PJV

De Vlaamsche School

Weinig lezers zullen een Aha-Erlebnis krijgen bij de mededeling dat De Vlaamsche School een tijdschrift was dat bijna een halve eeuw bestaan heeft, nl. van 1855 tot 1901. In de secundaire literatuur is aan dit periodiek nauwelijks aandacht besteed, echter geheel ten onrechte. De gegevens immers die Wim Depoortere en Ada Deprez uit het tijdschrift zelf en via bibliografisch speurwerk aan het licht hebben gebracht in twee imposante delen in de serie ‘Bibliografie van de Vlaamse Tijdschriften in de Negentiende Eeuw’ (dl. 15 ab, verkrijgbaar bij het Cultureel Documentatiecentrum van de Rijksuniversiteit, Rozier 44, 9000 Gent, 091257571, toestel 4226; 688 p.; Bfr 1200 of f 67,-) zijn uiterst opwindend.

Men kan zich nu, een goede eeuw later, nauwelijks indenken welke kuiperijen, wat een gekonkel en zelfs welke bewuste geschiedvervalsing plaatsvond om zich een positie te verwerven binnen de Vlaamse Beweging. Landjuwelen, gilden en organisaties met Blut-und-Boden-namen als ‘Voor Tael en Kunst’ en ‘St. Lukas-gilde’ spelen een rol in deze machtsstrijd. Figuren als Hendrik Conscience, Domien Sleeckx, Eugene Zetternam, Julius de Geyter en J.F.J. Heremans zijn erbij betrokken. De conclusie van Depoortere en Deprez is, dat ‘het ontstaan van De Vlaamsche School was geworteld in de behoefte van een belangrijk deel van de Antwerpse Vlaamsgezinden naar een orgaan dat hun Vlaams-nationaal beschavingsidee zou belichamen. Deze opvatting wou zich in se neutraal opstellen en steunde op de jarenlange traditie die door Conscience was geleid in De Toekomst-Het Heilig Verbond en in Voor Tael en Kunst’, (p. 11)

Tot en met jaargang 33 (1887) was De Vlaamsche School vooral het tijdschrift van uitgever-hoofdredacteur Désiré van Spilbeeck, van huis uit een Antwerps pasteibakker. Na diens dood nam J. Staes het heft in handen en vanaf 1890 treedt Pol de Mont steeds meer op de voorgrond. Dank zij diens vernieuwende activiteiten kent het tijdschrift een opleving in de laatste jaargangen met zelfs bijdragen van Streuvels, Van de Woestijne, Teirlinck en Gezelle. Emmanuel de Bom bracht als medewerker zijn vriend Vermeylen mee, maar dat was slechts van korte duur: Van Nu en Straks was toch duidelijk te modern. Uitgever Buschmann hield het in 1901 voor gezien.

PJV

Verhoeven letterlijk

Cornelis Verhoeven heeft een aantal reeds eerder verschenen en enkele nieuwe essays gebundeld tot De letter als beeld (Ambo, Baarn 1987, 159 p., f 28,50). De rode draad in al die opstellen is, ‘dat zij vanuit verschillende gezichtspunten een aanzet vormen tot het stellen van de vraag naar letter en letterlijkheid als vormen van ernst en van aandacht voor de realiteit in haar concrete gedaante’.

Het essay dat de bundel opent, ‘De leesbaarheid van de wereld’, bevat interessante gedachten over de invloed van het boek op onze cultuur en de wijze waarop wij daardoor de realiteit waarnemen. Ook Verhoevens verhandeling over de anekdote (een nog niet eerder gepubliceerd opstel, p. 77-90) zou de neerlandicus kunnen boeien.

PJV